دكتر منوچهر قارونی؛ متخصص قلب و عروق
در چند دهه اخیر، به دلیل تغییر عادات غذایی، افزایش چربی خون بیش از پیش مشكل آفرین شده است.افزایش چربی خون، مهم‌ترین عامل ایجاد سكته‌های قلبی است، بالا رفتن چربی خون باعث ایجاد رسوب چربی و كلسترول در عروق خصوصا عروق قلبی، مغزی و كلیوی شده، خون رسانی قلب را مختل كرده، متعاقب آن سكته قلبی ایجاد می‌شود.
عوارض افزایش چربی خون
ثابت شده است كه قسمت اعظم افزایش چربی خون، مربوط به بالا رفتن كلسترول خون است كه عامل اساسی گرفتگی عروق می‌باشد.
با توجه به اینكه كلسترول روی پروتئینی می‌نشیند كه این پروتئین، دارای زنجیره سبكی است كه از نظر سیستم ایمنی نقش آنتی‌ژنی را ایفا می‌كند، در نتیجه دقیقا مانند یك پروتئین خارجی (مثلا ویروس) عمل می‌كند، كه این امر موجب ایجاد هایپرتروفی در اینتیمای عروقی شده و باعث رسوب مواد كلسیم در داخل عروق و در نهایت باعث تنگی عروق كرونر می‌شود.
اتیولوژی بالا بودن چربی خون
مهم‌ترین عامل در افزایش چربی خون، فاكتور ژنتیك است، در برخی از خانواده‌ها با وجود رعایت رژیم غذایی مناسب، باز هم افزایش چربی خون مشاهده می‌شود، بنابراین برای كنترل این نوع افزایش چربی خون كه جنبه ارثی دارد، ضرورت دارد، پس از تولد، نمونه‌گیری خون از بند ناف نوزاد انجام گیرد (مانند برخی كشورهای اروپایی، پس از بررسی چربی خون در صورت بالا بودن چربی از همان دوران نوزادی كنترل چربی خون انجام گیرد، تا مانع از ایجاد سكته‌های قلبی در حوالی سنین 35- 30 سالگی شویم.
پس از فاكتور ارث، تغذیه به عنوان دومین عامل در افزایش چربی خون، از اهمیت بالایی برخوردار است.با توجه به اینكه الگوی مصرف مواد غذایی تغییر یافته و افراد بیشتر تمایل به مصرف فست فودها دارند همچنین به دلیل ماشینی شدن زندگی، تحرك بدنی نیز كمتر شده است. بنابراین بشر امروز، نسبت به 100 سال پیش دارای 10 كیلوگرم افزایش وزن است. چاقی و بالا بودن چربی خون مهم‌ترین عامل در ایجاد سكته قلبی است.
تری‌گلیسریدها
با وجود اینكه تری‌گلیسرید، نسبت به كلسترول، مضرات كمتری دارد ولی می‌تواند در عروق رسوب كند. افزایش تری‌گلیسرید باعث گرفتگی عروق می‌شود ولی با رعایت رژیم غذایی مناسب، به راحتی قابل كنترل است.
نقش استاتین‌ها در كنترل چربی خون
با توجه به اینكه كلسترول و حمل كننده آن در خون كه LDL نام دارد، به صورت پروتئینی با زنجیره سبك است و در كاغذ كروماتوگرافی در قسمت پایین رسوب می‌كند و نقش آنتی‌ژنی دارد. بهتر است با تجویز «استاتین‌ها» مقدار LDL را در حد كمتر از 100 و مقدار كلسترول را حدود 150 میلی‌گرم در دسی‌لیتر نگه داریم و با كنترل رژیم غذایی نیز به نگه داشتن این فاكتورها در حد مورد قبول كمك كنیم.
اگر فردی دچار سكته قلبی شده و دارای چربی خون بالا است، معمولا باید تا آخر عمر از استاتین‌ها مانند: Atorvastatin یاSimvastatin استفاده كند. میزان تجویز دارو به صورت 1 قرص هر شب می‌باشد آیا تجویز دارو در افرادی كه كلسترول خون آنها در حد 180- 170 میلی‌گرم است و سابقه سكته قلبی ندارد، ضرورت دارد؟
در این مورد كنترل كلسترول با رعایت رژیم غذایی مناسب امكان پذیر است. امروزه مصرف استاتین‌ها بسیار مورد توجه قرار گرفته است، اغلب توصیه می‌شود با تجویز استاتین‌ها (حتی در مواردی كه كلسترول خون بالا نیست)، از افزایش چربی‌ها و ایجاد آرترو اسكلروز جلوگیری شود.
