زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

محدثه آصفری؛ کارشناس ارشد بهداشت و ایمنی مواد غذایی

تأثیر غذاهای مصرفی بر تعادل میکروبیوتا

نوع غذاهای مصرفی نقش مهمی در تعادل باکتری‌های مفید و مضر روده دارد. باکتری‌های روده تحت تأثیر غذاهایی است که مصرف می‌کنیم. به‌عنوان‌مثال، یک رژیم غذایی با میزان قند و چربی بالا بر روی باکتری‌های روده تأثیر منفی می‌گذارد و باعث می‌شود گونه‌های مضر آن‌ها رشد افزونی داشته باشند. هنگامی‌که باکتری‌های روده به‌طور مرتب در معرض تغذیه اشتباه و نادرست قرار بگیرند، گونه‌های مضر قادر به رشد سریع‌تری هستند و از رشد باکتری‌های مفید جلوگیری می‌کنند.

باکتری‌های مضر همچنین ممکن است منجر به جذب کالری بیشتری در مقایسه با افرادی که در تعادل سالم باکتری‌های روده هستند، شود. عواملی مثل استرس، رژیم غذایی نامناسب، سبک زندگی و مصرف دارو‌هایی مثل آنتی‌بیوتیک و حتی باقیمانده‌های شیمیایی می‌تواند باعث کاهش سطح باکتری‌های مفید روده شود.

اهمیت میکروبیوتا بر سلامت روان

محققان بر روی یک حوزه نوین در علوم اعصاب و روان، به‌عنوان یک دسته جدید از پروبیوتیک‌ها تمرکز کرده‌اند. در پنج سال گذشته، برخی از مطالعات، التهاب و کاهش سطح کورتیزول را گزارش کرد، که منجر به بهبود علائم اضطراب و افسردگی شد. پژوهش‌های صورت گرفته بر روی دسته جدید پروبیوتیک‌ها فواید آن‌ها را در بهبود اختلالات عصبی ازجمله اختلالات طیف اوتیسم (ASD)، بیماری پارکینسون (PD) و بیماری آلزایمر (AD)، از طریق مسیرهای ایمنی، هومورال، عصبی و متابولیک اثبات کرده است که عملکردها و رفتارهای مرتبط با سیستم عصبی مرکزی (CNS) را تحت تأثیر قرار می‌دهند. با توجه به اینکه دسته‌بندی‌های متفاوتی برای هرکدام از این باکتری‌ها نسبت به عملکرد آن‌ها وجود دارد؛ در ابتدا بهتر است به‌طورکلی و خلاصه به بررسی انواع آن‌ها و تفاوت‌هایشان بپردازیم:

پری‌بیوتیک و پروبیوتیک

امروزه، پروبیوتیک ها و پری بیوتیک ها موضوعات مهمی در زمینه تغذیه هستند. اگرچه هر دو عبارت در واژه مشابه به نظر می‌رسند اما معنای متفاوتی دارند و نقش‌های مختلفی در سلامتی ایفا می‌کنند. پروبیوتیک‌ها باکتری‌های مفیدی هستند، درحالی‌که پری بیوتیک ها غذایی برای این باکتری‌ها هستند.

سین بیوتیک

سین بیوتیک به‌نوعی مکمل غذایی گفته می‌شود که باعث تنظیم تعادل باکتری‌ها در روده می‌شود. سین بیوتیک ها از ترکیب پروبیوتیک‌ها و پری بیوتیک‌ها ساخته می‌شوند. برخی از غذاها که حاوی باکتری‌های مفید و یک منبع فیبر برای تغذیه باکتری‌ها هستند، به‌عنوان

«Synbiotic» در نظر گرفته می‌شوند.

سایکوبیوتیک

در پژوهش‌های حیوانی، دانشمندان با دست‌کاری باکتری‌های روده‌ای، متوجه تغییر رفتار حیوانات آزمایشگاهی شدند. در یک مطالعه انسانی نیز به مدت ۴ هفته به افراد تحت مطالعه کپسول‌هایی داده شد که تنها حاوی باکتری بودند. بر اساس نتایج، پس از اتمام این آزمایشات، میزان استرس روزانه افراد کاهش‌یافته بود. دادهای پره کلینیکی نیز نتایج حاصل از مطالعات انجام‌شده در مورد تأثیر غذاهای فراسودمند حاوی سایکوبیوتیک‌ها بر افسردگی را تأیید می‌کنند. این نتایج نشان می‌دهند که باکتری‌ها در روده می‌توانند باعث تغییر خلق‌وخوی افراد شوند و در اختلالات روانی مثل اضطراب و افسردگی نقش داشته باشند.

