برلیانت بزرگمهر؛ دبیر انجمن تغذیه ایران، مشاور تغذیه و رژیم درمانی
در فصل بهار قرار داریم و به‌تدریج به ایام برگزاری امتحانات نزدیک می‌شویم. یکی از آرزوهای بزرگ هر محصلی (اعم از دانش‌آموز یا دانشجو) موفقیت در امتحانات است.
در این‌ارتباط علاوه بر مطالعه عمیق و کافی دروس، آمادگی ذهنی جهت برگزاری امتحان و کسب موفقیت در امتحان نقش مهمی به عهده دارد.
سؤالی که در ذهن والدین عزیز و نیز دانش آموزان و دانشجویان مطرح می‌شود این است که برای آمادگی ذهنی جهت برگزاری امتحانات آیا بایداز برنامه غذایی خاصی استفاده شود؟ و آیا اصولاً تغذیه در قدرت یادگیری و حافظه تأثیر دارد یا نه؟
امروزه اثرات بسیار مهم و غیرقابل‌انکار تغذیه برافزایش تمرکز، حافظه و قدرت یادگیری کاملاً به اثبات رسیده است.
بنابراین لازم است دانش آموزان و دانشجویان عزیز در فصل امتحانات و روزهای قبل و ایام برگزاری امتحانات، توجه زیاد به وضعیت تغذیه خود داشته باشند تا بتوانند موفقیت بیشتری در امتحانات کسب کنند.
بهتراست در این مقوله، ابتدا به چهار آفت مهم تغذیه‌ای که دانشجویان و دانش آموزان را در این ایام تهدید می‌نماید و موجب اختلال در موفقیت آنان در امتحان می‌شود اشاره نماییم. این چهار آفت عبارت‌اند از:
پیروی از رژیم‌های لاغری خودسرانه
بسیاری از نوجوانان بخصوص دختران نوجوان یا در سنین ابتدای جوانی برای پیشگیری از افزایش وزن و چاقی از رژیم‌های لاغری خودسرانه یا تحت نظر افراد غیرمتخصص، استفاده می‌کنند.
با توجه به اینکه این قبیل رژیم‌ها معمولاً ناکافی بوده و فاقد ارزش تغذیه‌ای بالا جهت تأمین نیازمندی‌های یک فرد نوجوان هستند لذا می‌توانند عواقب زیان بارو ناگوار فراوانی برای آنان در برداشته باشند و بخصوص موجب کاهش قدرت یادگیری، تمرکز و حافظه و درنتیجه افت تحصیلی در آنان بشوند.
نخوردن صبحانه
برخی محصلین به علت داشتن استرس ونیز ذخیره وقت خود جهت مطالعه دروس در روزهای امتحان از خوردن صبحانه امتناع می‌کنند.
لازم به ذکر است که یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر فعالیت سیستم عصبی، تنظیم قند خون در محدوده طبیعی است. نظر به اینکه بدن انسان نمی‌تواند قند را به مدت طولانی در خود ذخیره نماید، لذا نخوردن صبحانه موجب کاهش قند خون و پایین آمدن آن از حد نرمال می‌شود که در این صورت انرژی کافی جهت فعالیت سلول‌های عصبی تأمین نشده و از عوارض بارز آن، کاهش تمرکز و حافظه در جلسات امتحان است.
برخوردار نبودن از خواب آرام و کافی
خواب آرام و استراحت کافی از دیگر عوامل بسیار مهم در افزایش قدرت یادگیری و حافظه و درنتیجه موفقیت در امتحانات می‌باشد.
بسیاری از محصلین عزیز (اعم از دانش‌آموز یا دانشجو) به علت اضطراب و استرس ناشی از امتحانات، قادر به استراحت کافی نیستند و خواب راحت و آرامی در تمام طول امتحانات ندارند.
این امر می‌تواند لطمه زیادی به تمرکز و حافظه آنان وارد ساخته و قدرت فکری‌شان را دچار اختلال نماید که نتیجه آن عدم موفقیت تحصیلی در آنان است.
عوامل تغذیه‌ای مؤثر برافزایش قدرت یادگیری
پس از شناخت آفات مهمی که در ایام امتحانات محصلین را تهدید می‌کند لازم است اشاره‌ای هم داشته باشیم بر عوامل تغذیه‌ای مؤثر برافزایش قدرت یادگیری، حافظه و تمرکز در فصل امتحانات. برخی از ویتامین‌ها تأثیر زیادی در فعالیت سیستم عصبی دارند از جمله:
ویتامین‌های گروه B
این گروه از ویتامین‌ها با چند مکانیزم نقش خود را دراین‌ارتباط ایفا می‌نمایند:
الف) در آزاد کردن انرژی از مواد انرژی‌زا ازجمله کربوهیدرات‌ها نقش دارند و چنانچه به میزان کافی به بدن نرسند انرژی لازم برای فعالیت‌های عصبی تأمین نمی‌شود.
