زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر فرناز محامدی - متخصص کودکان و نوزادان

تحریریه زندگی آنلاین : ویتامین آ نوعی ویتامین محلول در چربی است و برای عملکرد صحیح ارگان‌های مختلف بدن، از جمله سیستم بینایی، سیستم دفاعی بدن و بازتولید پوستی سالم، ضروری می‌باشد. به طور کلی، دو نوع ویتامین آ در غذاها وجود دارد: ویتامین آ از پیش ساخته شده و پرو ویتامین آ. نام دیگر ویتامین آ از پیش ساخته شده رتینول است و معمولاً در گوشت، تخم‌مرغ، محصولات لبنی و ماهی به وفور یافت می‌شود. از سویی دیگر، بدن ما می‌تواند کارتنوئید موجود در مواد غذایی با منشأ گیاهی، مانند میوه‌ها و سبزیجاتی بارنگ‌های قرمز، زرد و نارنجی را به ویتامین A تبدیل کند. اگرچه کمبود ویتامین آ در کودکان کشورهای توسعه یافته نادر است، اما بسیاری از ساکنان کشورهای در حال توسعه و عقب مانده مقدار کافی از این ویتامین را دریافت نمی‌کنند. کمبود ویتامین A در میان زنان باردار، مادران شیرده، نوزادان و کودکان رایج‌تر است. فیبروز های کیستیک و اسهال مزمن نیز می‌تواند سبب بالا رفتن ریسک کمبود این ویتامین در افراد شوند. در ادامه هشت علامت و نشانه کمبود ویتامین آ در کودکان را بررسی می‌کنیم.

بیشتربخوانید:

علائم نرمی استخوان در کودکان چیست

خشکی پوست بر اثر کمبود ویتامین آ

ویتامین آ برای ساخت و ترمیم سلول‌های پوستی ضروری است. این ویتامین همچنین می‌تواند به از بین رفتن ورم ناشی از برخی از مشکلات پوستی کمک کند. کمبود ویتامین آ در بدن، می‌تواند مشکلات پوستی مختلفی، از جمله اگزما را به وجود آورد. اگزما حالتی است که در آن پوست دچار التهاب، خارش و خشکی می‌شود. تحقیقات پزشکی انجام شده نشان می‌دهد تجویز ال ترتینوئین، دارویی که بر اساس ویتامین A کار می‌کند، می‌تواند در درمان اگزما مؤثر واقع شود. همچنین در یک مطالعه ۱۲ هفته‌ای بر روی افراد مبتلا به اگزما مشخص شده است که مصرف ۱۰ الی ۴۰ میلی‌گرم از الت ترتینوئین در هر روز می‌تواند به کاهش ۵۳ درصدی علائم منجر شود. به یاد داشته باشید که خشکی پوست ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد و کمبود مزمن ویتامین آ یکی از دلایل این عارضه است. ویتامین آ نقش بسیار مهمی را در رفع التهاب‌های پوستی و ترمیم آن ایفا می‌کند. کمبود ویتامین A در بدن، می‌تواند سبب التهاب پوست شود.

خشکی چشم ناشی از کمبود ویتامین آ

مشکلات چشم یکی دیگر از شناخته شده ترین عوارضی است که به کمبود ویتامین A در کودکان مربوط می‌شود. در شرایط حاد، عدم دریافت میزان کافی ویتامین آ می‌تواند سبب کوری کامل یا مرگ قرنیه چشم شود. این عارضه با لکه‌های Bitot مشخص می‌شود. خشکی چشم یا عدم توانایی در تولید اشک یکی از اولین نشانه‌های کمبود ویتامین آ در کودک شما است. کودکان خردسال در آفریقا، آسیای جنوب شرقی و هند که بیشتر دچار فقر غذایی هستند و از کمبود ویتامین آ رنج می‌برند، بیشتر در معرض ابتلا به عارضه خشکی چشم قرار دارند. مصرف مکمل‌های ویتامین آ می‌تواند به بهبود این وضعیت کمک کند. مطالعات انجام شده نشان داده‌اند که مصرف ویتامین آ با دوزهای بالا می‌تواند خشکی چشم در نوزادان و کودکانی که این مکمل را برای مدت شش ماه مصرف کرده‌اند، تا ۶۳ درصد کاهش دهد. کمبود ویتامین A در کودکان می‌تواند سبب خشکی چشم‌ها، مرگ قرنیه و کوری شود و این عارضه با پیدایش لکه‌های Bitot مشخص می‌شود. یکی از اولین علائم کمبود ویتامین A در بدن، عدم توانایی کودک در تولید اشک چشم است.