اصطلاح سایکوبیتیک (Psychobiotics) در تحقیقات اولیه برای باکتری‌های زنده‌ای مورداستفاده قرار گرفت که در صورت مصرف در مقادیر مناسب، مصرف‌کننده را از مزایای سلامت روان برخوردار می‌کند. در مورد اینکه آیا باکتری‌ها می‌توانند در محور روده و مغز نقش داشته باشند، به تحقیقات بیشتری نیاز است. بااین‌حال از سال 2018، تعداد مطالعات محدودی وجود دارد که اثرات باکتری‌های زنده را بر نتایج سلامت روان به‌طور واضح و غیرقابل‌انکاری ارائه می‌دهند. سایکوبیوتیک‌ها باکتری‌های مفیدی هستند که بر عملکرد مغزی تأثیر می‌گذارند. سایکوبیوتیک‌ها با تغییر در شاخص‌های خلقی، عاطفی، شناختی، سیستماتیک و عصبی اثرات ضد اضطرابی و ضدافسردگی ایجاد می‌کنند. میکروب‌های روده از طریق تولید مولکول‌های فعال عصبی در توسعه و عملکرد مغز و همچنین متغیرهای اعصاب و روان مانند خواب، اشتها، خلق‌وخوی و ادراک نقش دارند. این باکتری‌های پروبیوتیکی اگر در دوزهای کافی مصرف شوند، بر عملکرد روده و مغز تأثیر می‌گذارند و باعث بهبود علائم مربوط به بیماری‌های اعصاب و روان می‎شوند.

انواع گونه‌های میکروبی مؤثر

باکتری‌هایی که بیشتر مورداستفاده قرار می‌گیرند باکتری‌های گرم مثبت مانند خانواده‌های بیفیدوباکتریوم و لاکتوباسیل ها هستند؛ زیرا این مواد حاوی زنجیره‌های لیپوپلی ساکاریدی نیستند. چندین گونه از بــــاکتری‌های لاکتــــوباسیلوس، بیفیـــدوباکتریوم، استــــرپتوکوکوس سالیواریوس در تحقیقات روان‌پزشکی پروبیوتیکی مورداستفاده قرارگرفته است.

لاکتوباسیلوس روتِری نوعی باکتری‌ با تأثیر ضدالتهابی اسـت کـه در دهه ۱۹۸۰ کشف شد و از بهترین سایکوبیوتیک‌ها برای درمان اضطراب اسـت.

مکانیسم اثر:

تغییر در فلور میکروبی روده باعث ایجاد تغییرات رفتاری در افراد می‌شود و همین یافته، دریچه امیدی برای درمان بسیاری از بیماری‌های ناشی از اختلالات روحی مختلف بخصوص بیماری شایع سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) می‌باشد. البته تمامی پروبیوتیک‌ها دارای اثر مشابه بر روی سیستم عصبی نیستند. این مواد غذایی، همچنین برای بهبود بیماران افسرده‌ای که هنوز علائم تحت بالینی دارند، مفید می‌باشد.

 بیماران ممکن است به داروهای رایج بی‌میل بوده و در عوض مصرف غذاهای فراسودمند حاوی سایکوبیوتیک برای آن‌ها جذاب و آسان‌تر باشد. تحقیقات متعددی وجود رابطه بین فلور میکروبی روده و سلامت روحی- روانی افراد و تأثیر آن‌ها را در حفظ حالت هموستاز بدن، به اثبات رسانده است. دستگاه گوارش انسان غالباً شامل باکتری‌های بی‌هوازی و یک محیط مناسب برای زندگی انواع ویروسها و پروتوزواها می‌باشد.

باسیلوس‌ها بر تولید دوپامین و نور اپی نفرین، بیفیدیوباکتریوم بر تولید گاما آمینوبوتیریک اسید، باکتری‌های انتروکوکوس و استرپتوکوکوس بر تولید سروتونین و اشریشیا بر تولید نوراپی نفرین و سروتونین اثر دارند. این اثر ممکن است با تولید سیگنال و یا اثر بر پیام‌آور تولیدکننده این انتقال‌دهنده‌های عصبی یا نوروترانسمیترها باشد.

