زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

برلیانت بزرگمهر؛ دبیر انجمن تغذیه ایران، مشاور تغذیه و رژیم درمانی

یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در سلامت انسان، برخورداری از تغذیه صحیح است و این مهم، امری ثابت شده و غیر قابل انکار می‌باشد.

جهت داشتن جسم و روانی سالم، یکی از اساسی‌ترین عوامل، استفاده از الگوی غذایی صحیح و برنامه غذایی مناسب، متعادل و متنوع روزانه است.

حال این سؤال مهم در ذهن خوانندگان عزیز مجله مطرح می‌شود که به چه علت برخی از افراد قادر به پیروی از برنامه غذایی صحیح و مناسب روزانه نیستند؟

چه عواملی موجب این بی نظمی و بی توجهی به یکی از حائز اهمیت‌ترین ابعاد زندگی (یعنی تغذیه) می‌شود؟

مهم‌ترین و سازنده‌ترین عامل در ارتباط با تغذیه هرفرد، عادات غذایی او است که از کودکی و از سفره خانواده منشأ می‌گیرد.

عادات غذایی عمدتاً نشات گرفته از باورهای ذهنی افراد است. در واقع باورهای هر شخص در زمینه تغذیه، تعیین کننده الگوی غذایی و وضعیت تغذیه اوست.

بسیاری از باورهایی که در اذهان راسخ شده، هیچ گونه منشأ و ماخذ علمی صحیح ندارد و صرفاً باورهایی پوچ و بی اساس و حتی در خیلی از موارد، زیان آور است و اشکالات فراوان برای سلامت انسان ایجاد می‌کند.

در اینجا لازم است انواع باورها و عادات غذایی غلط و در بسیاری از موارد، مضر و پرخطر را شناسایی کنیم.

عدم توجه به لزوم مصرف شیر و لبنیات

یکی از باورهایی که در اذهان برخی افراد، راسخ شده آن است که پس از گرفتن نوزاد از شیر، دیگر مصرف شیر ولبنیات برای شخص لزومی ندارد و مصرف آن صرفاً در یکی دوسال اول ضروریست.

این باور به‌هیچ وجه صحیح نیست زیرا جهت رشد، استحکام و سلامت استخوان‌ها و دندان‌ها بهترین و غنی‌ترین منبع غذایی، لبنیات است و در بین لبنیات، شیر بیشترین جذب کلسیم را دارد.

بنابراین مصرف شیر و لبنیات نه تنها در دوران کودکی بلکه در تمام عمر لازم است.

این باور غلط موجب امتناع افراد از کودکی تا پایان عمر از خوردن شیر و لبنیات می‌شود.

نکته مهم

لبنیات شامل شیر، ماست، پنیر، دوغ و کشک جزء گروه‌های اصلی غذایی بسیارمفید و ضروری برای سلامت همه افراد بخصوص افراد درسنین رشد است.

در سال‌های گذشته بر سر هر سفره غذایی، وجود ماست و دوغ جزء ضروریات سفره بود، حتی گاه بعنوان میان وعده از دوغ استفاده می‌شد.

ولی متاسفانه امروزه انواع نوشیدنی‌های صنعتی از قبیل نوشابه‌ها جایگزین آن شده است.

میان وعده‌های فاقد ارزش غذایی

میان وعده یکی از ضروریات برنامه غذایی روزانه هر فرد است زیرا:

الف) از گرسنگی و دل ضعفه بین دو وعده اصلی غذایی پیشگیری می‌کند.

ب) به تأمین قسمتی از نیازمندی‌های تغذیه‌ای شخص کمک می‌کند.

ج) از پرخوری در وعده‌های ناهار و شام جلوگیری می‌کند.

اما چنانچه در انتخاب میان وعده‌ها دقت کافی بعمل نیاید می‌تواند لطمات جبران ناپذیری برای انسان به بار آورد.

نگاهی به میان وعده‌های کودکان، نوجوانان و افراد درسنین ابتدای جوانی نشان می‌دهد که مواد غذایی مصرفی بین وعده‌های اصلی آنها را عمدتاً مواد خوراکی فاقد ارزش تغذیه‌ای مناسب که اکثراً حاوی مقادیر بالایی از روغن، نمک یا شکر هستند تشکیل می‌دهد.

انواع چیپس، پفک، کیک‌های آماده بسیار چرب و شیرین، نوشابه‌های گازدار و ... میان وعده‌های اصلی این گروه سنی می‌باشند که معمولاً در مصرف آنها بسیار افراط می‌شود.

