زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

تحريريه دنيای سلامت

خون سیالی است اعجاب‌آور كه شادمانه در رگ‌‌ها می‌دود و حیات و زندگی را به تساوی بین همه سلول‌ها تقسیم می‌كند، سرخی آن  پیام‌آور زندگی و زنده‌ترین رنگ طبیعت است‌. بی آن زندگی می‌میرد و در نقصان آن حیات می‌پژمرد، و با آن زندگی به شكوفه می‌نشیند.

ولی تا مدت‌ها این مایع حیاتی برای بشرمعمایی بزرگ و لاینحل بود، اهدای خون ناشناخته بود و پس از اثبات آن به لحاظ پزشكی با مقاومت پیروان بعضی ادیان روبرو شد كه اهدای خون از فردی به فرد دیگر را گناهی نابخشودنی می‌دانستند.

ولی امروزه هر كودك دبستانی با گروههای خونی آشناست، هر نوجوان  نحوه انتقال خون  را در كتب درسی خود مطالعه كرده است. ولی آیا در گذشته نه چندان دور قریب به یكصد سال قبل نیز چنین بود؟ در این مقاله می‌كوشیم به پیشینه انتقال خون در جهان و سپس ایران بپردازیم. 

در فرهنگ‌‌های باستانی نشانه‌‌هایی از عقاید آنان نسبت به خون می‌یابیم به عنوان مثال: «گلادیاتورها خون سربازان مغلوب را به منظور تقویت می‌آشامیدند». و یا مغولان معتقد بودند كه نباید خون شاهزادگان مغول در معرض آسمان و خورشید قرار گیرد. لذا شاهزادگان خاطی را یا به وسیله زه كمان خفه می‌كردند ویا اینكه او را در نمد پیچیده و آنقدر می‌مالیدند تا جان ببازد.

سران مغول به سربازان خود دستور می‌دادند كه برای تقویت، از خون اسبان خود بنوشند و همچنین  شاهزادگان مصر (باستان) برای رفع عوارض پیری و خستگی به دستور ساحران ،خون حیوانات را آشامیده و حمام خون می‌گرفتند. این همه در كنار اعتقاد و باور به اینكه خون را نشانه شجاعت، سلامتی و جوانی ابدی می‌دانستند، از فرهنگ مردم گذشته حكایت می‌كند و هیچ نشانی از انتقال خون ندارد. 

انتقال خون

اولین اشاره به انتقال خون را در میان افسانه‌‌ها می‌توان یافت. در حكایت اوید (Ovid) آمده كه مدآ (Medea) برای بازگشت جوانی به پدرش خون از رگ‌‌های او گرفته و به جایش خون فرد جوان و یا به روایت دیگر معجون عجیبی كه با خون ساخته بود جایگرین نمود.

البته بی‌شك این تنها افسانه‌ای نیست كه بازهم به خواص جوان‌آفرینی خون اشاره دارد؛ نخستین اشاره به انتقال خون برای درمان بیماری در یك نوشته قدیمی‌عبری... مندرج است كه برای درمان جذام پادشاه خون او را عوض كردند. مورد دومی ‌‌كه در این‌باره موجود است این حکایت است که در سال 1492 جادوگری برای بهبود پاپ هشتم كه از بیماری مزمن كلیه و پیری رنج می‌برد اقدام به تعویض خون وی با خون سه جوان نمود.

ولی هنوز بررسی علمی ‌‌درباره خون انجام نمی‌گرفت. نخستین كسی كه جریان خون و چگونگی آن را توضیح داد پزشكی دمشقی بود. جریان خون ریوی به وسیله پزشكی از اهالی دمشق در اواسط قرن 13 میلادی كشف گردید.

علاءالدین علی ابی الحزم قریشی معروف به ابن‌النفیس (1210- 1280م) معتقد بود كه خون برای تصفیه از بطن راست به وسیله شریان‌‌های ریوی به ریه‌‌ها رفته و درآنجا منتشر و با هوا مخلوط و تا قطره آخر پاك شده و سپس از طریق ورید ریوی به بطن چپ قلب باز می‌گردد.

چنان كه به نظر می‌رسد ابن‌النفیس تا حدودی جریان خون از قلب به شش‌‌ها را برای مبادله گازهای تنفسی ( دفعco2 و جذبo2) را به درستی توضیح داده است. ولی با این حال افتخار كشف جریان خون نصیب ویلیام‌‌ها روی گردید. وی در اثر تجربیات خود درسال 1616 جریان خون را كشف نمود. اما اولین جرقه انتقال خون در فكر فردی دیگری زده شد.

فرانسیس پوتر(Francis Poter) به نقل از یكی از معاصران وی... شاید اولین كسی باشد كه از سال 1639 به فكر انتقال خون بوده و بالاخره ده سال بعد با یك لوله و پر مرغ انتقال خون انجام داده است. در تمام این سالها وقتی بحث انتقال خون در میان می‌آید تنها انتقال خون حیوان به انسان مورد قبول و یا عملی است. 

«ریچارد لوور (Richard Lower ) در 14 نوامبر 1666 در انگلستان ابتدا تا سر حد امكان خون یك سگ را خارج نمود و با انتقال‌خون به به سگ دیگر آن را از مرگ نجات داد. لذا وی اولین كسی است كه نشان داده است در خونریزی‌‌های شدید مناسب‌ترین راه برای درمان انتقال خون می‌باشد.

ولی در قرن 17 به غیر از لوور كسی از مفید بودن انتقال خون در موارد خونریزی شدید صحبت ننمود و تنهااز انتقال خون برای درمان جنون، بازگشت جوانی و یا حتی رفع اختلاف زن وشوهر استفاده می‌كردند!

علاوه بر این در همین ایام به دلیل آنكه تنها انتقال‌خون حیوان به انسان به كار می‌رفت، بعضی را نظر بر این بود كه انتقال خون حیوانی نظیر گاو موجب انتقال صفات آن حیوان مانند شاخ درآوردن در فرد گیرنده می‌شود. 

مخالفت نسبت به انتقال خون

در همین ایام مخالفت نسبت به انتقال خون چنان بالا گرفت كه  پرو( pro) نماینده آكادمی ‌‌علوم فرانسه  گفت: مگر می‌شود خون را مانند پیراهن تعویض نمود؟ 

بالاخره در اثر پیدا شدن عوارض عفونی كه در آن زمان ناشناخته بود پارلمان فرانسه درسال 1675 و به دنبال آن انجمن پادشاهی پزشكی لندن و سال بعد هم پاپ عمل انتقال خون را ممنوع و حرام اعلام كرد.

ادامه قرن 17 و تمام قرن 18 با ركود در تحقیقات انتقال خون همراه بود؛  بسیاری از پزشكان دراین مدت عمل انتقال خون را كار غیر دانشمندان تلقی كرده و عوارض روحی را از عواقب انتقال خون می‌دانستند...

برای خواندن بخش دوم - از تاریخچه گروه های خونی چه میدانید  - اینجا کلیک کنید.