ب) در ساخته‌شدن انتقال‌دهنده‌های عصبی نقش مهمی دارند.
ویتامین C
این ویتامین در تشکیل انتقال‌دهنده‌های عصبی نقش دارد و کمبود آن به‌صورت کاهش کارایی ذهنی و سایر عوارض عصبی از قبیل اضطراب، خستگی، خواب‌آلودگی و افسردگی بروز می‌نماید.
دریافت مقدار کافی از این ویتامین توسط غذا در آرامش اعصاب و بهبود فعالیت‌های فکری مؤثر است. منابع غذایی غنی از ویتامین C عمدتاً منابع گیاهی هستند.
سبزی‌های دارای برگ سبز و سایر سبزی‌ها مانند گوجه‌فرنگی، فلفل سبز و فلفل دلمه‌ای و میوه‌هایی مانند مرکبات، توت‌فرنگی و کیوی از منابع غنی آن محسوب می‌شوند.
بنابراین مصرف سالاد و سبزی‌خوردن همراه غذا و نیز مصرف میوه‌های حاوی این ویتامین در برنامه غذایی برای همه افرادی که فعالیت فکری دارند از جمله دانش آموزان و دانشجویان بخصوص در ایام امتحانات بسیار مفید است.
ید
ماده معدنی است که در عملکرد و سلامت سیستم عصبی تأثیر مهمی دارد و در صورت کمبودید در غذای روزانه، کارایی ذهنی کاهش چشمگیر یافته و محصلین قادر به فراگیری کافی دروس نبوده و دچار افت تحصیلی خواهند شد.
این ماده معدنی در خاک مزروعی وجود دارد و از طریق مصرف مواد غذایی گیاهی و نیز شیر و لبنیات و تخم‌مرغ به بدن انسان می‌رسد.
در مناطق کوهستانی به علت کمبودید در خاک مزروعی محصولات غذایی حاوی مقدار کافی ید نیستند بنابراین لازم است برای پیشگیری از عوارض ناشی از کمبود این ماده معدنی و اثربخشی مهم آن در قدرت یادگیری، حافظه و تمرکز بخصوص در محصلین عزیز و موفقیت هر چه بیشتر در امتحانات، از منابع غنی ید که شامل ماهی و محصولات دریایی می‌باشد، به میزان کافی استفاده شود.
جانشین کردن شیرینی و شکلات و سایر مواد شیرین بجای مواد نشاسته‌ای
بسیاری از دانش آموزان و دانشجویان در اوقات امتحان، به خاطر صرفه‌جویی در وقت، بجای صبحانه یا سایر وعده‌های اصلی غذایی، به مصرف شیرینی، شکلات یا سایر مواد شیرین اکتفا می‌کنند و درواقع کیک یا کلوچه را جایگزین مواد نشاسته‌ای (نان، برنج، سیب‌زمینی و...) می‌نمایند.
شیرینی و سایر موادی که عمدتاً در تهیه آن‌ها از قند و شکر استفاده‌شده، از دستگاه گوارش به‌سرعت جذب خون می‌شوند، در این حالت قند خون افزایش‌یافته و شخص احساس سیری می‌نماید.
پس از مدت‌زمان کوتاهی انسولین ترشح‌شده و قند خون را کاهش می‌دهد و چون مواد غذایی دیگری که قند خون را به حالت تعادل نگاهدارد مصرف نشده لذا عارضه هیپوگلیسمی یا افت قند خون بروز می‌نماید که این عارضه اثر مستقیم برتمرکز، حافظه و قدرت یادگیری دارد درحالی‌که مواد نشاسته‌ای قند خون را تدریجاً وارد خون می‌کنند و به‌این‌ترتیب قند خون در حالت تعادل باقی می‌ماند.
با توجه به مطالب فوق نتیجه می‌گیریم که نحوه تغذیه، ساعات صرف غذا و کیفیت برنامه غذایی از عوامل مهمی است که می‌تواند در موفقیت و یا عدم موفقیت در امتحانات مؤثر باشد.
بیشتر بخوانید:
راهکارهای آرامش بیشتر در روزهای امتحان
راه‌های موفقیت در امتحانات
