دكتر محبوبه سادات حسينی؛ فوق تخصص غدد درون‌ريز و متابوليسم
گواتر منتشر غیرسمی به مواردی اطلاق می‌شود كه بزرگی منتشر تیروئید در غیاب گره یا پركاری تیروئید رخ می‌دهد. بیشترین علت گواتر ساده در كل دنیا، كمبود ید است كه چنانچه بیش از 5 درصد جمعیت را گرفتار كند گواتر اندمیك نامیده خواهد شد.
در نواحی غیرآندمیك، گواتر اسپورادیك (منفرد) رخ می‌دهد و معمولا علت آن ناشناخته است. در مجموع گواتر در زنان شایع‌تر از مردان می‌باشد كه علت آن احتمالا شیوع بیشتر بیماری‌های خودایمنی زمینه‌ای و افزایش نیازهای ید در طی حاملگی می‌باشد.
تظاهرات بالینی و تشخیص
در صورت حفظ عملكرد تیروئید، اغلب گواترها بدون علامت باقی خواهند ماند. معاینه یك گواتر منتشر، یك غدد بزرگ شده قرینه، غیرحساس و معمولا نرم كه فاقد گره‌های قابل لمس است را نشان می‌دهد. اگر تیروئید به میزان قابل ملاحظه‌ای بزرگ شود، امكان تحت فشار قرار گرفتن نای یا مری وجود خواهد داشت. انجام تست‌های تیروئیدی در تمام بیماران مبتلا به گواتر و به منظور «پركاری یا كم‌كاری تیروئید» ضروری است.
درمان
استفاده از ید یا جایگزینی هورمون تیروئیدی موجب ایجاد درجات مختلفی از پس‌رفت گواتر در موارد كمبود ید، براساس مدت بروز بیماری و درجه نسج فیبروز ایجاد شده خواهد گردید. در گواتر ساده، جراحی به ندرت ضرورت دارد. استثناء چنین مواردی شامل شواهد قطعی تحت فشار قرار گرفتن نای و مری یا انسداد مجاری ورودی قفسه سینه است.
گواتر چند گره‌ای غیرسمی
براساس جمعیت مورد مطالعه، تا 12 درصد بزرگسالان را می‌تواند درگیر كند. شیوع این نوع گواتر در زنان بیش از مردان است و با افزایش سن شیوع آن بالا می‌رود. این اختلال در مناطق كمبود ید شایع‌تر است، اما در نواحی باید كافی نیز اتفاق می‌افتد كه این مسأله، وجود اثرات ژنتیكی، خودایمنی و محیطی را در ایجاد بیماری نشان می‌دهد. اندازه گره‌ها در افراد مختلف، اختلافات وسیعی را تشكیل می‌دهد.
تظاهرات بالینی
اغلب بیماران مبتلا به این اختلال بدون علامت هستند این بیماری معمولا در عرض چند سال ایجاد می‌گردد و در معاینات روتین یا به سبب توجه خود شخص به بزرگی گردن، تشخیص داده می‌شود. چنانچه گواتر به اندازه كافی بزرگ باشد ممكن است در نهایت منجر به ایجاد نشانه‌های فشاری شامل اشكال در بلع، تنگی نفس (به دلیل تحت فشار قرار گرفتن مجاری هوایی) شود.
اما این نشانه‌ها ناشایع هستند. درد ناگهانی در یك گواتر چند گره‌ای غیرتوكسیك اغلب بر اثر خونریزی به داخل یك گره ایجاد می‌شود اما احتمال وجود بدخیمی را نیز افزایش می‌دهد.
تشخیص
در معاینه، ساختار تیروئید به هم خورده است و گره‌ها با اندازه‌های مختلفی تظاهر می‌یابند. تست‌های تیروئیدی باید به منظور كم‌كاری یا پركاری تیروئید انجام شود. تست‌های عملكرد ریوی را می‌توان به منظور ارزیابی اثرات فشاری گواتر بر تراشه انجام داد. سایر بررسی‌های تشخیصی مورد نیاز طبق نظر پزشك متخصص در صورت نیاز انجام خواهد شد.
درمان
اغلب این اختلالات را می‌توان به صورت محافظه‌كارانه تحت نظر گرفت. استفاده از هورمون تیروئیدی (لووتیروكسین) به ندرت در كاهش اندازه این نوع گواتر موثر خواهد بود. امروزه مصرف ید رادیواكتیو در حال افزایش است، زیرا این درمان در اغلب موارد اندازه گواتر را كاهش می‌دهد. البته جراحی همچنان به عنوان یك روش بسیار موثر باقی مانده است. در مجموع انتخاب نوع درمان بر طبق صلاحدید پزشك انجام خواهد شد.
گواتر چند گره‌ای سمی
در این نوع گواتر چند گره‌ای، پركاری تیروئید نیز وجود دارد. معمولا بیماران مسن هستند و ممكن است تظاهراتی از قبیل تپش قلب، تند زدن ضربان قلب، عصبی بودن، لرزش دست‌ها یا كاهش وزن نیز در بیماران دیده شود. تست‌های تیروئیدی در این موارد به نفع پركاری واضح یا تحت بالینی است.
درمان
درمان با داروهای ضدتیروئیدی می‌تواند عملكرد تیروئید را نرمال كند و تظاهرات بالینی ناشی از پركاری تیروئید را برطرف نماید. ید رادیواكتیو و جراحی درمان‌های دیگر در دسترس هستند.