این قبیل میان وعده‌ها نه تنها مفید نیستند و به سلامت فرد کمک نمی‌کنند بلکه سلامت افراد، بخصوص گروه در سن رشد را دچار اختلال می‌نمایند.

مهم‌تر اینکه مصرف این مواد بعد از مدتی نه چندان طولانی، می‌تواند موجب برقراری عادت غذایی نادرست در آنان شود که تا آخر عمر گریبانگیر شان خواهد بود.

مصرف کم سالاد و سبزی خوردن 

سبزی خوردن و سالاد از موادی هستند که علاوه بر اینکه بسیار خوشمزه و لذیذ می‌باشند، به خوش طعم شدن غذا کمک زیادی می‌کنند.

حاوی مواد مغذی بسیارمفیدی از جمله پیش سازهای ویتامین A ویتامین ث، ویتامینهای گروه و منیزیم (ماده معدنی مهم در حفظ سلامت قلب و عروق و انبساط و ریلکس کردن عضلات) هستند.

ضمناً دارای مقادیر قابل توجهی فیبر غذایی می‌باشند.

به‌این ترتیب به حفظ سلامت و پیشگیری از بسیاری بیماری‌ها کمک نموده، بخصوص در پیشگیری و درمان یبوست تأثیر زیادی دارند.

علاوه برآن مصرف سبزی و سالاد همراه غذا بعلت آنکه جای زیادی را در معده اشغال می‌کنند از پرخوری پیشگیری کرده و در واقع اشتهای کاذب را کنترل می‌نمایند.

متاسفانه امروزه در الگوی غذایی افراد سبزی و سالاد جایگاهی ندارد و این امر ممکن است موجب عوارض مختلفی بشود.

مصرف بی‌رویه نمک 

عادت غذایی نشات گرفته از خانواده عامل بسیار مؤثر و قابل توجهی جهت انتخاب غذای شخص است.

عادت به استفاده از نمک همراه غذا و موادغذایی مختلف و نیز مصرف غذاهای پرنمک و شور، از عادات نامناسبی است که متاسفانه در بین هموطنان‌مان، بخصوص گروه سنی در حال رشد، شیوع زیادی دارد.

تأسف بارتر اینکه غذاها و موادغذایی بسیار پرنمک و شور را اصطلاحاً "خوش نمک" می‌نامند.

توجه داشته باشیم که واژه خوش دارای بارمثبت بوده و در اذهان، تداعی کننده ماده مفید می‌باشد.

در حالیکه مصرف نمک زیاد و بیش از حد لزوم، نه تنها مفید نیست بلکه برای سلامت انسان بسیار مضر و حتی خطرناک است.

غذاهای شور موجب افزایش فشارخون شده و از این طریق به سلامت قلب و عروق لطمات مهم و گاه غیر قابل جبرانی وارد می‌سازد.

علاوه برآن باعث افزایش دفع کلسیم از کلیه‌ها می‌شود و نتیجه آن بروز راشی تیسم در کودکان و نرمی استخوان در نوجوانان و جوانان و پوکی استخوان در افراد میانسال و سالمندان است.

یکی از عوامل مهمی که این عادت را از کودکی در انسان برقرار می‌کند، وجود نمکدان بر سر سفره غذا و استفاده از نمک به‌هنگام مصرف غذا توسط اعضای خانواده است.

ضمناً استفاده از نمک زیاد موقع طبخ غذا، عامل دیگری است که از ابتدا به مصرف غذاهای شور عادت می‌کنیم. 

کمبود یا عدم مصرف آب

آب اهمیت زیادی در حفظ سلامت و ادامه حیات هر فرد دارد و کمبود مصرف آن می‌تواند لطمات جبران ناپذیری به سلامت شخص وارد سازد بخصوص برای افراد در سنین رشد و بلوغ بسیار زیان‌بار‌تر و آسیب‌رسان‌تر باشد.

مصرف غذاهای پرچرب و سرخ کرده 

شاید به جرات بتوان گفت اکثریت قریب به اتفاق هموطنان‌مان، غذاهای پخته را در واقع غذا محسوب نمی‌کنند و تمایل زیادی به مصرف غذاهای چرب و سرخ کرده دارند.

این افراد براین باورند که غذای خوشمزه و لذیذ و بقول معروف "باب دندان خانواده " غذاییست که پر روغن، سرخ کرده و پرنمک باشد.