مزایا و مواد غذایی مؤثر

این باکتری‌ها دستگاه گوارش را در مقابل باکتری‌ها و قارچ‌های مضر محافظت می‌کند. آن‌ها همچنین سیگنال‌هایی را به سیستم ایمنی بدن می‌فرستند و به تنظیم التهاب کمک می‌کنند و ممکن است خطر ابتلا به سرطان را کاهش دهند. علاوه بر این، برخی از باکتری‌های روده ویتامین K و اسیدهای چرب با زنجیره کوتاه را تشکیل می‌دهند. اسیدهای چرب با زنجیره کوتاه منبع اصلی مواد مغذی سلول‌های کولون هستند. آن‌ها سد روده‌ای را به‌منظور جلوگیری از مضرات ویروس‌ها و باکتری‌های آسیب‌رسان، تقویت می‌کنند. به‌طورکلی این باکتری‌های مفید در انجام کارهای مختلف بیولوژیکی کمک‌کننده هستند و در بحث‌های روانشناسی منجر به کاهش اضطراب، استرس و افسردگی می‌شوند.

غذاهای تخمیری حاوی باکتری‌های مفید برای معده و روده هستند. استفاده یک تا دو وعده از این نوع غذاها به جذب مواد مغذی از مواد غذایی کمک می‌کند. کلنی‌های پروبیوتیک‌ها بیش از دو هفته در بدن زنده نمی‌مانند؛ بنابراین باید به‌طور منظم مصرف شوند.

پری بیوتیک ها مشتق شده از فیبر‌ها و فروکتوالیگوساکارید‌ها هستند. یکی از انواع پری بیوتیک ها، اینولین است. اینولین فیبری است که در موز، پیاز و سیر یافت می‌شود. تحقیقات اخیر نشان داده است که لاکتوز نیز می‌تواند نوعی پری بیوتیک باشد. ماست، سرشیر، کفیر و ماست چکیده به خاطر داشتن باکتری پروبیوتیکی به پروبیوتیک معروف هستند. انواع حبوبات و لوبیا، نخودفرنگی، جو دوسر، موز، انواع توت‌ها، کنگر فرنگی، مارچوبه، سیر، تره‌فرنگی و پیاز جز این دسته از مواد غذایی هستند.

یکی از کارهایی که باکتری‌های روده با فیبرهای پری بیوتیک انجام می‌دهد، تبدیل آن به اسید چرب با زنجیره کوتاه به نام بوتیرات است. بوتیرات به‌طور گسترده موردمطالعه قرارگرفته است و نشان داده‌شده است که دارای اثرات ضدالتهابی در روده بزرگ است. همچنین ممکن است بر بیان ژن تأثیر بگذارد و رشد سلول‌های سرطانی را مسدود کند. به عبارتی به تأمین سوخت سلول‌های سالم کمک می‌کند تا بتوانند رشد و تقسیم عادی داشته باشد.

نکته

همانند سایر مواد غذایی برخی از افراد نیز وجود دارند که نباید پروبیوتیک مصرف کنند، یا در صورت مصرف ممکن است بروز علائم وخیمی را از مصرف این ترکیبات تجربه کنند، مانند افرادی که دارای رشد بیش‌ازحد باکتری‌های روده یا مبتلابه SIBO (Small intestinal bacterial overgrowth) هستند.

 SIBO یک بیماری آزاردهنده گوارشی است که با دردهای شکمی، نفخ، اسهال و استفراغ شدید همراه است. درواقع در این بیماری باکتری‌های روده بیش‌ازحد طبیعی هستند و در جای مناسب خود قرار نمی‌گیرند.

افسردگی یکی از چهار بیماری رایج در جهان است. سازمان جهانی بهداشت پیش‌بینی کرده بود که تا سال 2020 این اختلال، دومین بیماری بزرگ جهان خواهد شد و اکنون افسردگی و اضطراب را دلیل اول ایجاد ناتوانی می‌داند. میکروب‌های موجود در دستگاه گوارش ما تأثیر شگفت‌آوری بر مغز ما دارند. باکتری‌های دستگاه گوارش قدرت کنترل احساسات مغزی رادارند. در کل مفید بودن استفاده از سایکوبیوتیک‌ها در درمان اختلالات روحی به اثبات رسیده است. علاوه بر این؛ تولید و کاربرد غذاهای فراسودمند حاوی سایکوبیوتیک‌ها نسبت به داروهای معمول می‌تواند آسان‌تر باشد.