محمد خادمی
به مناسبت 5 تیر روز جهانی نگاهی انداخته‌ایم به وضعیت زنان معتاد در کشور
یکى از مهم‌ترین مشکلات اجتماعی، اقتصادى و بهداشتى کشورمان اعتیاد به مواد مخدر است، معضل اعتیاد به مواد مخدر را دیگر نمی‌توان یک بلای خانمان‌سوز نامید، بلکه معضلات بسیاری را در جوامع به دنبال می‌آورد و یک بلای جامعه سوز است.
اختاپوس هراس‌آور اعتیاد، قدرت اندیشه، نوآوری، پشتکار، کوشش و سازندگی را در انسان‌ها به‌ویژه نسل جوان جامعه از بین می‌برد، همچنین بنیان خانوادگی را به نابودی می‌کشاند و مشکلات بسیاری را به دوش دولت‌ها می‌اندازد.
این پدیده در همه نقاط دنیا وجود دارد از همین رو کنفرانس بین‌المللی مبارزه با اعتیاد و قاچاق مواد مخدر از تاریخ 17 تا 26 ژوئن 1987 در شهر وین به‌منظور ابراز عزم سیاسی ملت‌ها در امر مبارزه با پدیده خانمان‌سوز و شوم مواد مخدر تشکیل شد و در آن سندی با عنوان C.M.O به تصویب کشورهای شرکت‌کننده رسید.
این سند در 26 ژوئن مصادف با 5 تیرماه به‌اتفاق آراء مورد تأیید و تصویب کشورهای شرکت‌کننده قرار گرفت و سالروز تصویب این سند به نام روز جهانی مبارزه با مواد مخدر اعلام شد؛ به همین منظور در این گزارش نگاهی انداخته‌ایم به وضعیت اعتیاد زنان در کشورمان که در ادامه می‌خوانید:
آمارها چه می‌گویند
بر اساس آخرین آمارهای ستاد مبارزه با مواد مخدر در ایران حدود 4 میلیون نفر مصرف‌کننده مستمر و غیرمستمر مواد مخدر وجود دارد، اما تعداد مصرف‌کننده‌های مستمر مواد مخدر 2 میلیون و 800 هزار نفر است، از این تعداد حدود 7 درصد‌شان را زنان تشکیل می‌دهند به عبارتی آمار اعتیاد زنان در آخرین شیوع شناسی مصرف مواد مخدر حکایت از آن دارد که به‌طور تقریبی 196 هزار نفر معتاد زن در کشور داریم، البته برخی از کارشناسان بیان می‌کنند.
9 درصد از مصرف کننده‌های مستمر مواد مخدر را زنان تشکیل می‌دهند.
اگر وضعیت اعتیاد زنان در ایران را نسبت به‌کل دنیا ارزیابی کنیم، باید بگوییم، وضعیت اعتیاد زنان در ایران نسبت به وضعیت اعتیاد در کل دنیا شرایط به‌مراتب بهتری دارد، در برخی کشورهای اروپای غربی بین 20 - 30 درصد از تعداد معتادان کشور را زنان تشکیل می‌دهند.
باید توجه داشت که سیستم هوشمند اعتیاد، ماده گل، ماری‌جوانا و حشیش را به‌عنوان الگوی دوم مصرف مواد وارد کشور کرد.
بدین معنا که در حال حاضر تریاک با ۵۳ درصد، حشیش، گل و ماری‌جوانا با ۱۱.۹ درصد، شیشه با حدود 8 درصد و هروئین با حدود 7 درصد چهار الگوی مصرف مواد را در کشور به خود اختصاص می‌دهند.
افزایش حدود دو برابری تعداد زنان معتاد در مقایسه آماری بین سال‌های 80 و 90 است که از 5 درصد در سال 80 به بیش از 9 درصد در سال 90 افزایش‌یافته است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در 6 ماهه گذشته بیش از 42 هزار معتاد کارتن‌خواب و بی‌خانمان در کشور شناسایی‌شده‌اند که از این تعداد معتاد بی‌خانمان، 15 هزار نفر در تهران کارتن‌خواب هستند.
