دكتر رضا ملك‌زاده؛ فوق تخصص گوارش و كبد
عوامل خطرساز
مهمترین اتیولوژی برای سرطان معده، عفونت با هلیكوباكترپیلوری است. مطالعات متعدد نشان داده است كه اكثر قریب به اتفاق بیماران مبتلا به سرطان معده، سابقه قبلی ابتلا به عفونت هلیكوباكترپیلوری را داشته‌اند، و این در حالی است كه از هر 100 نفر مبتلا به عفونت با هلیكوباكترپیلوری، كمتر از یك نفر در معرض ابتلا به سرطان معده قرار می‌گیرد.
بنابراین عفونت با هلیكوباكترپیلوری یك امر ضروری برای به وجود آمدن سرطان معده است ولی عوامل متعدد محیطی و احتمالا ژنتیكی نیز باید وجود داشته باشد تا سرطان معده اتفاق بیفتد.
پیشگیری اولیه از سرطان معده
مطالعات متعدد به خصوص در ژاپن، نشان داده است كه اكثر قریب به اتفاق بیمارانی كه به سرطان معده مبتلا می‌شوند، سابقه قبلی عفونت با هلیكوباكترپیلوری را داشته‌اند. به نظر می‌رسد كه عفونت با هلیكوباكترپیلوری شرط ضروری برای ایجاد سرطان معده باشد و سایر عوامل، پس از به وجود آمدن عفونت، در ایجاد سرطان موثر واقع می‌شوند.
یكی از عوامل مهم كاهش میزان سرطان معده در آمریكای شمالی، اروپای غربی و ژاپن، نیز كاهش میزان ابتلا به عفونت هلیكوباكترپیلوری در این كشورها است. به همین دلیل موثرترین شیوع پیشگیری اولیه از سرطان معده، پیشگیری از ابتلا به عفونت هلیكوباكترپیلوری است. هنوز واكسن موثری برای پیشگیری از ابتلا به این عفونت تولید نگردیده است و احتمالا حداقل تا 5 سال آینده نیز چنین واكسنی به بازار مصرف نخواهد رسید.
ریشه‌كنی هلیكوباكترپیلوری به خصوص در سنین نوجوانی و جوانی و قبل از به وجود آمدن تغییرات وسیع و برگشت‌ناپذیر التهابی و آتروفی در مخاط معده، یكی دیگر از روش‌های پیشگیری اولیه محسوب می‌شود، كه تصمیم‌گیری در مورد آن به خصوص در كشورهایی مانند ایران كه بیش از 80 درصد جمعیت بالای 40 سال آن، سابقه عفونت با هلیكوباكترپیلوری را دارند، جای تردید فراوان دارد.
چون هزینه تشخیص، درمان و عوارض دارویی كه برای درمان دو هفته‌ای با چهار آنتی‌بیوتیك به وجود می‌آید، قابل توجه بوده و به خصوص كه شانس موفقیت در ریشه‌كنی هم كمتر از 80 درصد پیش‌بینی می‌شود. به همین دلیل هم‌اكنون برنامه جامع و قابل قبولی برای پیشگیری اولیه از سرطان معده در سطح جهان وجود ندارد و باید منتظر واكسن موثر علیه هلیكوباكترپیلوری باشیم.
پیشگیری ثانوی از سرطان معده
بیش از 80 درصد بیماران با سرطان معده در ایران در مرحله‌ای از بیماری تشخیص داده می‌شوند كه درمان‌های متداول امروز اعم از جراحی، شیمی درمانی و یا اشعه درمانی تاثیری در افزایش طول عمر بیماران ندارد.
به همین دلیل باید تلاش ویژه و موثری در جهت تشخیص زودرس و درمان به موقع بیماران با سرطان معده به عمل آید.
در یك مطالعه غربالگری با اندوسكوپی كه در بیش از یك هزار نفر از افراد با سن بیش از 40 سال در استان اردبیل به عمل آمده نشان داد كه حداقل 34 درصد افراد به ظاهر سالم، دارای درجاتی از گاستریت آتروفیك كه به عنوان اولین مرحله ضایعات پیش سرطانی محسوب می‌شود، بودند.
یكی از روش‌های پیشگیری ثانویه، شناسایی افراد مستعد به این سرطان در مراحل اولیه بیماری و معالجه سریع آنها، به خصوص در مناطق با شیوع بالا می‌باشد. در این رابطه استفاده از یك تست ساده مثل آزمایش خون، برای شناسایی افراد مستعد و سپس انجام اندوسكوپی، بیوپسی و تشخیص به موقع ضایعات مهم پیش سرطانی چون دیسپلازی مخاط معده پیشنهاد شده است.
مطالعه سرولوژی و اندوسكوپی بستگان درجه اول بیماران با سرطان معده در تهران، افزایش غلظت پپسینوژن نوع 2 را با حساسیت و دقت نزدیك به 80 درصد، به عنوان نشانه‌ای از التهاب مزمن در تنه معده (Gastritis Corpus Predominant) نشان داده است.
بررسی بیماران با سرطان معده در اردبیل نیز كاهش نسبت پپسینوژن 1 به 2 را مهمترین یافته در بیماران با سرطان غیركاردیا و بخشی از بیماران با سرطان كاردیا نشان داده است. هم‌اكنون تحقیقات بیشتری در رابطه با تعیین میزان دقیق غلظت پپسینوژن 1 و 2 سرم در بیماران ایرانی با آتروفی مخاط معده در تنه و آنتروم در دست انجام است و براساس نتایج آن، می‌توان مطالعات بزرگتری را ابتدا در مناطق با شیوع بالای سرطان معده به صورت پایلوت انجام داده و در صورتی كه مطالعات پایلوت اولیه، دقیق بودن این روش را ثابت كند، اجرای برنامه پیشگیری بر پایه دستاوردهای آن می‌تواند در سطح كشور شروع شود.
تغییرات میزان پپسینوژن 1 و 2 سرم به عنوان یكی از روش‌های پیشگیری ثانویه و شناسایی افراد مستعد سرطان در مراحل اولیه بیماری از جمله راه‌های در حال بررسی است. با توجه به بروز بالای سرطان معده و توجه به این واقعیت كه بیشتر از 80 درصد بیماران مبتلا به سرطان معده در مراحل انتهایی بیماری تشخیص داده می‌شوند، اجرای برنامه‌های مطالعاتی در سطوح مختلف پیشگیری اولیه و ثانویه برای شناسایی عوامل خطرساز و راه‌های تشخیص زودرس بیماری در كشور ضروری به نظر می‌رسد.