 به‌همین علت، سرخ کردن عمیق، یعنی استفاده ازروغن زیاد و طبخ در روغن بمدت طولانی، در خانواده‌ها بسیار معمول است.

حتی گاه مشاهده می‌شود که این روش موجب تغییر رنگ طبیعی غذا (بخصوص گوشت و انواع سبزیجات) به رنگ قهوه‌ای می‌شود.

سرخ کردن مواد غذایی بخصوص بمدت طولانی و با استفاده از روغن زیاد مضرات فراوانی در بر دارد، از جمله:

الف) در حرارت‌های بالای طبخ (یعنی سرخ کردن) حرارت روغن بسیار بالا رفته و به حدود 180 درجه سانتی گراد می‌رسد و در این درجه حرارت تقریباً تمام مواد مغذی موجود در غذا خاصیت خود را ازدست داده و بنابراین سرخ کردن موجب کاهش شدید ارزش تغذیه‌ای مواد خوراکی می‌شود.

ب) غذاهای سرخ کرده و پرچرب دیر هضم بوده و توقف طولانی در معده دارند و در نتیجه باعث عوارض گوارشی آر قبیل احساس سنگینی و پری در دستگاه گوارش، ایجاد نفخ و گاه دل درد می‌نمایند.

پ) استفاده از روغن زیاد جهت سرخ کردن غذا، از عوامل مهم بروز چاقی، افزایش چربیهای نامطلوب خون و اختلالات قلبی، عروقی می‌باشد. همچنین احتمال بروز سرطان را افزایش می‌دهد.

مصرف آب همراه غذا 

 بسیاری از افراد عادت به مصرف آب، همراه غذا دارند. این اشخاص دلیل این امر را تسهیل در عمل بلع غذا می‌دانند.

این عمل صرفاً از یک عادت غلط نشات می‌گیرد.

چنانچه کودک شاهد مصرف آب زیاد همراه غذا توسط پدر، مادر یا سایر اعضا خانواده باشد، این کار را یک ضرورت تصور کرده و از همان دوران طفولیت به نوشیدن آب همراه غذا عادت می‌نماید.

لازم بذکر است که عمل بلع صرفاً یک مکانیزم طبیعی بدن بوده و هنگامیکه غذا در دهان قرار گرفته و جویده می‌شود خودبخود تحت تأثیر عمل بلع، غذا وارد معده می‌شود، بنابراین چنانچه در فردی عمل بلع بطور طبیعی انجام نشده و با کمک آب و سایر مایعات، این فرایند صورت ‌گیرد، نشانه اختلال و اشکال در قسمت‌های ابتدایی دستگاه گوارش یعنی حلق یا ابتدای مری می‌باشد و لازم است آزمایشات لازم در این مورد انجام شود، اما بنظر می‌رسد که مصرف آب همراه غذا صرفاً یک عادت غلط نشات گرفته از خانواده می‌باشد.

مصرف آب یا سایر مایعات همراه غذا، بخصوص چنانچه بمقدار قابل توجه باشدموجب رقیق شدن شیره‌های گوارشی شده و در نتیجه عمل هضم غذا و متعاقب آن، جذب مواد خوراکی بخوبی انجام نمی‌شود.

مصرف شیرینی بعد از غذا 

یکی از باورهای غلطی که مدتی است در اذهان بسیاری افراد راسخ شده و به آن اعتماد و یقین کامل دارند، آن است که برای هضم غذا در دستگاه گوارش، لازم است بعد از صرف غذا، شیرینی یا یک ماده شیرین میل شود.

این باور هم صحیح نیست. لازم بذکر است که عمل هضم و جذب غذا در دستگاه گوارش، یک مکانیسم کاملاً طبیعی است و زمانی که غذا وارد دهان شده و پس از جویدن، به معده ورود پیدا می‌کند و سپس وارد روده می‌شود، بطور طبیعی عمل هضم و جذب غذا انجام می‌گردد.

چنانچه شخص پس از صرف غذا نتواند آن را بخوبی هضم نماید بطور یقین مبتلا به اختلال در دستگاه گوارش است و لازم است تحت نظر متخصص گوارش به درمان اقدام کند.

عادت به مصرف شیرینی بعد از غذا می‌تواند موجب بروز چاقی، افزایش فشارخون، خرابی دندانها و عوارض ناگوار دیگر بشود.