جدیدترین آمارهای ستاد مبارزه با مواد مخدر نشان می‌دهد از بین معتادان جمع‌آوری‌شده تهران، یک هزار نفر معتاد زن بوده‌اند و از بین آن‌ها هم 700 نفر بدون خانواده‌اند.
نتایج مطالعه روی اعتیاد زنان گرچه به‌صورت دقیق صورت نگرفته، اما می‌توان جمعیت زنان معتاد به مواد اپیوئیدی را در کشور بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار نفر تخمین زد.
همچنین میزان مصرف هروئین در معتادان زن و تعداد زنان مصرف‌کننده تزریقی مواد در کشور بین ۴ تا ۹ هزار نفر تخمین‌زده می‌شود.
به نظر می‌رسد مصرف حشیش در جمعیت عمومی زنان بالغ کشور شایع نباشد، اما در گروه‌هایی از زنان شیوع بیشتری دارد.
علت مراجعه زنان به ماده شیشه
بیشتر معتادین به مواد مخدر مردان هستند، اما طبق آمار دو دهه اخیر افزایش مصرف مواد مخدر در میان جامعه زنان نیز رو به افزایش قرارگرفته است، که علت این موضوع را «پرویز افشار» سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر این‌طور عنوان می‌کند: «شیوع مصرف شیشه در زنان ایرانی در سال‌های گذشته به افزایش آمار زنان مصرف‌کننده مواد مخدر دامن زده است.
دسترسی آسان به مواد مخدر، شیوع اختلالات روانی و افسردگی و باورهای غلط درباره تأثیر مصرف شیشه در شفافیت پوست و بهینه‌سازی وضعیت ظاهری ازجمله دلایل اصلی گرایش زنان به مصرف شیشه در سال‌های گذشته است.»
وی افزود: «از سوی دیگر مصرف این مواد در زنان دلایل مختلفی دارد بعضی از زنان برای لاغری به سمت مواد روان‌گردان گرایش پیدا کردند.
این مواد به دلیل اینکه در ابتدای مصرف گیرنده‌های اشتها را در مغز کور می‌کند و شخص احساس گرسنگی نمی‌کند، تمایل فرد به خوردن غذا کم می‌شود؛ این واقعیتی است که در هفته‌های اول اتفاق می‌افتد اما این اتفاق دائمی نیست و بعد از مدتی این علائم معکوس می‌شود».
او گفت: «خرده‌فرهنگ‌های مربوط به مصرف گل و حشیش که در جامعه بین زنان در این مدت توسعه پیدا کرده موجب شد مصرف گل و حشیش بالا برود. در پارک‌های تهران و کنار دریای شمال یا حتی در مهمانی‌ها شاهد هستیم دختران تمایل به مصرف گل‌دارند و این عدد در برخی موارد بالا می‌رود.
برای مثال در برخی از جمع‌های دوستانه 15 نفره حداقل 10 نفر از دخترها گل می‌کشند البته این عدد قابل‌تعمیم به‌کل جامعه نیست.»
او در پاسخ به اینکه ستاد مبارزه با مواد مخدر چه برنامه‌ای برای پیشگیری از تغییر الگوی مصرف مواد بین زنان دارد؟ گفت: «ازآنجاکه برخی از باشگاه‌های ورزشی و سالن‌های آرایشی زنانه، مصرف گل و حشیش رابین زنان تبلیغ و توزیع می‌کنند، بنابراین ستاد برای پیشگیری از مصرف گل و حشیش برنامه آموزش زنان در دانشگاه‌ها را در دستور کار دارد.»
تولد 7500 نوزاد معتاد در سال
دراین‌بین مدیرکل دفتر تحقیقات و آموزش ستاد مبارزه با مواد مخدر از تولد سالانه ۷۵۰۰ نوزاد معتاد در کشور خبر داد.
