دكتر محمد مهدی قاسمی- متخصص روانپزشكی
دلیریوم یك اختلال شناختی در روانپزشكی است كه در حوزه‌هایی مانند حافظه، زبان و توجه نمود پیدا می‌كند. علت‌های مختلفی برای آن ذكر می‌كنند كه می‌تواند ناشی از یك اختلال سیستمیك یا عصبی (نارسایی قلبی، صرع)، ناشی از مصرف مواد (مسمومیت تریاك) یا درگیری و ضربه به ارگان‌های بدن باشد و در مواردی مانند خستگی‌های مفرط و بی‌خوابی‌های شدید ظهور كند. اسامی مختلفی برای آن ذكر كرده‌اند، مانند اغتشاش شعور حاد، آنسفالوپاتی متابولیك، نارسایی حاد مغزی و… كه اصولا این حالت یك سندروم محسوب می‌شود تا یك بیماری؛ لذا به آن سندروم مغزی حاد نیز می‌‌گویند.
خصوصیات اصلی این سندروم عبارت است از:
1- تغییر سطوح هوشیاری (كاهش سطح)
2- كاهش میزان توجه و تمركز
3- اختلال جهت‌یابی و یا عدم وقوف به زمان و مكان و یا كاهش حافظه
4- نوسان علائم و غیرقابل پیش‌بینی بودن شدت آن
5- شروع نسبتا سریع 6- دوره كوتاه (چند روز تا چند هفته). بی‌ربط‌گویی، داشتن خطاهای حسی و یا توهم، بیش‌فعالی و یا كندی واكنش‌ها، به‌هم خوردن تنظیم خواب و بیداری، تغییرات خلقی (تحریك‌پذیری، اضطراب و پرخاشگری و یا حالت شنگولی) و تغییر كاركردهای عصبی مانند بی‌ثباتی در دستگاه اتونوم، پرش‌های میوكلونیك و لرزش. دیس‌آرتری یا گفتارپریشی و بی‌اختیاری ادرار و… از دیگر علائم آن می‌باشند. در فواصل این تخریب شناختی و اختلال جهت‌یابی دوره‌های روشن از نظر سطح هوشیاری مشاهده می‌شود.
نوروترانسمیتر اصلی و موثر در این سندروم استیل كولین است و مسیری كه بیش از همه درگیر می‌شود مسیر تگمنتال پشتی (posterior tegmental) می‌باشد. علل بوجود آورنده این سندروم باعث كاهش فعالیت استیل كولین در مغز می‌شوند بنابراین شایع‌ترین علت دلیریوم مسمومیت با داروهای آنتی كلینرژیك می‌باشد. البته فیزیوپاتولوژی‌های دیگری نیز به عنوان عامل ایجادكننده دلیریوم مطرح شده است. دلیریوم معمولا شروع حادی دارد و از تشخیص افتراقی‌های آن می‌توان به دمانس (زوال عقلی) افسردگی و سایكوز اشاره نمود.
این اختلال، شایع ولی تشخیص آن مشكل است. حدود 15-25 درصد بیماران بخش داخلی و 10-30 درصد بیماران بخش جراحی ممكن است در مدت بستری، دلیریوم را تجربه كنند. این اختلال حدود 40 درصد در ccu و 50 درصد بعد از عمل جراحی هیپ و بیش از 90 درصد بعد از كاردیوتومی و در 80 درصد بیماران رو به موت دیده می‌شود. سن بالا یك ریسك فاكتور می‌باشد و حدود 40 درصد افراد بستری بالای 60 سال به این عارضه دچار می‌شوند. جنسیت (مرد)، سابقه دلیریوم، وابستگی به الكل و موادمخدر، سوءتغذیه، دیابت و آسیب‌های مغزی قبلی نیز از عوامل مستعدكننده هستند.
شروع دلیریوم ناگهانی بوده و قبل از بروز نشانه‌های آشكار، ممكن است علائم مقدماتی مانند بی‌قراری و هراسان بودن وجود داشته باشد. هر چه سن بالاتر باشد، دوره آن طولانی‌تر است. وقوع دلیریوم با میزان مرگ و میر بالایی در طی یك سال همراه است. نشانه‌های دلیریوم تا زمانی كه عوامل سببی تداوم دارند، ادامه می‌یابند و پس از شناسایی و رفع عامل سببی علائم ظرف سه روز تا یك هفته فروكش می‌كنند.
اقدامات حمایتی فیزیكی، حسی و محیطی برای جلوگیری از سوانح و مجروحیت حسی و یا تحریك مفرط محیطی در افراد مبتلا بسیار ضروری است. حضور اطرافیان نزدیك، كمك‌كننده است و تجویز داروهای آنتی‌سایكوتیك مانند هالوپریدول نیز یكی از اقدامات اساسی می‌باشد.
