سارا بیک رضایی :دانشجوی دکترای تخصصی علوم تغذیه
زیر نظر: دکتر آزاده نجار زاده ؛دانشیار گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی یزد
چند سالی است که به استفاده از محصولات فراسودمند و به‌ویژه پروبیوتیک‌ها توصیه می‌شود، محصولات غذایی و به‌ویژه محصولات لبنی پروبیوتیک که از طریق جایگزینی یا مستقر شدن در بخشی از بدن ما (به‌ویژه در دستگاه گزارش) تغییراتی ایجاد می‌کند که باعث اعمال اثرات مفید همچون کنترل بیماری‌های مختلف گوارشی، کنترل سرطان، بیماری‌های متابولیک و تعدیل سیستم ایمنی بدن می‌شود.
پروبیوتیک های بومی هر منطقه معمولاً از فراورده‌های لبنی تخمیری سنتی همان منطقه استخراج می‌شود و بعد از مطالعات متعدد به صنعت عرضه می‌شود. درواقع کمبود این میکروب‌های مفید و طبیعی در فراورده‌های صنعتی به کمک پروبیوتیک‌ها جبران می‌شود. البته امروزه محصولات متنوعی از پروبیوتیک‌ها در بازار وجود دارند که از این محصولات می‌توان به انواع محصولات لبنی مثل ماست و دوغ کفیر اشاره کرد همچنین محصولات غذایی غیر لبنی مانند نان و غلات، بیسکوییت‌ها و نوشیدنی‌ها در کنار محصولات غذایی معمولی در دسترس مصرف‌کنندگان وجود دارد.
پروبیوتیک و سلامت دندان
علاقه به مصرف پروبیوتیک های خوراکی طی دهه‌های گذشته رو به افزایش بوده است. بيشتر مطالعات در خصوص پروبیوتیک‌ها در ابتدا براي سلامت روده انجام‌شده است. درحالی‌که اخیراً توجه محققان به اثرات قابل‌توجه پروبیوتیک‌ها بر سلامت دهان و دندان جلب شده است. پروبیوتیک‌ها می‌توانند با اثر بر محیط میکروبی دهان میکروب‌های مضر دهان را تعدیل کرده تا آسیب کمتری به دندان‌ها وارد شود. خصوصاً در مورد محصولات لبنی حاوی پروبیوتیک این اثر قابل‌توجه می‌باشد چون علاوه بر پروبیوتیک‌ها وجود کلسیم و سایر ترکیبات موجود از دندان محافظت کرده و از چسبیدن پاتوژن های دندانی جلوگیری می‌کنند، همچنین پروبیوتیک‌ها با پیشگیری از رشد میکروب‌های مضر دردهان اثرات مفید خود را نشان می‌دهند. از اثرات دیگر پروبیوتیک‌ها می‌توان به این مورد نیز اشاره کرد که برخی گونه‌های پروبیوتیک می‌توانند اسید داخل دهان که ناشی از مصرف برخی مواد غذایی نشاسته‌ای هست را خنثی کرده و از این طریق میزان پوسیدگی دندان‌ها را کاهش دهند. علاوه بر این، پروبیوتیک‌ها با تولید مواد ضد باکتری علیه پاتوژن های دهان مثل اسیدهای آلی و هیدروژن پراکسید نیز می‌توانند از آسیب دندان‌ها توسط باکتری‌های مضر پیشگیری کنند. جالب‌توجه است که استفاده مادران شیرده از پروبیوتیک‌ها بر ترکیب شیر مادر تأثیر داشته و از این طریق برای نوزادان نیز اثرات مفیدی خواهد داشت. البته باید توجه داشت که در افرادی که پوسیدگی عاجی پیشرفته دارند، مصرف محصولات پروبیوتیک ممکن است منجر به افزایش تعداد باکتری‌های غیرمفید در ضایعه پوسیدگی و پیشرفت سریع‌تر آن شود.