«حمیدرضا صرامی»، بابیان اینکه بر اساس آخرین نتایج شیوع شناسی، الگوی مصرف مواد در سطح کشور دچار تغییراتی شده است، گفت: «به دلیل ضرباتی که به چرخه شیشه وارد کرده‌ایم، ۱۹۶۷ کارگاه شیشه طی ۱۲ سال اخیر ضربه خورده است.
همچنین ۱۲ تن ماده شیشه در طول ۱۲ سال کشف شد، بنابراین شیشه از الگوی دوم مصرف مواد به الگوی سوم انتقال یافت.»
«صرامی» بابیان اینکه «وضعیت شیوع مصرف مواد در ۹ استان کشور از میانگین نرخ کشوری که ۵.۴ درصد است بالاتر است»، خاطرنشان کرد: به ترتیب استان‌های خوزستان، گلستان، چهارمحال و بختیاری، کرمان، فارس، خراسان شمالی، مرکزی، کرمانشاه و سیستان و بلوچستان میانگین مصرفی بالاتری در سطح کشور دارند.
طبیعتاً در این استان‌ها، استانداران، فرمانداران، بخشداران، دهیاران و دستگاه‌های فرهنگی باید اقدامات جدی‌تری را هم ازلحاظ اعتباری و هم ازلحاظ برنامه‌ای دنبال کنند.
درمانگر اعتیاد، سن مصرف مواد در جامعه معتادان کشور رابین 22 - 24 سال بیان کرد و افزود: «سن اعتیاد زنان نیز در این جامعه آماری کمتر از میانگین مردان نیست؛ زیرا اغلب زنان معتاد در زندگی زناشویی به سمت مواد مخدر کشیده شده‌اند و تعداد دخترانی که قبل از ازدواج به اعتیاد کشیده شدند، زیاد نیست.»
راه‌های پیشگیری از اعتیاد زنان
«محمد صفاتیان» کارشناس حوزه اعتیاد معتقد است: با توجه به جلسه‌ای که رهبر معظم انقلاب با رؤسای سه قوه داشته درخواست ایشان این است که کار فوق‌العاده در حوزه اعتیاد انجام شود تا بتوانیم رشد اعتیاد را در زنان کنترل کنیم ولی اینکه با کدام برنامه، هنوز مشخص نیست.»
به باور «صفاتیان»، برنامه‌های فعلی در حوزه پیشگیری از اعتیاد زنان جوابگو نیست چون یا باید دستگاه‌های عضو ستاد مبارزه با مواد مخدر برنامه ارائه کنند یا وزارت کشور مسئول برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در حوزه اعتیاد است، باید هر چه سریع‌تر برنامه عملیاتی بدهند.»
وی در پاسخ به این پرسش که با توجه به این تغییرات چگونه باید در حوزه پیشگیری از اعتیاد برنامه‌ریزی کنیم، عنوان کرد: «بسیاری نگاهشان به دبیرخانه ستاد مبارزه با مواد مخدر است درحالی‌که دبیرخانه جایگاه اجرایی ندارد و باید آموزش‌وپرورش، وزارت ارشاد، صدا و سیما، بهزیستی و وزارت بهداشت در این زمینه ورود کنند چراکه نمود رشد اعتیاد زنان در جامعه بیشتر از مردان است.
چون فرزندی که به دنیا می‌آید اعتیاد دارد و این مسئله ساختار جامعه را تغییر می‌دهد. وی پیشنهاد کرد: لازم است برای عملیاتی شدن برنامه‌ها، بودجه بیشتری برای پیشگیری از اعتیاد زنان اختصاص یابد و مهم‌تر از همه آموزش‌وپرورش باید پیشگیری از اعتیاد دختران را که شرایط پرخطری دارند در اولویت برنامه‌هایش قرار دهد.»
کم‌کاری در حوزه اعتیاد زنان
در کشور ما، در حال حاضر هیچ‌گونه خدمات اختصاصی برای اعتیاد زنان وجود ندارد و حتی برخی از خدمات و مراکز فقط به مردان اختصاص دارند.
