دکتر امیر حسین براتی؛ متخصص پزشکی ورزشی
بیماری ام‌اس شایع‌ترین بیماری نورولوژیک ناتوان کننده جوانان در جهان امروز است.
این بیماری بیشتر در جوانان به خصوص خانم‌های 40-20 سال بوجود می‌آید و زمانی که پدر و مادر مبتلا باشند خطر ابتلا 4 برابر افزایش می‌یابد.
این بیماری با نزدیک شدن با خط استوا و در هوای گرم و مرطوب شدت می‌یابد و در نصف‌النهار 40- تا 40+ درجه شیوع بیماری بیشتر و خارج از این محدوده کمتر می‌گردد.
تعادل ضعیف
این بیماری چشم، گوش و حس پیکری را تحت تاثیر قرار می‌دهد. تعادل در بیماری ام‌اس هم در بخش مرکزی و هم محیطی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
به هنگام درگیری اعصاب مرکزی در بیماران مبتلا قضاوت، عکس العمل و حس عمقی ضعیف می‌شود و در مورد اعصاب محیطی قدرت کم و کنترل حرکتی تضعیف می‌شود.
در این بیماران احتمال شکستگی اندام‌ها 2 تا 4 برابر افراد عادی است.
آزمون‌ها و تمرینات ورزشی در بیماری ام‌اس
1- آمادگی قلبی – ریوی
2- بهبود استقامت و قدرت عضلانی
3- کاهش خستگی عمومی و بهبود خلق
4- بهبود عملکرد فعالیت مثانه و دستگاه گوارش
5- کاهش میزان چاقی و امراض بی حرکتی 6- کاهش میزان دیابت و استئوپروز
به منظور ایجاد معیار واحد ارزیابی آمادگی جسمانی در افراد مبتلا به ام‌اس سیستم نمره‌بندی ناتوانی افراد ام‌اس ایجادشده است.
این سیستم به ده قسمت تقسیم می‌شود که هشت قسمت اول حائز اهمیت است و دو قسمت آخر مربوط به بیماران کاملا ناتوان است.
معیار این سیستم نمره دهی به شرح زیر می‌باشد:
نمره 1: فرد به لحاظ معاینه عصبی نرمال است (بخش عصبی طبیعی)
نمره 2: ناتوانی مختصر
نمره 3: ناتوانی متوسط
نمره 4: 12 ساعت حرکت در روز بدون کمک
نمره 5: حرکت بدون کمک تنها300 متر
نمره 6: در صورت استفاده از وسایل کمکی، به صورت دو طرفه متناوب یا یک طرفه بصورت دائم استفاده شود.
نمره 7: بیشتر از 5 متر بدون کمک نمی‌تواند حرکت کند.
نمره 8: ضرورتا در بستر است (می‌تواند حرکاتی را انجام دهد).
نمره 9: بیمار ناامید و در بستر است.
نمره 10: مرگ ناشی از ام‌اس
از منافع ورزش در بیماران آمادگی قلبی تنفسی است که می‌توان به موارد آن اینگونه اشاره نمود
ورزش vo2max حداکثر اکسیژن مصرفی را در بیمار بالا می‌برد و در نتیجه خستگی را کاهش می‌دهد.
ظرفیت عملکردی و قدرت و استقامت عضلانی فرد را ارتقاء می‌دهد و عملکرد ریوی فرد را بهبود می‌بخشد.
از آنجا که این افراد تعادل مناسبی ندارند و نیز به دلیل عارضه سارکوپنی (تحلیل عضلانی) و نداشتن قدرت کافی به علاوه کم تحرک بودن در خطر بیشتر شکستگی استخوان‌ها قرار دارند تمرین‌های تحمل وزن می‌تواند توده عضلانی را تحریک کند یا سیر پیشرفت سارکوپنیارا در ام‌اس کاهش دهد.
در ام‌اس همانگونه که ذکر گردید ضعف شایع است. بنابراین بیماران حق استفاده از وزنه آزاد در ابتدای تمرینات ورزشی را ندارند زیرا احتمال آسیب وجود دارد.
در صورت استفاده از وزنه شرایط ایمن باید رعایت شده و از دستگاه‌های بدن سازی استفاده شود.
دستورالعمل تمرینات انعطاف‌پذیری به دلیل فلج اسپاستیک هر روز انجام شود.
به مدت 10 تا 15 دقیقه انجام شود. اندام فوقانی و تحتانی را درگیر کند. قبل و بعد از تمرین‌های ایروبیک و همچنین تمرین‌های مقاومتی استفاده شود. در انتهای فعالیت نیز انعطاف‌پذیری به کار برده شود.
کشش به آرامی و طولانی مدت انجام شود.
کشش حداقل به مدت 20 تا حداکثر 60 ثانیه ادامه یابد. (کمتر از 15 ثانیه نباشد.) در عضلات اسپاستیک دردناک و دچار کرامپ کشش را انجام نمی‌دهیم و عضله را در ابتدا در وضعیت استراحت و محدوده ارادی قرار دهیم.
اهداف تمرین انعطاف‌پذیری
افزایش (بالا بردن) کارایی گیرندهای فشاری در مفصل و افزایش هوشیاری آن (انجام این تمرین قبل از فعالیت) بعد از ورزش‌های مقاومتی عضلات تمایل به کوتاه شدن دردامنه حرکتی خود دارند بنابراین باید تمرینات انعطاف‌پذیری را بعد از آن نیز انجام داد.
منافع تمرین‌های انعطاف‌پذیری
در ابتدای بیماری انقباضات عضلانی بیشتر از مراحل بعدی بیماری دیده می‌شود. کشش از اسپاستی‌سیتی جلوگیری می‌کند. فلج سفت در ام‌اس شایع است و این تمرین‌ها از انقباضات دردناک جلوگیری می‌کند. این تمرین‌ها باید با روش‌های PNF که
نوعی تمرین کششی با ماهیت ریتمیک، مستمر و مکرر است انجام بگیرد. زیرا در این تمرینات حس عمقی و نروفیزیولوژی درگیر شده و عضله طویل می‌شود.
درمان خستگی
1- درمان شغلی
2- استفاده از روش‌های ذخیره انرژی (مانند انجام مشاغل سبک)
3- استفاده از ابزار کمکی در فعالیت‌های روزانه
4- برنامه‌های ورزشی موثر
5- تنظیم خواب
6- مدیریت استرس
7- تمرینات آرام‌سازی
8- استفاده از سیستم‌های بایوفیدبک (برای هشدار به فرد در مواقع انقباضات نابه‌جا)
9- مدیریت در گرما (استفاده از سیستم‌های سرمایشی مناسب و استفاده از حداقل لباس)
10- سرد کردن بدن قبل از انجام فعالیت ورزشی