 بیشتربخوانید:

اثر مثبت ویتامین D بر کودکان

شب کوری بر اثر کمبود ویتامین آ

کمبود شدید ویتامین آ در کودکان می‌تواند سبب به وجود آمدن شب کوری در آن‌ها شود. برخی از تحقیقات انجام شده نشان داده‌اند که شب کوری در کشورهای مختلف رو به افزایش است. با توجه به گستردگی این مشکل، متخصصان افزایش سطح ویتامین آ در افراد مبتلا به این عارضه را پیشنهاد کرده‌اند. در خلال یک مطالعه، متخصصان به گروهی از مردان و زنان مبتلا به شب کوری، مکمل‌های غذایی ویتامین A و غذاهای غنی از این ویتامین را تجویز کردند. مصرف این ویتامین در هر دو شکل، به بهبود شرایط به شکل قابل‌توجهی کمک کرد. این عارضه در میان زنان و در طول شش هفته، تا ۵۰ درصد بهبود پیدا کرد. دریافت مقدار کافی ویتامین آ برای حفظ سلامت چشم‌ها اهمیت بسیار زیادی دارد. خشکی چشم‌ها و شب کوری از جمله اولین علائم کمبود ویتامین A در کودکان است.

کمبود ویتامین آ و ناباروری

ویتامین آ برای باروری زنان و مردان و همچنین رشد کودکان بسیار اهمیت دارد. اگر در زمینه باردار شدن دچار مشکل هستند، کمبود ویتامین آ می‌تواند یکی از دلایل این اتفاق باشد؛ چرا که کمبود این ویتامین می‌تواند سبب ناباروری در میان زنان و مردان شود. مطالعات دانشمندان نشان داده است که موش‌های مؤنثی که دچار کمبود ویتامین آ می‌باشند، در بارداری نیز با مشکل روبرو هستند و جنین آن‌ها نیز ممکن است با نقص مادرزادی به دنیا بیاید. سایر مطالعات محققان نیز ثابت کرده است که مردان نابارور به طور غالب به آنتی‌اکسیدان‌های بیشتری نیاز دارند چرا که سطح اکسیداتیو استرس در خون آن‌ها بالاتر است. ویتامین A یکی از مواد غذایی است که می‌تواند به صورت آنتی‌اکسیدان در بدن عمل کرده و این مشکلات را برطرف کند. همچنین مطالعات نشان داده است که کمبود این ویتامین می‌تواند با سقط جنین رابطه مستقیم داشته باشد. با بررسی سطح مواد مغذی در خون زنانی که اخیراً سقط جنین داشته‌اند، دانشمندان متوجه شده‌اند که سطح ویتامین آ در خون این افراد بسیار کمتر از حد نرمال آن است. مردان و زنانی که ویتامین آ کافی را از رژیم غذایی خود دریافت نمی‌کنند، می‌توانند با مشکلات ناباروری روبرو شوند. همچنین کمبود ویتامین آ در والدین می‌تواند سبب سقط جنین یا نقص مادرزادی در نوزادان شود.

 بیشتربخوانید:

ویتامین D برای رشد مغزی جنین ضروری است

4ویتامین مهم برای دوران بارداری

تأخیر رشد بر اثر کمبود ویتامین آ

کودکانی که ویتامین آ  کافی را از رژیم غذایی خود دریافت نمی‌کنند، رشد کندتری دارند. این بدان سبب است که ویتامین آ برای توسعه و رشد بسیاری از اندام‌های انسان ضروری است. مطالعات مختلف نشان داده‌اند که مصرف مکمل‌های ویتامین آ در کنار مواد مغذی دیگر می‌تواند به بهبود سرعت رشد نوزادان و کودکان کمک کند. بیشتر این مطالعات بر روی کودکان ساکن کشورهای در حال توسعه صورت گرفته است. مطالعه‌ای بر روی ۱۰۰۰ کودک اندونزیایی نشان داده است مصرف دوز بالایی از ویتامین آ در طی چهار ماه، توانسته است سبب افزایش رشد ۰.۳۹ سانتی ‌متری در کودکانی شود که از کمبود این ویتامین رنج می‌برند. با این حال بررسی‌ها نشان داده است ترکیب این ویتامین با سایر مواد مغذی تأثیر بیشتری بر رشد نوزادان دارد و این تأثیر بیشتر از زمانی است که این ویتامین به تنهایی مصرف شود. به عنوان مثال، کودکان مبتلا به رشد ناقص در آفریقای جنوبی که چندین ویتامین و مواد مغذی را دریافت کرده‌اند، در مقایسه با وزن خود رشد بیشتری را تجربه کردند. این نرخ در میان کودکانی که تنها ویتامین آ را دریافت کرده‌اند، کمتر است. کمبود ویتامین A در کودکان می‌تواند بر روی روند رشد آن‌ها تأثیر بگذارد. ترکیب این ویتامین با سایر مواد مغذی (و نه صرفاً مصرف ویتامین آ به تنهایی) می‌تواند به بهبود رشد کودکان کمک شایان توجهی کند.

