دكتر پدیده قائلی؛ دكترای داروسازی بالینی اعصاب و روان
اضطراب یک واکنش به استرس و یک وضعیت عاطفی است که به دلیل درک خطری که تهدیدکننده امنیت فرد است ایجاد میشود. اختلالات اضطرابی زمانی روی می‌دهند که اضطراب به شکل نگرانی غیرمنطقی و بیش از حد در خصوص موقعیت‌های روزمره باعث ناراحتی قابل ملاحظه یا کم شدن محسوس عملکرد فرد میشود.
علائم اضطراب
علائم اضطراب شامل تپش قلب، تعریق، احساس نگرانی، ترس، دلهره، لرزه، تنگی نفس و احساس خفگی است. برخی اوقات علائم اضطرابی در نتیجه و به دنبال بیماری‌ها مثل پرکاری تیروئید، کم‌خونی یا پس از مصرف داروهای خاص یا به دنبال عوامل دیگر به وجود می‌آید که بایستی در طی درمان مورد توجه قرار گیرند.
طبقه‌بندی اختلالات اضطرابی بر اساس DSM-IV-TR (اختلالات اضطرابی اولیه و ثانویه)
Primary Anxiety Disorders
*Generalized anxiety disorder (GAD)
*Panic disorder (w or w/o Agoraphobia)
*Phobic disorders (including Social phobia and Specific phobia)
*Obsessive-Compulsive disorder (OCD)
*Posttraumatic stress disorder (PTSD)
(Duration of Disturbance is at least 1 month)
*Acute stress disorder
(Duration of Disturbance < 1 month)
Secondary Anxiety Disorders
*Anxiety Disorder due to a general medical condition
*Substance-induced anxiety disorder
در این مقاله اختلال وسواسی اجباری (OCD)و دارو درمانی این اختلال را مرور می‌كنیم.
علایم اختلال وسواسی اجباری
این اختلال مجموعه علایمی را شامل میشود كه به صورت، obsession یا compulsion یا تواماً بروز می‌كنند.
Obsession
به معنای تجربه افكار، تکانه‌ها یا تصوراتی تكراری است كه آزار دهنده و بدون دلیل می‌باشند و اضطراب ایجاد می کنند. در این بیماران افكار، تصاویر یا تكانه‌‌های عصبی نگرانی بیش از حدی كه در خصوص مشكلات واقعی زندگی فرد است نمی‌باشد. گاه این افکار آنقدر تمامی ذهن فرد را درگیر می‌كند، كه در عملكرد روزانه وی تأثیرگذار میشود.
بیمار می‌داند كه این وسواس‌های فكری زاییده فكر خود او می‌باشد. به همین دلیل شخص مایل است با افكار یا اعمال دیگری این افكار وسواسی را از سر خود بیرون كند.
به عنوان مثال: در وسواس شستشو، فرد دائما به نجاست و پاکی یا آلودگی فكر می‌كند و با تكرار در شستن دست ممکن است دچار بیماری جسمی نظیر اگزما شود.
Compulsion
به معنای یک رفتار تکراری و عمدی (مثل شستشو) یا یک عمل ذهنی (مثل شمارش) است که غالبا در واکنش به یک وسواس یا قوانین خشک انجام می شود. این رفتارها به دلیل كاهش رنج و اضطراب یا پیشگیری از یك حادثه بد، ولی بیش از حد و اندازه معقول انجام میشود.
در مقطعی از زمان در طول این اختلال بیمار تشخیص می‌دهد كه افكار و یا اعمالش بیش از اندازه یا غیرمنطقی است، این افكار یا اعمال واماندگی زیادی ایجاد می‌كنند و یا بیش از یك ساعت در روز وقت بیمار را می‌گیرند و به صورت چشمگیری با فعالیت‌ها و عملكردهای روزانه بیمار تداخل دارند.
این اختلال ممكن است در بسیاری از موارد با برخی از بیماری‌های اعصاب مانند افسردگی، اختلال اضطراب عمومی، اسكیزوفرنیا، اختلال دوقطبی، اختلال تیك به طور همزمان وجود داشته باشد.
دارو درمانی اختلال وسواسی اجباری
در صورتی كه در تشخیص پزشك وسواس به عنوان عامل اصلی بیماری تلقی شود خط اول درمان را داروهای «SSRI» Serotonin Reuptake Inhibitor Specific شامل می‌شوند. این داروها به عنوان مهاركننده‌های باز جذب سروتونین به صورتی اختصاصی عمل می‌كنند. سابقاً داروی كلومی پرامین با وجودی كه یك داروی ضدافسردگی سه حلقه‌ای است ولی به دلیل اینكه عمدتاً مهاركننده باز جذب سروتونین (SRI) می‌باشد در این بیماری كاربرد فراوانی داشته است.
در حال حاضر علی‌رغم اینكه این دارو هنوز تجویز میشود ولی به دلیل عوارض جانبی زیاد و ایجاد مشكلات مسمومیتی به عنوان خط اول درمان محسوب نمی‌شود. بنابراین تجویز داروهای (SSRI) كه كم‌خطرترند مانند: فلوكساتین، پراكستین، سرترالین، فلوواكسامین، سیتالوپرام توصیه میشود.
در حال حاضر داروی Venlefaxine كه مهاركننده باز جذب نوراپی‌نفرین و سروتونین (SNRI) است نیز به صورت كمكی یا به تنهایی در درمان اختلال وسواسی جبری كاربرد دارد. باید توجه شود که دوز داروهای ضدافسردگی در درمان وسواس معمولا بیشتر از دوز این داروها در درمان افسردگی است
زمان پاسخ‌دهی بیمار به دارو
در بیماران مبتلا به وسواس، پاسخ‌دهی بیمار به داروی تجویزی را پس از گذشت مدت حدوداً 12- 8 هفته می‌توان ارزیابی كرد. این زمان معمولا بیش از زمان پاسخ به داروها در مبتلایان به افسردگی (4- 3 هفته) می‌باشد. البته این زمان ممكن است كمی متغیر باشد، ولی عمدتا در درمان وسواس برای پاسخ‌دهی بیمار، نیازمند به زمان و دوز داروی بیشتری می‌باشیم.
هدف اصلی درمان كاهش افكار و اعمال وسواسی در حدی كه بیمار بتواند به طور طبیعی فعالیت كرده و عملكرد داشته باشد معمولا كاهش 35- 25 درصد نمره فرم ارزیابی Y- Bocs به عنوان پاسخ بالینی مطلوب ارزیابی میشود. در حال حاضر حدود 60- 40 درصد بیماران پیشرفت معنی‌داری با مصرف اولین داروی SSRI و یا كلومی پرامین نشان می‌دهند ولی تعداد كمی پاسخ بسیار بالایی به داروها می‌دهند، حدود 20 درصد از بیمارانی كه به اولین داروی SSRI پاسخ نداده‌اند، به داروی دیگری از این خانواده و یا به كلومی پرامین پاسخ می‌دهند. بایستی توجه شود كه روش‌های درمانی دیگری مانند: شناخت رفتار درمانی (CBT) كه نقش بسیار مهمی در بهینه كردن درمان این بیماران دارد و یا ECT و نوروسرجری در موارد بسیار شدیدی كه وسواس به درمان‌های دیگر پاسخی نداده است مورد استفاده قرار می‌گیرند.