تجویز استاتین در بیماری كه كلسترول حدود 200 میلی‌گرم در دسی لیتر داشته و دارای سابقه سكته قلبی نیز باشد، ضرورت دارد. ولی در بیمارانی كه سابقه سكته قلبی ندارند، با توجه به شرایط بیمار و تصمیم پزشك، بهتر است هفته‌ای 3-2 قرص از رده استاتین‌ها، مصرف شود.
تجویز دارو در افزایش تری‌گلیسرید خون
در این موارد با تجویز داروهایی نظیر Gemfibrozil و كلوفیبرات به راحتی می‌توان میزان تری‌گلیسرید خون را در حد نرمال نگه داشت. عمدتا تری‌گلیسرید به 5 نوع طبقه‌بندی می‌شود كه بدترین نوع آن (Type- 2A)
است. افزایش نوع 2 و 3 تری‌گلیسرید معمولا جنبه ارثی دارد. ولی در افزایش نوع 4 و 5 فقط افزایش تری‌گلیسرید و شیلومیكرون‌ها وجود دارد، كه معمولا با رژیم غذایی بسیار ساده قابل كنترل است. ولی كنترل كلسترول خون بسیار سخت است كه با تجویز استاتین‌ها به عنوان داروی انتخابی در درمان و كاهش كلسترول به سادگی امكان‌پذیر است.
نتیجه‌گیری
1- در بیماران سالم و بدون سابقه سكته قلبی، با كلسترول بالای 200 میلی‌گرم در دسی‌لیتر، تجویز استاتین‌ها ضرورت دارد. (20 میلی‌گرم آتورواستاتین / لوواستاتین یا سیمواستاتین هر شب)
2- در بیمارانی كه میزان كلسترول خون آنها كمتر از 200 است، كنترل كلسترول، تنها با رعایت رژیم غذایی امكان‌پذیر است.
نكته 1: سیمواستاتین، آنزیم‌های كبدی را كمتر بالا می‌برد، با توجه به اینكه با تجویز استاتین‌ها در درازمدت افزایش مختصری در میزان آتریهای كبدی SGOT، SGPT مشاهده می‌شود؛ در این مورد هیچ‌گونه جای نگرانی وجود ندارد، با قطع دارو به مدت یكی دو هفته، میزان آنزیم‌های كبدی به حد نرمال برمی‌گردد.
با توجه به اینكه «آتور و استاتین» به دلیل كم عارضه بودن، در سراسر جهان بیشتر تجویز می‌شود، گاه در با تجویز آتور و استاتین پاسخ درمانی مناسبی در بیمار مشاهده نمی‌شود، در این صورت بنابر تجویز پزشك معالج كنترل كلسترول خون، با سیمواستاتین انجام می‌گیرد.
نكته2: معمولا میزان کلسترول تا حد mg/dl
350- 300 با مصرف روزانه 1 قرص قابل كنترل است، ولی در موارد بالای كلسترول خون به میزان 1000- 800 میلی‌گرم در دسی‌لیتر گاه تجویز دوز بالا و 2 بار در روز استاتین‌ها، ضرورت دارد.
مشاهده شده است تجویز آتورواستاتین همراه با «جم فیبروزیل» یا همراه با «كلروفیبرات» باعث افزایش بیشتر سطح آنزیم‌های كبدی می‌شود ولی در مواردی كه میزان كلسترول و تری‌گلیسرید هر دو در حد بالایی باشد، طبق تصمیم پزشك و با كنترل آنزیم‌های كبدی هر ده روز یكبار می‌توان این دو دارو را به صورت توام تجویز نمود، ولی عمدتا تجویز توام این دو دارو، باید با دقت و كنترل آنزیم‌های كبدی، صورت گیرد.
لازم به یادآوری است كه سطح كلسترول خون به صورت مقطعی كاهش می‌یابد ولی به محض قطع دارو (در موارد ارثی) بالا می‌رود، بنابراین لزوم توجه به مدیریت مناسب در حین تجویز دارو تا پایان عمر امری كاملا ضروری می‌باشد. (همراه با رعایت رژیم غذایی)نكته 3: در موارد تجویز دارو، كنترل آنزیم‌های كبدی به صورت ماهیانه ضرورت دارد.
با تجویز دارو، پس از یك ماه معمولا كاهش كلسترول خون مشاهده می‌شود، مگر در بیمارانی كه دچار افزایش كلسترول خون از نوع 2 ارثی هستند، این افراد معمولا قبل از 30 سالگی، به دلیل سكته قلبی جان خود را از دست می‌دهد.