بنابراین با توجه به اینکه مصرف مواد در زنان ناهنجارتر از مردان تلقی می‌شود، زنان معمولاً از مراجعه به مراکز درمانی معتادان که بیشترین مراجعه‌کنندگان آن‌ها مردان هستند اکراه دارند.
با توجه به اینکه مراکز درمانی مهم‌ترین مکان‌های دسترسی به معتادان هستند و بیشترین میزان اطلاعات مربوط به معتادان از این مراکز تأمین می‌شود، شیوع اعتیاد در زنان کمتر از میزان واقعی تخمین زده می‌شود.
هرچند آمار دقیقی از میزان جمعیت زنان معتاد در کشور وجود ندارد، اما بر اساس برخی پژوهش‌ها ۶/۹ درصد از معتادان کشور را زنان تشکیل می‌دهند.
وزارت بهداشت نیز در آمار خود در مورد زنان معتاد از رقم یک زن معتاد به ازای ۸ مرد معتاد گزارش می‌دهد.
از سوی دیگر به گفته مسئولان زندان‌های کشور در حال حاضر ۵۰ درصد زندانیان زن در رابطه با مواد مخدر و اعتیاد در زندان هستند که به نقل از همین مسئولان این آمار در سال‌های اخیر افزایش نیز داشته است.
باوجوداین آمار و اطلاعات پراکنده و مقدماتی، دیگر نمی‌توان به‌راحتی گفت جمعیت اندکی از زنان گرفتار مواد مخدر و پیامدهای آن هستند، این در حالی است که بسیاری از زنان و دختران نیز به دلیل برچسب‌هایی که به یک زن و دختر معتاد در جامعه ما زده می‌شود کمتر تصور مراجعه به مراکز خود معرف رادارند، بنابراین اغلب، اعتیاد در زنان و دختران پنهان مانده و بخش قابل‌توجهی از جمعیت معتادان زن کشور در آمار گنجانده نمی‌شود.
به نظر می‌رسد زنان معتاد بسیار آسیب‌پذیرتر از مردان معتاد باشند، چراکه مصرف مواد در زنان اغلب با آسیب‌های اجتماعی ازجمله فرار از خانه، روسپیگری و خشونت توأم است. از سوی دیگر وقتی یک زن گرفتار اعتیاد می‌شود، تنها او گرفتار پیامدهای فردی و اجتماعی سوءمصرف نشده است، بلکه مصرف مواد در زنان، فرزندان و خانواده آن‌ها را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
از سویی دیگر نه‌تنها در فرهنگ ایرانی بلکه در اکثر فرهنگ‌های دنیا، به زنان معتاد عمدتاً به چشم افراد بی‌بندوبار و بی‌عفت نگریسته می‌شود، و اگر چنین زنی خانواده نیز داشته باشد، خانواده وی نیز از این انگ‌ها و برچسب‌ها مصون نخواهد بود.
وقتی زن در یک خانواده دچار اعتیاد می‌شود، ارکان خانواده مستعد برای ازهم‌پاشی می‌شود و فرزندان نیز بخصوص دختران خانواده درنتیجه‌ی همانندسازی با مادر و مشکلات عاطفی ناشی از مصرف مواد توسط مهربان‌ترین عضو خانواده، دچار انحرافات و مسائل و پیامدهای جبران‌ناپذیری می‌شوند.
متأسفانه اغلب افراد، اعتیاد را در زنان یک موضوع غیراخلاقی در نظر می‌گیرند تا یک بیماری. درواقع نگرش‌های اجتماعی منفی موجود درباره رفتار غیراخلاقی زنان معتاد مانعی بزرگ درراه درمان اعتیاد در زنان است.
چراکه زنان با درونی نمودن نگرش موجود در جامعه مبتنی بر اینکه اعتیاد در واقع نوعی تزلزل اصول اخلاقی در آن‌هاست از درمان خود اجتناب می‌نمایند یا از معرفی خود به‌عنوان معتاد در انظار و مجامع عمومی شرمسار می‌شوند.