پروبیوتیک‌ها و سلامت دهان
جالب است بدانید مطالعات نشان داده‌اند که برخی از باکتری‌های پروبیوتیکی مورداستفاده در محصولات مختلف پروبیوتیکی ممکن است حین مصرف، حفره دهان را نیز پوشش دهند. بنابراین، اثرات باکتری‌های پروبیوتیکی در حفره دهان قابل‌تأمل است و باکتری‌های پروبیوتیک هم بر میکروبیوتای دهان و هم بر پاسخ‌های ایمنی بدن تأثیر می‌گذارند. مطالعات انجام‌شده نشان داده‌اند که برخی پروبیوتیک‌ها به‌عنوان عضوی از محیط میکروبی دهان می‌توانند نقش مهمی در تعادل میکرواکولوژی دهان ایفا کنند و در دهان خصوصیات مفید پروبیوتیکی خود را نشان دهند؛ که دوز مصرفی این محصولات بسته به سن افراد، می‌تواند متفاوت باشد و برای اطمینان از لزوم و نحوه مصرف باید با متخصص تغذیه و دندان‌پزشک مشورت کرد. به‌طورکلی شواهد نشان می‌دهند که گونه‌هایی از پروبیوتیک‌ها به‌ویژه از طریق محصولات لبنی می‌توانند در بهبود سلامت دهان از طریق پیشگیری از رشد میکروفلور (باکتری‌های) مضر اثر مفید خود را نشان دهند.
روش‌های تأثیرگذاری پروبیوتیک در حفظ سلامت دهان
اهمیت پروبیوتیک‌ها بر سلامت دستگاه گوارش تقریباً به اثبات رسیده است. دانشمندان در بررسی‌های جدیدتر به دنبال یافتن زوایای تازه‌تری از تأثیر آن‌ها در بدن هستند. یکی از این موارد سلامت دهان و دندان است که در ادامه به چند مورد از اثرات مثبت پروبیوتیک‌ها بر سلامت دهان و دندان می‌پردازیم:
جلوگیری از تشکیل پلاک
ما انواع مختلفی از باکتری‌ها دردهان خودداریم که باعث تشکیل پلاک می‌شوند. یک مطالعه بر روی 2016 نفر نشان داد که گونه‌ای از باکتری‌های مفید بنام A12 با نوعی از باکتری‌های ایجادکننده پلاک بنام استرپتوکوکوس موتانزمقابله می‌کنند. استرپتوکوکوس موتانز با تبدیل شکر به لاکتیک اسید باعث ایجاد محیط اسیدی دردهان می‌شود که درنهایت تشکیل پلاک را به دنبال دارد. در محیط آزمایشگاهی هم این پروبیوتیک رشد استرپتوکوکوس موتانز را متوقف نمود.
مقابله با بوی بددهان
بوی بددهان به علت وجود باکتری‌هایی دردهان و یا معده شماست. در یک مطالعه بر روی 23 نفر، ابتدا به آن‌ها دهان‌شویه آنتی میکروبیال داده شد، سپس دو نوع مکمل، یکی پلاسبو و دیگری حاوی استرپتوکوکوس SALIVARIUS به مدت سه روز داده شد. در پایان 85 درصد افرادیکه مکمل حاوی پروبیوتیک دریافت کرده بودند کاهش قابل‌توجهی از باکتری مولد بوی بد دهان را نشان دادند.
التهاب ناشی از بیماری‌های لثه را کاهش می‌دهد
مطالعه‌ای نشان داد التهاب لثه در افرادی که مکمل حاوی لاکتوباسیلوس BREVIS را خورده بودند، به نحو چشمگیری کاهش یافت. همچنین مطالعه دیگری نشان داد نوشیدن روزانه شیر حاوی پروبیوتیک باعث کاهش التهاب حفره دهانی می‌شود.
نشانه‌های ژنژیویت را تعدیل می‌کند
ژنژیویت به‌عنوان بیماری لثه شناخته می‌شود و با نشانه‌هایی نظیر تورم، قرمزی و دندان‌های حساس همراه است. محققان در یک بررسی به 59 فرد مبتلابه ژنژیویت یک نوع مکمل حاوی پروبیوتیک بنام لاکتوباسیلوس REUTERI و پلاسبو تجویز کردند. بعد از دو هفته بررسی، علائم ژنژیویت در گروه دریافت‌کننده پروبیوتیک به نحو چشمگیری کاهش‌یافته بود. همچنین در این افراد پلاک کمتری نیز تشکیل‌شده بود.