عفونت‌های گلو و سینه

عفونت‌های مکرر، به ویژه در بخش قفسه سینه یا گلو، می‌تواند نشان دهنده کمبود ویتامین آ در کودکان باشد. مصرف مکمل‌های این ویتامین می‌تواند به بهبود عفونت‌های دستگاه تنفسی کمک کند. با این حال نتایج تحقیقات در این زمینه با یکدیگر متفاوت می‌باشند. مکمل‌های ویتامین A ممکن است به عفونت‌های دستگاه تنفسی کمک کند، اما نتایج تحقیقات متفاوت است. یک تحقیق در اکوادور نشان داده است، کودکانی که دچار کمبود وزن هستند با مصرف ۱۰۰۰۰ واحد ویتامین آ در هفته، در مقایسه با کودکانی که از این کمبود ویتامین رنج می‌برند، کمتر به عفونت‌های دستگاه تنفسی دچار می‌شوند. از سویی دیگر، بررسی‌ها نشان داده است مصرف مکمل‌های ویتامین آ ممکن است سبب افزایش ۸ درصدی موارد ابتلا به عفونت گلو و ریه شود. متخصصان در این مطالعات نتیجه‌گیری کرده‌اند که مکمل‌های ویتامین آ تنها باید به آن دسته از افرادی تجویز شود که از کمبود شدید این ویتامین رنج می‌برند. با این وجود، بررسی‌ها نشان داده‌اند افراد سالمندی که سطح بتاکاروتن و ویتامین آ کارتنوئید در آن‌ها بالاتر است، در برابر عفونت‌های تنفسی مصون‌تر هستند. مکمل‌های ویتامین آ می‌تواند از کودکان کم وزن در برابر عفونت‌های تنفسی محافظت کند. با این حال، مصرف این مکمل در برخی دیگر از کودکان می‌تواند اثر سو داشته باشد و ریسک ابتلا به عفونت را بالا ببرد. افراد مسنی که سطح ویتامین آ در آن‌ها بالاتر است، کمتر دچار عفونت سینه و گلو می‌شوند.

کند بودن روند درمان زخم‌ها

زخم‌هایی که پس از صدمه یا جراحی بهبود پیدا نمی‌کنند، می‌توانند نشانه‌ای از پایین بودن سطح ویتامین آ در بدن باشند.  این بدان دلیل است که ویتامین آ می‌تواند به ساخت کلاژن بیشتر کمک کند. کلاژن نیز نقش بسیار مهمی را در سلامت پوست ایفا می‌کند. تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف ویتامین آ به صورت خوراکی یا موضعی می‌تواند به بهبود پوست کمک کند. همچنین مطالعاتی که بر روی موش‌ها انجام شده است، نشان می‌دهند که مصرف ویتامین آ سطح تولید کلاژن در موش‌ها را افزایش داده است. مصرف مکمل‌های این ویتامین حتی در میان موش‌هایی که از استروئید (دارویی که مانع بهبود زخم‌ها می‌شود) استفاده می‌کردند نیز کارایی داشته است. بر اساس این تحقیقات، مصرف ویتامین آ به صورت موضعی، می‌تواند به بهبود زخم‌های مرتبط با دیابت نیز کمک کند. تحقیقات انجام شده بر روی انسان‌ها نیز نتایج مشابهی داشته است. بر اساس این مطالعات، اندازه زخم‌ها در میان افراد سالمندی که ویتامین آ را به صورت موضعی مصرف کرده‌اند، در برابر افرادی که از کرم‌های معمولی استفاده کرده‌اند، تا ۵۰ درصد کاهش یافته است. مصرف خوراکی یا موضعی ویتامین آ می‌تواند در درمان زخم‌ها، به ویژه در میان افرادی که به خاطر شرایط پزشکی خود بیشتر مستعد زخم‌های پوستی هستند، مؤثر واقع شود.

