دكتر عاطفه قدوسی
آسم شایع‌ترین بیماری مزمن دوران كودكی و عامل بخش مهم روزهای غیبت از مدرسه می‌باشد. همچنین آسم شایع‌ترین علت بستری كودكان در بیمارستان می‌باشد. قبل از بلوغ، ابتلای پسرها دو برابر دخترها و پس از آن بروز بیماری در هر دو جنس مساوی می‌باشد. با درمان صحیح، تقریبا همیشه می‌توان علائم بیماری را در حد رضایت‌بخشی كنترل نمود. آسم ناشی از انسداد مجاری تنفسی به طور منتشر و به علت افزایش تحریك‌پذیری نسبت به محرك‌های مختلف مانند گرد و خاك و گرده گیاهان یا اجزای حیوانات، دود سیگار، عوامل هیجانی و عوامل ویروسیمانند ویروس پاراآنفلوانزا، سرما و لرزش می‌باشد. انسداد مجاری به احتمال زیاد به صورت خود به خود یا به دنبال درمان از بین خواهد رفت.
با ابتلای یكی از والدین، احتمال درگیر شدن كودك به آسم 25 درصد و در صورت ابتلای پدر و مادر، احتمال دچار شدن كودك به آسم به حدود 50 درصد می‌رسد. آسم در هر سنی بروز می‌كند. 30 درصد بیماران تا سن 1 سالگی و 90-80 درصد اولین علائم را قبل از 5-4 سالگی خواهند داشت. به سختی می‌توان سیر بیماری و شدت آن را پیش‌بینی نمود. بیشتر كودكان مبتلا، فقط حملات گاه به گاه خفیف تا متوسط دارند كه نسبتا براحتی درمان می‌شود، تعداد كمتری، حملات شدید و غیرقابل درمان دارند كه از حضور منظم كودك در مدرسه، بازی و فعالیت روزانه بیمار جلوگیری می‌نمایند. پیش آگهی برای كودكان كم سن مبتلا به آسم غالبا خوب است. فروكش نهایی بیماری تا حدی به افزایش قطر سطح مقطع مجاری هوایی بستگی دارد. مطالعات نشان می‌دهند كه حدود 50 درصد از تمام كودكان ظرف 20-10 سال واقعا بدون علامت می‌شوند ولی عود بیماری در سنین بزرگسالی شایع است.
تظاهرات بالینی
انسداد سریع مجاری هوایی غالبا ناشی از اسپاسم عضلات صاف مجاری هوایی بزرگ است كه معمولا بر اثر محرك‌هایی مانند هوای سرد و بوهایی مانند (دود، رنگ تازه) و... ایجاد می‌شود. عود ناشی از عفونت‌های ویروسی تنفسی، در شروع آهسته‌تر بوده و شدت و تعداد سرفه و خس‌خس بتدریج ظرف چند روز افزایش می‌یابد. از آنجا كه میزان باز بودن مجاری هوایی در شب‌ها كم می‌شود بسیاری از كودكان در این زمان دچار حمله می‌شوند. علائم آسم عبارت‌اند از: سرفه كه خش است و در ابتدای سیر بیماری بدون خلط می‌باشد؛ خس‌خس، افزایش تعداد حركات تنفسی و تنگی نفس همراه با بازدم طولانی، (وقتی كه بیمار تنگی نفس شدید داشته باشد علامت خس‌خس از بین می‌رود) پرهوایی قفسه سینه و افزایش تعداد نبض. درد شكم بخصوص در كودكان كم سن شایع است. استفراغ نیز شایع بوده و ممكن است به دنبال آن بهبودی موقت علائم دیده شود. از علائم دیگر می‌توان به تعریق شدید، تب خفیف و خستگی شدید اشاره نمود.
تشخیص
حملات مكرر سرفه و خس‌خس بخصوص اگر با عواملی مانند ورزش، عفونت ویروسی یا استنشاق آلرژن‌‌ها دامن زده شود، بسیار به نفع تشخیص آسم می‌باشد. ممكن است علائم به اشتباه سرفه آلرژیك یا برونشیت مزمن تشخیص داده شوند. تشخیص قطعی با آزمون كاركرد تنفسی توسط پزشك انجام می‌شود.
درمان
درمان آسم مبنی بر اصول اساسی پرهیز از آلرژن‌‌ها، افزایش اتساع برونش‌ها و كاهش التهاب می‌باشد و بسته به شدت حمله؛ داروهای استنشاقی موضعی یا عمومی مصرف می‌شود. از جمله عوامل محرك می‌توان به دود توتون، دود اجاق‌های چوب‌سوز و گازسوز، بخاری‌های نفتی و بوهای غلیظ مانند رنگ تازه و ضدعفونی‌كننده‌ها اشاره نمود. پرهیز از نوشابه‌های سرد و تغییرات سریع درجه حرارت و رطوبت مهم می‌باشد. مرطوب نگهداشتن هوا در فصل سرد و خشك زمستان نیز اهمیت به سزایی دارد، ولی رطوبت نباید از 50 درصد بیشتر شود زیرا میوه‌های موجود در گرد و خاك خانه، رشد بهتری در هوای خیلی مرطوب دارند. درمان آسم حاد بسته به شدت آن، در منزل یا بیمارستان انجام می‌شود. در مجموع 70 درصد كودكانی كه در اورژانس درمان شده‌اند در خانه حال خوبی دارند، هر چند كه در 20-10 درصد موارد بیماری ظرف 10 روز عود می‌كند و 20-15 درصد در بیمارستان بستری می‌شوند.
