زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دكتر فرامرز فتوره‌چیان

طبق نظر اتحادیه بین‌المللی علیه صرع (ILAE) یك تشنج ناشی از تب یا F.C عبارتست از:

تشنج همراه با بیماری تب‌دار در غیاب عفونت مغزی و یا اختلال الكترولیته‌ حاد در كودكان با سن بیشتر از یك ماه كه سابقه تشنج بدون تب قبلی وجود نداشته باشد.تشنج همراه با تب (F.C) شایع‌ترین اختلال تشنجی در دوره كودكی بوده و عموما همراه با پیش آگهی (پروگنوز) عالی می‌باشد اما ممكن است نشاندهنده یك بیماری حاد عفونی و زمینه‌ای مانند سپسیس یا مننژیت باكتریال باشند؛

لذا هر كودكی با F.C باید به دقت معاینه شود و ارزیابی‌های لازمه برای علت تب صورت گیرد.F.C وابسته به سن بوده و قبل از نه ماهگی و پس از پنج سالگی نادر است و پیك سنی بروز آن 18-14 ماهگی است به طور كلی در 4-3 درصد كودكان خردسال بروز می‌كند. معمولا تشنج هنگامی رخ می‌دهد كه درجه حرارت بدن به 39 درجه یا بیشتر برسد كه به دنبال آن تشنج تونیك – كلونیك ژنرالیزه به مدت چند ثانیه تا 10 دقیقه همراه با خواب آلودگی مختصر پس از تشنج بروز می‌كند.

این فرم F.C را تب و تشنج ساده (%30 Simple F.C) می‌گویند كه در طی 24 ساعت بیشتر از یك بار اتفاق نمی‌افتد، ولی در فرم دوم F.C تحت عنوان Complex F.C %70، تشنج بیشتر از 15 دقیقه طول می‌كشد، بیشتر از یك تشنج در طی 24 ساعت اتفاق می‌افتد و یا فعالیت تشنجی فوكال یا یافته‌های فوكال در فاز Postictal وجود دارد. پس به طور خلاصه:  اگرچه كودكان با وضعیت سیستم عصبی غیرطبیعی بیشتر مستعد به C.F.C و در معرض خطر بالاتر تشنج‌های بدون تب بعدی قرار دارند ولی وضعیت سیستم عصبی در تقسیم‌بندی F.C به انواع simple و complex دخالتی ندارد.

90 درصد موارد F.C زیر یك سالگی و 90 درصد موارد آن در 24 ساعت اول دوره تب‌دار بیماری ایجاد می‌گردد. علل مساعدكننده F.C به طور خلاصه عبارتند از:

- سابقه خانوادگی (ژنتیك) 

- عوامل قبل از تولد

- درجه حرارت بالای بدن (تب شدید)

- كم خونی 

نكته مهم آن است كه اگرچه كودكان با احتمال بروز صرع یا اپی‌سپسی در S.F.C در آینده نسبت به دیگران بیشتر نیست، ولی وجود بعضی فاكتورهای همراه این خطر را می‌دهند كه عبارتند از:

- وجود ویژگی‌های آیتیپیك در تشنج و فاز Postictal

- سابقه مثبت فامیلی در زمینه اپی‌سپسی

- اولین F.C قبل از نه ماهگی

- وجود تاخیر تكاملی در كودك (Developmental Delay)

- وجود اختلال نورولوژیك قبلی مثلا CP بودن كودك

* اگرچند ریسك فاكتور وجود داشته باشد خطر اپی‌سپسی 9 درصد و اگر F.C بدون ریسك فاكتور باشد خطر ایجاد اپی‌سپسی در آینده 1 درصد خواهد بود.

شایع‌ترین علل تشنج همراه با تب كدامند؟

فراموش نكنیم كه عفونت‌های ویروسی راه‌های تنفسی فوقانی، رزئولا (Roseola) و اوتیت مدیای حاد شایع‌ترین علل F.C هستند. البته F.C به دنبال واكسیناسیون به ویژه با واكسن سیاه‌سرفه و سرخك نیز مشاهده می‌شود. در بررسی كودكان مراجعه‌كننده با F.C و در ارزیابی‌های اولیه مهم‌ترین وظیفه پزشك تعیین علت تب و درد مننژیت است، لذا اگر هرگونه مشكلی در مورد احتمال وجود مننژیت وجود داشته باشد، اما جهت آزمایش CSF ضروری است.

كلا انبورمالیتی‌‌های القا شده بر روی CSF به علت تشنج در كودكان نادر بوده و همه كودكان با CSFغیرطبیعی پس از یك تشنج از نظر سایر علل باید مورد ارزیابی كامل قرار گیرند؛ به عنوان مثال احتمال مننگوآنسفالیت ویروسی بخصوص HSV را باید در نظر داشت. علاوه بر تعیین قندخون براساس وضعیت كلینیكی هر فرد مثلا دهیدراتاسیون باید تست‌های آزمایشگاهی مانند سطح الكترولیت‌های سرم غربالگری از نظر مواد توكسیك نیز انجام پذیرد.

EEC پس از SFC لازم نیست اما در ارزیابی F.C آتیپیك یا وجود سایر ریسك فاكتورها از نظر اپی‌سپسی بعدی انجام EEC ممكن است مفید باشد. به عنوان مثال در صرع‌های میوكلونیك كمپلكس (CME) تشنج‌های فوكال یاتونیك – كلونیك ژنرالیزه در سال اول زندگی شروع شده و به صورت تیپیك مقدم بر حمله اپی‌لپسی میوكلونیك هستند.

تشنج‌های ژنرالیزه اغلب همراه با عفونت راه تنفسی فوقانی و تب پایین می‌باشند؛ مانند یك F.C كه اكثرا هم به سمت اپی‌لپسی استاتوس پیشرفت می‌كنند لذا در چنین مواردی دانسیته یك EEC در برخورد با چنین كودكانی می‌تواند مشخص كنند CME در آینده باشد تا فقط یك F.C ساده ناگفته نماند كه تقریبا یك سوم این بیماران شواهدی از تاخیر تكامل دارند.همچنین Imaging برای یك S.F.C سودمند نبوده اما ممكن است برای كودكان با ویژگی‌های غیرمعمول شامل علائم نورولوژیك فركال یا وجود نقایص عصبی قبلی در نظر گرفته شود.

درمان

درمان روتین در یك كودك طبیعی با F.C ساده شامل جستجوی دقیقی برای علت تب، كنترل تب با استفاده از تب‌برها و اطمینان دادن به والدین باشد. پیشگیری دارویی طولانی مدت با ضدتشنج‌ها برای جلوگیری از عود F.C مورد بحث است و اكثرا توصیه نمی‌شود. داروهای ضدصرع مانند فنی‌توئین و كاربامازپین بر روی F.C بی‌اثر هستند. 

فنوباربیتال می‌تواند در جلوگیری از عود F.C موثر باشد. والپروات سدیم نیز برای درمان F.C مفید است، اما خطرات بالقوه دارد استفاده از آن را در اختلالی (F.C) كه بدون درمان هم پروگنوزعالی دارد غیرموجه می‌سازد؛ لذا توصیه دارویی امروزه در مورد F.C استفاده از دیازپام خوراكی با دوز mg/kg3/0، 3 بار در طول 3-2 روز اول بیماری تب‌دار است، عوارض جانبی دارو معمولا كم بوده اما ممكن است شكایات لتارژی، تحریك‌پذیری و آتاكسی سبب تعدیل و كاهش دوز دارو شود این استراتژی می‌تواند به كاهش اضطراب والدین كمك كند.