دكتر نوشین صحابی؛ جراح و متخصص زنان، زایمان و نازایی
اپیدمیولوژی
سرطان تهاجمی دهانه رحم، نوعی سرطان قابل پیشگیری است كه علائم و ضایعات پیش‌تهاجمی دارد، مدت‌ها پیش از تهاجم می‌توان با برنامه‌های غربالگری سلولی دهانه رحم به درمان این ضایعات پرداخت و از آن پیشگیری نمود. با وجود ماهیت قابل پیشگیری این بیماری، در سال 2006، 9710 مورد جدید سرطان تهاجمی دهانه رحم و تقریباً 3700 مورد مرگ و میر ناشی از آن، در آمریكا گزارش شده است.
در این كشور، احتمال ابتلا به سرطان دهانه رحم در طول زندگی 1 به 128 است. آمارها نشان می‌دهد در آمریكا با وجود برنامه‌های غربالگری، 30 درصد موارد سرطان دهانه رحم، در زنانی رخ می‌دهد كه هرگز تست پاپ‌اسمیر انجام نداده‌اند.
در كشورهای در حال توسعه این میزان نزدیك به 60 درصد است. علی‌رغم این آمارها، میزان بروز این بیماری مهاجم در جهان رو به كاهش است و امروزه سرطان دهانه رحم زودتر از قبل تشخیص داده می‌شود. در آمریكا، سن متوسط ابتلا به سرطان دهانه رحم، 47 سالگی است و توزیع سنی آن حالت دوقله‌ای دارد.
(یك قله در 39-35 سالگی و یك قله دیگر در سنین 64-60 سالگی).
عوامل خطر
سرطان دهانه رحم، عوامل خطر متعددی به شرح زیر دارد:
سن پایین در زمان اولین ارتباط جنسی (كمتر از 16 سالگی)
داشتن شركای جنسی متعدد
مصرف سیگار
نژاد
حاملگی و زایمان‌های متعدد
پایین بودن سطوح اقتصادی و اجتماعی.
درباره ارتباط این سرطان با مصرف قرص‌های خوراكی جلوگیری از بارداری اختلاف نظر وجود دارد. برخی از پژوهشگران معتقدند كه استفاده از این قرص‌ها ممكن است، میزان بروز اختلالات غده‌ای دهانه رحم را افزایش دهد. با این وجود، این فرضیه به شكل مستمر مورد تأیید قرار نگرفته است.
بسیاری از این عوامل خطر، وابسته به فعالیت جنسی و ابتلا به بیماری‌های آمیزشی هستند. ویروس پاپیلوهای انسانی (HPV)، (عامل زگیل تناسلی)، یكی از عوامل سببی در ایجاد سرطان دهانه رحم است و ویروس هرپس (عامل تب‌خال تناسلی) و كلامیدیا تراكوماتیس، احتمالاً به عنوان عوامل همراه آن عمل می‌كنند.
نقش ویروس نقص ایمنی انسان (HIV، عامل ایدز) در ایجاد سرطان دهانه رحم، با واسطه سركوب ایمنی اعمال می‌شود. واقعه آغازگر در شروع تغییرات دهانه رحم به سمت بدخیمی و بدخیمی نهایی، عفونت با ویروس HPV است. تقریباً در 99 درصد از زنان مبتلا كارسینوم سنگفرش دهانه رحم، عفونت HPV مشاهده شده است.
علائم و ارزیابی بیماری
خونریزی واژینال، شایع‌ترین علامتی است كه در بیماران مبتلا به سرطان دهانه رحم رخ می‌دهد. در بیشتر موارد، این علامت به صورت خونریزی پس از نزدیكی بروز می‌كند؛ اما ممكن است به صورت خونریزی نامنظم یا خونریزی بعد از یائسگی نیز رخ بدهد. در مراحل پیشرفته بیماری ممكن است علائمی مثل ترشح بدبوی واژینال، كاهش وزن یا علائم انسداد دستگاه ادراری مشاهده شود.
