به قلم : حامد انصاری
تحریریه زندگی آنلاین : ویلیام مورگان شوستر، جوان آمریکایی باتجربه‌ای است که در کوبا و فیلیپین کارکرده است و پس از گذشت 5 سال از انقلاب مشروطه به درخواست دولت ایران جهت ساماندهی امور مالی کشور به ایران می‌آید، ولی متأسفانه بیش از 8 ماه دوام نیاورده و با ضرب‌الاجل (اولتیماتوم) روس‌ها، مجبور به ترک ایران می‌شود و پس از مراجعت به کشورش، کتاب «اختناق ایران» را می‌نویسد که هم سفرنامه او و هم گزارشی از اوضاع آشفته ایران در اواخر عصر قاجار است و البته به‌نوعی هم دفاع‌نامه او در برابر اتهام به انجام اقدامات جسورانه و محرک علیه روس‌ها. به قول مترجم کتاب، «نوشته شوستر، گویی که ازدل‌برآمده باشد، سخت به دل می‌نشیند» که البته همین‌طور هم هست.
بیشتربخوانید:
کتاب بخوانیم: چگونه با مشکلات رفتاری کودکم برخورد کنم؟!
نام‌کتاب: اختناق ایران
نوشته: ویلیام مورگان شوستر
ترجمه: حسن افشار
نشر: ماهی
چاپ: سوم / بهار 94
این کتاب دارای ترجمه‌ای روان بوده و برخلاف ترجمه مرحوم ابوالحسن موسوی شوشتری برای خواننده امروزی به‌هیچ‌وجه ثقیل نیست که البته با رویکرد تاریخی و روایی متن، موجب جذب خواننده می‌شود.
مباحث اصلی کتاب بین سال‌های 1285 الی 1290 هجری شمسی و حکومت محمدعلی میرزا (محمدعلی شاه قاجار) هست و با توجه به اینکه نگارنده فرد باسواد و دنیادیده‌ای بوده است، یا از سر علاقه و یا از سر نیاز به داشتن اطلاعات لازم درباره نحوه اداره کشور، جهت انجام وظایف محوله به او با دیدی دقیق، تحلیلی و هوشیارانه وقایع این برهه از تاریخ ایران را رصد کرده و این‌طور که از متن پیدا است، با حسن نیتی که نسبت به ایران داشته، صرفاً درصدد ایجاد طرحی نو و ساماندهی اوضاع مالی ناراست ایران بوده است. او این طرز نگرش را از نمایندگان مجلس آن دوره وام می‌گیرد و متوجه می‌شود که ظاهراً فقط نمایندگان مجلس و برخی از اعضای کابینه هستند که عمق نابسامانی‌ها را درک کرده‌اند و واقعاً قصد خدمت به وطنشان را دارند، چراکه در ادامه کتاب خواهید دید دست بسیاری از اشخاص با القاب رنگارنگ (الدوله، سلطنه، ملک و سلطان) به صورتی وقیحانه در حال دزدی از خزانه ایران ورشکسته است.
تا جایی که حتی در پاره‌ای از موارد و یا به عبارت بهتر، در اکثر موارد، برای رسیدن به اهداف پلیدشان از دولت‌های متخاصم، بی‌مایه و فرصت‌طلب روس و انگلیس آن دوره، کمک هم می‌گرفتند و آن‌ها نیز باکمال رضایت، از بذل هیچ‌گونه محبتی در راستای فروپاشی ایران دریغ نمی‌ورزیدند.
بیشتربخوانید:
کتاب بخوانیم: عاقلانه انتخاب کنید و عاشقانه ازدواج کنید!
کتاب بخوانیم: چگونه با مشکلات رفتاری کودکم برخورد کنم؟!
در چنین شرایط اسف‌باری این جوان آمریکایی، با تنی چند از همکارانش، مسئولیت خزانه‌داری ایران را می‌پذیرد و از همان بدو ورود به بندر انزلی، با انواع درخواست‌ها و توقعات نابجا روبرو می‌شود و او که کم‌کم آداب ایران را می‌شناسد، می‌فهمد که چگونه باید با این افراد رفتار کند.
او متوجه می‌شود که ایران دارای دشمنان داخلی مثل شخص شاه و یا کارگزاران او که با انواع ترفندها و استقراض‌های بی‌مورد، از دولت‌های روس و انگلیس، استقلال ایران را تضعیف می‌کند و یا دشمنان خارجی مثل مستشاران بی‌کفایت (موسیو نوز بلژیکی و ...)، سفیرها و کنسول‌ها هست و باید برای مقابله با هرکدام طرحی ویژه بریزد که الحق و الانصاف هم در مدت محدود مسئولیتش به‌خوبی از عهده این امر برمی‌آید. ظاهراً این مستشار خارجی از بسیاری از ایرانی‌ها، ایران دوست‌تر بوده است و با عزمی جزم، کمر به مبارزه با فساد عمیق اقتصادی در ایران بسته است.
یکی از خصایص کتاب و البته نویسنده آن، حق‌شناسی او است نسبت به ایرانی‌های متعهد. او در جای‌جای کتاب، از افراد وطن‌دوستی که با دست‌خالی به مبارزه با فساد اقتصادی، سیاسی و اجتماعی آن دوره می‌پردازند، به بزرگی یاد می‌کند. ازجمله از بانوان ایرانی، آنجا که می‌گوید: «گزاف نیست اگر بگوییم که بدون نیروی معنوی عظیم این به‌اصطلاح امتعه اشرف مخلوقات، در مشرق زمین، جنبش انقلابی نگون‌بخت – هرقدر که مردان ایرانی با درایت آن را پیش می‌بردند – زود تبدیل به اعتراض ساده‌ای می‌شد و رنگ می‌باخت، زنان توانستند روحیه آزادی‌خواهی را زنده نگه‌دارند و ... . به‌درستی قدرت معنوی بانوان ایران را در همراهی با جریان ظلم‌ستیز و مشروطه‌خواهی، ثبت کرده است.
بیش از این جای اطاله کلام نیست که فرمود: «هرکسی از ظن خود شد یار من». امیدوارم این کتاب را مطالعه کرده و خودتان قضاوت نمایید.
