زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : شیرین فرساد ؛ دانشجوی دکتری میکروبیولوژی

تحریریه زندگی آنلاین : انجمن‌های پزشکی و علمی در سراسر جهان بر این اصل عقیده دارند که شیر مادر بهترین غذا برای کودک شیرخوار بوده و بهترین ارتباط عاطفی را بین مادر و کودک برقرار می‌کند، اما در مواردی که مادر به دلیل بیماری‌های خاص مانند ایدز یا علل دیگر موفق به ارائه شیر خود نمی‌باشد، به ناچار از شیر کمکی برای تغذیه شیرخوار استفاده می‌کنند. قوم مغول در قرن سیزدهم شیر را در آفتاب بسیار گرم صحرای گوبی خشک می‌کردند و پس از آن مورد مصرف قرار می‌دادند که پیش درآمدی برای الگو گرفتن دیگران برای تهیه غذاهای خشک مانند شیر خشک شد. سال‌ها است که شیر خشک در کارخانه‌ها به دو روش اسپری کردن و غلطکی تولید می‌شود. در روش اسپری، هوای بسیار گرم به کار گیری شده که شیرخشک را به شکل پودر نرم در می‌آورد و در روش غلطکی از جریان برق استفاده شده که در صنایع شیرینی و شکلات به کار می‌رود.

بیشتربخوانید:

7 خوراکی که به رشد قد در کودکان کمک می‌کند

انواع شیر خشک

شیر خشک به دو دسته معمولی (Regular) و رژیمی (Diet) تقسیم‌بندی می‌شود. شیر خشک معمولی برای شیرخواران سالم، اما بدون شیر مادر استفاده می‌شود. شیر خشک رژیمی برای نوزادان مبتلا به آلرژی، دردهای شکمی مداوم و شدید و همچنین اسهال حاد توصیه می‌شود. نوزادان نارس نیز از شیر این رده تغذیه می‌شوند.

ویژگی شیر خشک معمولی

ماده اولیه شیر خشک معمولی از شیر گاو یا بز می‌باشد. کربوهیدرات این شیر قند لاکتوز، پروتئین حیوانی، چربی آن به علت اشباع بودن برای نوزادان مناسب نیست. مواد معدنی و ویتامین‌های مورد نیاز در این شیر موجود است. تا سن 6 ماهگی این شیر مغذی بوده و نیاز کودک را مرتفع می‌کند، اما پس از 6 ماهگی بایستی غذای کمکی را برای این کودکان شروع کرد.

ویژگی شیر خشک نوزادان نارس

از شیرهای با ترکیبات خاص استفاده می‌شود. این کودکان نیاز به پروتئین و چربی بیشتری داشته تا کمبود وزن آن‌ها جبران شده و به وزن نرمال زمان زایمان برسند؛ بنابراین شیر خشک ویژه نوزادان نارس دارای مواد معدنی، کالری و پروتئین بیشتری می‌باشد. تعدادی از نوزادان به دلیل مشکلات متابولیکی و ... نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارند که شیرخشک تجویز شده برای آنها، ویژگی مابین شیر خشک نوزادان نارس و شیر خشک معمولی را دارد.

ویژگی شیر خشک رژیمی

شیر خشک رژیمی برای موارد خاصی مانند آلرژی، دل‌دردهای شکمی و ... تجویز می‌شود. این شیر به علت داشتن پروتئین‌های شکسته شده، از بروز آلرژی جلوگیری می‌کند. در بعضی از فرمولاسیون‌ها، به جای شیر گاو که ممکن است برای کودکان آلرژن باشد، از شیر سویا استفاده می‌شود.

 بیشتربخوانید:

دو سالگی نقطه عطف تغذیه کودک

شیر خشک پروبیوتیک

در فرمولاسیون این شیر از باکتری‌های پروبیوتیک نیز استفاده می‌شود. به شیر خشک از باکتری پروبیوتیک بیفیدوباکتریوم بیفیدوم و بیفیدوباکتریوم این فانتیس استفاده می‌شود.

 این دو باکتری در دیواره روده ساکن شده و با اتصال به سلول‌های اپی‌تلیال روده باعث هضم و جذب بهتر غذا شده و باعث درمان بیماری‌های پوستی مانند اگزما و بیماری‌های قارچی می‌شود، همچنین به رفع مشکلات گوارشی یبوست و اسهال نیز کمک  می‌کند.

 در صورت داشتن مشکلات نوزاد مانند آلرژی و ... خریداری شیر خشک با مشورت پزشک انجام شود، زیرا در صورت نارس بودن و ضعف سیستم ایمنی ممکن است مصرف شیر خشک پروبیوتیکی باعث تشدید آلرژی شود.

شیر خشک ضد ریفلاکس

برخی از ریفلاکس‌ها طبیعی بوده و تعدادی ریفلاکس فیزیولوژیک است. در هنگام ریفلاکس فیزیولوژیک، از شیرخشک ضد ریفلاکس استفاده می‌شود.

شیر خشک کامفورت

در کودکانی که دچار دل‌دردهای مکرر و مداوم می‌شوند، از شیرهای کامفورت حاوی پروتئین‌های شکسته و چربی‌های قابل هضم استفاده می‌شود. این شیر دارای منیزیم بوده که باعث نرم شدن مدفوع می‌شود. همچنین می‌توان به این شیر پروبیوتیک لاکتوباسیلوس روتری برای بهبودی حرکات روده کودک افزود.

