دكتر داریوش نسبی تهرانی؛ متخصص مغز و اعصاب
در تشخیص بیماری صرع مراحل مهمی وجود دارد كه بسیار با اهمیت است. این مراحل تشخیصی به یكدیگر مرتبط بوده و اساس درمان و بهبودی بیمار می‌باشند. اصول و سطوحی كه اغلب توسط پزشك معالج نادیده گرفته می‌شود و به دلیل عدم توجه به آن درمان بیماران نیز به طور كامل صورت نمی‌گیرد.
1- مرحله اول «تشخیص اتیولوژیك»
این مرحله از تشخیص مربوط به علل ایجاد حمله تشنج در صرع است.
2- مرحله دوم «تشخیص تشنج»
این مرحله بسیار مهم است زیرا ماهیت تشنج و نوع آن را مشخص می‌كند.
3- مرحله سوم «تشخیص سندرم صرع»
این مرحله در واقع از ارتباط مرحله 1 و 2 و چند نكته قابل توجه دیگر كه به آن اشاره خواهیم كرد، به دست می‌آید.
ILAE.89 سندرم‌های صرعی را مجموعه علائم و نشانه‌هایی تعریف كرده است كه با هم و به دنبال هم به طور معمول و تكراری ظاهر شده و باعث حمله صرعی می‌شوند.
اطلاعات ضروری برای تشخیص سندرمیك صرع:
1- اطلاعات اتیولوژیك
الف: تشخیص اتیولوژیك به طور كاملا شناخته شده یا ناشناخته (ایدیوپاتیك)
ب: تشخیص اتیولوژیك از راه‌های زیر صورت می‌گیرد:
- سابقه عصبی، شامل سن شروع حمله و سابقه فامیلی
- معاینات عصبی
- الكتروانسفالوگرافی
- رادیولوژی و تست‌های وابسته به آن
- دیگر تست‌ها و معاینات روانشناسی و روانشناختی
2- اطلاعات مربوط به نوع تشنج
الف: نوع شناخته شده تشنج
ب: نوع ناشناخته تشنج كه از راه‌های زیر قابل تشخیص است:
- سابقه عصبی شامل سن شروع حملات
- معاینات عصبی
- مشاهده تشنج مستقیم یا غیرمستقیم
- الكتروانسفالوگرام در حین حمله و بین حملات
- دیگر تست‌ها
عبور از این مراحل تشخیصی تضمین‌كننده درمان بیماری صرع است. عدم موفقیت در تشخیص اتیولوژیك به معنای آن است كه گروهی از بیماران به دلیل آنكه ضایعه مغزی آنها تشخیص داده نشده است همچنان تشنج می‌كنند؛ مانند تومور مغزی، آبسه، هماتوم و غیره.
عدم موفقیت در تشخیص نوع تشنج نیز به معنای آن است كه گروهی از بیماران به دلیل درمان غلط و اشتباه به تشنج خود ادامه می‌دهند مثلا تشنج نوع آلبسانس، را TLE تصور كرده و درمان نكنیم.عدم موفقیت در تشخیص سندرمیك بیماری مانع از آن می‌شود كه پزشك پیش‌آگهی درمان، طول درمان و نكات حاشیه‌ای درمان را به خوبی درك كند و لذا درمان شكست خواهد خورد (به عنوان مثال، اپی‌لپسی میوكلونیك جوانان با یك دوره خوش‌خیم با میوكلونی نسبتا بدخیم اشتباه شود).ارتباط نزدیك و روشنی بین تشخیص اتیولوژی، تشنج و سندرم وجود دارد تشخیص اتیولوژیك به تشخیص تشنج و برعكس، خیلی كمك می‌می‌كنند.
آنالوگ: برای درك بهتر تشخیص سندرمیك اپی‌لپسی و آنچه به آن مربوط است.برای درك بهتر ارتباط تشخیص تشنج و تشخیص اتیولوژیك به مثال زیر توجه كنید. فرض كنید فردی كه سرطان ریه دارد دچار پنومونی شود. پنومونی ممكن است ناشی از میكروب استافیلوكوك، پسودومونا، پنوموكك و... باشد كه هر كدام درمان متفاوتی دارند.
درمان پنومونی در این بیمار مانند درمان هر كدام از انواع تشنج با داروی ضدصرع می‌باشد، در حالی كه پایه اصلی اتیولوژی بیماری این بیمار كانسر است. در واقع، پنومونی یكی از عوارض و نشانه‌های مشكل اصلی بیمار است. مانند تشنج كه می‌تواند علامت یا عوارض بیماری زمینه‌ای باشد. متاسفانه در مورد تشنج در بسیاری از شرایط اتیولوژی ناشناخته باقی می‌ماند.
اما تشخیص سندرومیك صرع باید با ادغام همه اطلاعات به دست آید؛ یعنی همه چیز را در مورد بیمار بدانیم و سندروم صرعی یا تشنجی آن بیمار خاص را طراحی كنیم، زیرا طرح اصلی و سیر درمان براساس تشخیص سندرومیك است. بی‌توجهی به سندروم صرعی كه بیمار به آن مبتلاست موجب اتلاف وقت، هزینه، سردرگمی بیمار و در نهایت شكست در درمان می‌شود.
تشخیص
مراحل تشخیص در اپی‌لپسی
- اطمینان از اینكه آیا بیمار اپی‌لپسی دارد یا خیر؟
- توجه به شرایط خاصی كه موجب می‌شوند حالاتی شبیه اپی‌لپسی به وجود آید؛ مانند تشنج كاذب، سنكوپ، حالت‌های نفس‌تنگی و قطع تنفس، ناركولپسی، میگرن همی‌پلژیك، مسمومیت دارویی، TIA
- مواردی كه اپی‌لپسی را از مثال‌های بالا جدا می كند مانند: شروع ناگهانی حمله، كاهش هوشیاری (اگر حمله ساده موضعی نباشد)، دوره كوتاه حمله، بهبودی و برگشت سریع، حملات تقریبا مشابه
- تشنج‌های كاذب (تشنجی كه در زمینه اختلال سایكوژنیك رخ می‌دهد (تشنج‌های هستیریك): این نوع تشنج‌ها بسیار شایع هستند و تشخیص آنها نیز مشكل است؛ به خصوص آنكه بسیاری از بیماران دچار هر دو نوع تشنج، یعنی تشنج كاذب و اپی‌لپسی؛ باشند.
مواردی كه تشنج‌های كاذب را از اپی‌لپسی جدا می‌كند عبارتند از:
- عوامل زمینه‌ساز و تحریك‌كننده‌ای كه همراه شرایط خاص عصبی و روحی و هیجانی هستند.
- پاترن‌های غیرفیزیولوژیك تشنج مثل لرزش نیمه شدید و غیرعادی و حركات غیرعادی و به خصوص ناهماهنگ روی چهار اندام در حالت هوشیاری فرد، كه حمله آرام آرام شدت می‌گیرد و به مدت طولانی ادامه می‌یابد، به شدت دست و پا زدن و با خشم بر زمین كوبیدن، عدم گاز گرفتن زبان و بی‌اختیاری ادرار و منگی و بی‌حالی پس از حمله.
- سابقه بیماری روانی در خانواده و خود شخص مبتلا
- EEGهای نرمال در بین حملات و عدم پاسخ به درمان AEP
- تشخیص قطعی با دیدن حمله و ضبط همزمان EEG بیمار به صورت ویدئویی
- طبقه‌بندی صحیح نوع تشنج و یا سندرم اپی‌لپتیك
- مشخص نمودن علل زمینه‌ای