خطرات مصرف بیش از حد ویتامین آ

ویتامین آ یکی از مهم‌ترین ویتامین‌ها برای حفظ سلامتی کل بدن است. با این حال باید توجه داشته باشید که مصرف بیش از حد این ویتامین می‌تواند خطرات جدی را برای بدن به همراه داشته باشد. هیپرویتامینوز یا مسمومیت با ویتامین آ، عارضه‌ای است که در نتیجه مصرف دوز بالای این مکمل در طولانی‌مدت به وجود می‌آید. البته شایان ذکر است که مصرف بالای این ویتامین در رژیم غذایی به ندرت رخ می‌دهد. ویتامین آ اضافی در کبد ذخیره می‌شود و علائم مسمومیت ناشی از مصرف بالای این ویتامین به صورت تغییر در بینایی، خشکی پوست، زخم‌های پوست، ورم استخوان‌ها و گیجی بروز پیدا می‌کند. در خصوص مصرف بیش از حد ویتامین آ، زنان باردار باید بسیار مراقب باشند چرا که این امر می‌تواند سبب ایجاد اختلال‌های مادرزادی در نوزادان شود. در خصوص آغاز مصرف مکمل‌های ویتامین آ حتماً با پزشک خود صحبت کنید. افرادی با مشکلات پزشکی خاصی ممکن است به دوز بالاتری از ویتامین آ احتیاج داشته باشند. بسیاری از بزرگ‌سالان به مصرف روزانه ۷۰۰ تا ۹۰۰ میکروگرم از این ویتامین احتیاج دارند. به عنوان مثالی دیگر، نیاز زنان شیرده به این ویتامین بیشتر از کودکان است. مسمومیت ویتامین آ معمولاً در اثر مصرف بیش از حد این ویتامین به صورت مکمل به وجود می‌آید. این امر می‌تواند صدمه‌های جدی، از جمله زخم‌های دهان، گیجی، تغییرات در بینایی و نقص‌های مادرزادی در جنین را به همراه داشته باشد.

کمبود ویتامین آ و بروز جوش و آکنه

از آنجایی که ویتامین آ می‌تواند به بهبود حساسیت‌های پوستی و کاهش تورم کمک کند، می‌تواند در جلوگیری از بروز و یا درمان آکنه مفید واقع شود. مطالعات متعدد نشان داده‌اند که میان سطح پایین ویتامین آ در بدن و وجود آکنه‌ها، ارتباط مستقیم وجود دارد. در یک مطالعه دیگر که بر روی ۲۰۰ فرد بزرگ‌سال انجام شده است، محققان دیده‌اند که سطح ویتامین آ در افراد مبتلا به آکنه ۸۰ میکروگرم کمتر از افرادی است که دچار این عارضه نیستند. مصرف ویتامین آ، چه به صورت خوراکی و چه به صورت موضعی، به درمان آکنه کمک می‌کند. تحقیقات نشان داده‌اند پمادهایی که حاوی ویتامین آ هستند، نسبت به سایر لوسیون های موجود در بازار، می‌توانند تا ۵۰ درصد به درمان آکنه کمک کنند. یکی از مکمل‌های خوراکی ویتامین آ شناخته شده در درمان آکنه، ایزوتروتین یا آکوتان است. این دارو می‌تواند در درمان آکنه‌های پوستی مؤثر واقع شود اما مصرف آن ممکن است عوارض جانبی، از جمله تغییر خلق‌وخو و یا اختلال‌های مادرزادی را به همراه داشته باشد. بروز آکنه‌های پوستی با سطح پایین ویتامین آ در ارتباط است. مصرف این ویتامین، چه به صورت خوراکی و چه به صورت موضعی، در درمان آکنه‌های پوستی مؤثر است اما به یاد داشته باشید که برخی از این مکمل‌ها ممکن است عوارض جانبی ناخواسته‌ای به همراه داشته باشند.

خلاصه کلام

کمبود ویتامین آ در کودکان ساکن کشورهای در حال توسعه بسیار شایع است و این امر در آمریکا و کشورهای پیشرفته کمتر دیده می‌شود. کمبود این ویتامین می‌تواند به التهاب پوستی، شب کوری، ناباروری، عفونت‌های تنفسی و رشد آهسته منجر شود. زخم‌های پوستی و آکنه می‌تواند به دلیل پایین بودن سطح ویتامین آ در خون افراد به وجود بیایند و استفاده از دوزهای بالاتری از این ویتامین می‌تواند در درمان این عارضه‌های پوستی مؤثر واقع شود. ویتامین آ در گوشت، تخم‌مرغ، لبنیات، غذاهای گیاهی بارنگ‌های زرد نارنجی، قرمز و سبز وجود دارد. برای اطمینان از دریافت میزان کافی از این ویتامین، بهتر است از منابع غذایی متنوعی استفاده کیند. اگر احساس می‌کنید دچار کمبود ویتامین A شده‌اید، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید. با یک رژیم غذایی سالم و مصرف مکمل‌های مناسب، می‌توانید به راحتی این کمبود را جبران کنید.