علت خشک کردن شیر

در صورت خشک کردن شیر، احتمال عدم رشد باکتری‌ها بیشتر است، به شرط آنکه در شرایط استریل حذف کامل رطوبت انجام شود. نظر تعدادی از محققین بر این است که با مصرف شیرخشک، پروتئین شیرخشک در معده کودک بیشتر از مصرف شیر مادر جذب شده و کودک کمتر با دل درد مواجه می‌شود. عده‌ای دیگر نظر دارند که با افزودن ترکیباتی به شیر خشک، آن را به شیر مادر نزدیک‌تر می‌کنند، اما افزودن این ترکیبات به شیر خشک با عوارض جانبی همراه است. سازمان غذا و دارو استانداردهایی را برای این ماده غذایی تعیین کرده است، اما علیرغم مراقبت‌های شرکت‌های سازنده، باکتری‌هایی در قوطی‌های شیر خشک قابل مشاهده است.

آلودگی‌های بیولوژیک

شامل انتروباکتر ساکازاکی، سالمونلا، کلاستریدیوم بوتولینیوم، باسیل سرئوس و ... می‌باشد.

الف: باسیل سرئوس باسیل گرم مثبت و اسپورزا بوده که در طبیعت به وفور یافت می‌شود که از مواد غذایی مختلف مانند شیر خشک هم قابل جداسازی است. این باکتری توکسین (سم)‌هایی تولید کرده که عامل تهوع و اسهال می‌باشند. همچنین این باکتری عامل ایجاد مسمومیت غذایی، سپتیسمی و مننژیت می‌باشد. در برخی از کشورها شیرهای خشک آلوده به باسیل سرئوس بودند و نوزادان به علت سن کم حساسیت بیشتری نسبت به این باکتری بیماریزا دارند. اسپور باسیل سرئوس در محیط غیر بهداشتی دامپروری یا آلوده بودن گاو به خاک، شیر خام در اثر دوشیدن آلوده شده و به علت داشتن مقاومت حرارتی اسپور این باکتری قادر به زنده ماندن در شیر خواهد بود. طبق استاندارد ملی ایران برای شیر خشک نوزادان تعداد 100cfu/g باکتری سرئوس مجاز می‌باشد و نوزاد به علت کامل نبودن میکروفلور طبیعی مبتلا به عوارض ناشی از باسیل سرئوس می‌شود.

ب: باکتری کرونوباکتر ساکازاکی

این باکتری پاتوژن منتقله از راه شیر خشک به نوزادان است و باعث سپتیسمی، کولیت روده و در نهایت مننژیت خواهد شد. نوزادان نارس بیشتر در معرض ابتلا می‌باشند. اکثر نوزادان زنده مانده پس از آلودگی با این باکتری دچار عوارض عصبی، عقب‌ماندگی رشدی و هیدروسفالی می‌شوند. این باکتری در مدفوع کودک نیز قابل جداسازی است، زیرا قادر به اتصال مخاط روده بوده و کودک را مبتلا می‌کند. عفونت‌های ناشی از این باکتری شامل عفونت خون، نکروز روده، کیست، عفونت ریه و آبسه‌های مغزی می‌باشد. ضمناً این باکتری پس از اتصال به سلول‌های روده در ماکروفاژها زنده می‌ماند و تحمل گرمایی و مقاومت آنتی‌بیوتیکی نیز دارد.

ج: باکتری سالمونلا

عامل اسهال، تب و دل درد در نوزاد به ویژه در کودکان نارس و دارای ضعف سیستم ایمنی شدیدتر است.

بیشتر بخوانید:

گام به گام تغذیه کودک در ماه های اول تولد

آلودگی‌های غیر بیولوژیک

از دیگر آلودگی‌های شیر خشک می‌توان به وجود فلز سرب، کادمیوم، آرسنیک و ملامین نیز اشاره کرد. برخی از کارخانجات از شیر پرچرب استفاده می‌کنند و دارای کلسترول اکسید شده بوده و قدرت قرار‌گیری در دیواره رگ‌های خونی را دارند. اگر کلسترول اکسیده شده بیش از حد در بدن تولید شود، ممکن است به بیماری قلبی بینجامد و یا بیماران را متورم و چاق می‌کند. گاه از روغن‌های گیاهی استفاده می‌کنند که اسیدهای چرب این شیر خشک به شیر انسان نزدیک‌تر شود و متاسفانه گاهی از روغن گیاهی پالم استفاده می‌کنند که جذب روغن صورت نگرفته و سطح تراکم استخوان پایین می‌آید.

کلسیم جذب شده توسط کودکان شیر خشکی مصرف کننده روغن پالم 5/37 درصد و در شیر خشک بدون پالم 5/57 درصد است، پس شیر خشک دارای پالم محتوای مواد معدنی استخوان را کاهش داده و نرمی استخوان و در نهایت به پوکی‌استخوان نزدیک می‌شوند. به علت کمبود پروتئین‌های ایمنی‌زا در شیر خشک، کودکان به علت افت سیستم ایمنی بدن بیشتر با عوامل بیماریزا مواجه می‌شوند. در نوزادان تغذیه شده با شیر خشک، درصد بستری شدن در بیمارستان، عفونت‌های تنفسی، ابتلا به آلرژی‌ها، آنفلوانزا، یبوست، اسهال و به علت ضعف عضلات فک، مشکلات ارتودنسی نیز برای کودکان پیش‌بینی می‌شود.