در زنانی كه فاقد علامت هستند، سرطان دهانه رحم شایع‌تر از همه از طریق بررسی موارد غیرطبیعی تست‌های پاپ‌اسمیر شناسایی می‌شود. اگر رشد واضح تومور وجود داشته باشد، بیوپسی از دهانه رحم معمولاً برای تشخیص بیماری كفایت می‌كند. در صورتی كه بیماری آشكار وجود نداشته باشد، انجام معاینه كولپوسكوپیك همراه با بیوپسی سرویكس و كورتاژ اندوسرویكس ضروری است. در مواردی نیز، بیوپسی مخروطی از دهانه رحم لازم خواهد بود.
روش‌های درمان
اصول درمان سرطان دهانه رحم، مشابه درمان دیگر انواع بدخیم‌هاست؛ به این معنا كه هم ضایعه اولیه و هم جایگاه‌های بالقوه انتشار بیماری باید تحت ارزیابی و درمان قرار گیرند. شیوه‌های درمانی برای دستیابی به این هدف، شامل درمان اولیه با جراحی، پرتو درمان، شیمی‌درمانی یا شیمی- پرتودرمانی است.
پرتودرمانی را می‌توان برای تمام مراحل بیماری به كار برد، اما جراحی فقط در مرحله 1 تا 2 بیماری انجام می‌شود. (سرطان دهانه رحم به صورت بالینی مرحله‌بندی تخصصی دارد). میزان بقای پنج ساله در بیماران مبتلا به سرطان مرحله 1 دهانه رحم چه با پرتودرمانی و چه با جراحی (برداشتن رادیكال رحم) حدود 85 درصد است.
جراحی
استفاده از روش جراحی به جای پرتودرمانی، به‌ویژه در زنان جوان كه در آنان حفظ تخمدان‌ها اهمیت دارد، توصیه می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد كه بقای بهبود روش جراحی، بیشتر از روش پرتودرمانی است. مشكلات مزمن مثانه و روده كه نیازمند مداخله طبی یا جراحی هستند، تقریباً در 8 درصد بیماران تحت پرتودرمانی رخ می‌دهد.
درمان چنین مشكلاتی دشوار است، چون این اختلالات ناشی از فیبروز و كاهش خونرسانی هستند. به‌علاوه، اختلال عملكرد جنسی در اثر پرتودرمانی، به‌دلیل كوتاه شدن و فیبروزواژن، بسیار شایع‌تر از جراحی است. به‌طور كلی، عمل جراحی برداشتن رحم به‌طور رادیكال (كه مخصوص این بیماری است)، برای زنانی انجام می‌شود كه وضعیت فیزیكی مساعدی دارند. سن بالای بیمار نباید مانع از این اقدام شود. به‌طور كلی، ضایعات بزرگ‌تر از 4 سانتی‌متر بهتر است جراحی نشوند. زیرا این بیماران بعد از عمل، احتیاج به پرتودرمانی هم خواهند داشت.
پرتوهای اولیه
از پرتودرمانی می‌توان برای درمان تمام مراحل سرطان دهانه رحم استفاده كرد. (با میزان بهبودی تقریبا 70 درصد در مرحله یك، 60 درصد در مرحله دو، 45 درصد در مرحله سه و 18 درصد در مرحله چهار). برنامه‌های پرتودرمانی اولیه، عموماً شامل تركیبی از پرتودرمانی خارجی برای درمان غدد لنفاوی منطقه‌ای و كوچك كردن تومور اولیه و درمان داخل حفره‌ای برای تقویت دوز تاییدشده به مركز تومور می‌باشند.
در برخی بیماران با توجه به اندازه و سایر خصوصیات تومور و میزان تهاجم آن و درگیری گره‌های لنفاوی، ممكن است برای جلوگیری از عود بیماری، لازم باشد بعد از جراحی اولیه سرطان دهانه رحم، درمان كمكی با پرتودرمانی یا شیمی- پرتودرمانی آغاز شود.
بررسی و پیگیری پس از درمان
تمام بیماران برای ارزیابی پاسخ به درمان باید دقیقاً تحت پایش قرار گیرند تا در صورت عود بیماری بدون فوت وقت اقدامات درمانی لازم در مورد آنها صورت گیرد.
