برلیانت بزرگمهر؛ دبیر انجمن تغذیه ایران، مشاور تغذیه و رژیم‌درمانی
سئوالی كه برای بیشتر افراد مطرح است آن است كه آیا اصولا مصرف آب برای كودكان ضروریست؟و به چه علت برخی از كودكان تمایل به مصرف آب ندارند و در طول شبانه روز آب میل نمی‌كنند، آیا این كودكان نیازی به آب ندارند؟ برای پاسخ به این سئوالات لازمست ابتدا نگاهی داشته باشیم برنقش آب در بدن انسان و تاثیری كه بر سلامت شخص به عهده دارد.
آب از مواد مهم ساختمانی بدن است و در یك شخص بالغ حدود 65 درصد وزن بدن را تشكیل می‌دهد. دركودكان و نوزادان این درصد خیلی بالاتر است. بنابراین در اثر كمبود آب ساختمان بدن دچار اختلال می‌شود.
تمام واكنش‌های حیاتی بدن درحضور آب انجام می‌شود. چنانچه مقدار آب در داخل سلولها و بین سلولها به میزان كافی نباشد، فعل و انفعالات داخلی بخوبی انجام نشده و سلامت شخص دچار اختلال می‌شود.
یكی از وظایف بسیار مهم آب در بدن حمل مواد مغذی به سلولها است. سلولها جهت انجام اعمال بیولوژیكی خود و ادامه حیات نیاز به مواد مغذی دارند كه این مواد توسط غذا دریافت می‌شود. در غیر این صورت دستگاههای بدن نمی‌توانند اعمال حیاتی خود را انجام دهند.
از نقش‌های مهم دیگر آب در بدن، حمل مواد زاید حاصل از متابولیسم مواد مغذی از سلولها ودفع این مواد از بدن است. در عدم حضور آب موادسمی در بدن تجمع یافته وخطرناك است.
تنظیم تعادل حرارتی بدن: متابولیسم مواد در بدن ایجاد حرارت بسیار زیادی می‌كند كه چنانچه این حرارت بخوبی كنترل و تعدیل نشود موجب تخریب سلولها می‌گردد. آب همچنین باعث دفع حرارت اضافی از بدن شده و حرارت داخلی را در حد معینی ثابت نگاه می‌دارد.
افزایش كارایی شخص از نقش‌های مهم آب است. در اثر كاهش آب بدن، میزان كارایی بطور قابل توجهی كاهش می‌یابد و در نتیجه شخص خستگی و كوفتگی و بی‌میلی به كار پیدا می كند.
سلولهای عصبی جهت انجام فعالیت‌های حیاتی خود نیاز به آب دارند. چنانچه مواد مغذی لازم جهت سیستم عصبی به همراه آب به این سیستم نرسد فعالیت‌های عصبی دچار اختلال شده و شخص مبتلا به عوارض عصبی از قبیل كاهش قدرت تمركز، اختلال در حافظه، كاهش قدرت یادگیری، عصبانیت، بی‌حوصلگی خواهد شد.
به این ترتیب می‌بینیم آب وظایف بسیار مهمی در حفظ سلامت انسان دارد. بنابراین مصرف آب برای تمام افراد و در همه سنین ضروری است و بنابراین كودكان نیز از این قانون مستثنی نیستند. حال با این سوال روبرو می‌شویم پس چرا برخی كودكان تمایلی برای نوشیدن آب ندارند؟
در واقع تمایل زیاد به مصرف بعضی مواد غذایی یا عدم رغبت به برخی از مواد عمدتا از عادات غذایی متداول در خانواده و محیط كسب می‌شود. چنانچه از طفولیت فرزندان خود را عادت به مصرف آب كافی ندهیم، از همان ابتدای كودكی و تا سال‌های بعد و حتی تا آخر عمر شخص تشنگی خود را با مایعات دیگر، از قبیل انواع نوشابه‌ها، شربت‌ها و آب میوه‌های آماده رفع خواهد كرد.
چه نوع مایعاتی برای كودكان مفید است؟
آب سالم تازه و بهداشتی بهترین نوشیدنی برای همه افراد از جمله كودكان است. لازم است از دوران كودكی فرزندانمان را عادت به مصرف آب بدهیم. توجه داشته باشیم در كودكان كوچك‌تر مركز تشنگی زیاد حساس نیست و ممكن است متناسب با كاهش آب بدن كودك تشنه نشود. بنابراین در مورد اطفال نباید منتظر طلب آب بود و باید مقدارلازم آب در طول روز به آنها برسانیم. علاوه بر آب برخی نوشیدنی‌های دیگر نیز برای كودكان مفید است از جمله شیر، دوغ بدون نمك، آب میوه‌های تازه تهیه شده در خانه. اما همانگونه كه ذكر شد این آشامیدنی‌ها نباید جانشین آب شوند.
برای كودكان مصرف روزانه حدود دو لیوان شیر مفید است. البته برای رشد سریع آنان باید از سایر منابع لبنیات نظیر ماست، پنیر و دوغ نیز استفاده شود. هر دو لیوان دوغ می تواند جانشین یك لیوان شیر شود.
غذاهایی مانند سوپ، آش و خوراك‌هایی كه دارای آب هستند نیز می‌توانند به تامین قسمتی از آب مورد نیاز بدن كمك كنند. هرگز چای یا قهوه را جایگزین آب ننمایید زیرا با وجود آنكه دارای تركیبات آنتی اكسیدانی هستند اما بعلت داشتن كافئین بالا افراط در مصرف آنها به سلامت شخص لطمه می‌زند و ممكن است موجب بروز اضطراب و بیخوابی و ناآرامی در افراد بخصوص كودكان شود.
نوشیدنی‌های مضر برای كودكان
متاسفانه در جهان پیشرفته امروزی الگوی غذایی افراد دچار دگرگونی‌های بسیار گسترده‌ای شده كه این امر در تمام سنین قابل مشاهده است. نگاهی به میان وعده‌ها و نوشیدنی‌های كودكان و گروه جوان كشور نشان می‌دهد كه تنقلات آنان از بین مواد فرآوری شده و بسیار چرب یا شور یا شیرین انتخاب شده و در حد گسترده‌ای استفاده می‌شوند. در مورد نوشیدنی‌ها وضعیت نامناسب‌تر است زیرا نوشابه‌های گازدار به مقدار زیاد و به دفعات همراه غذا و یا در فواصل بین غذا توسط كودكان و گروه جوان مصرف می شود و بخصوص در فصل تابستان این قبیل نوشابه‌ها كاملا جایگزین آب می‌شوند.
آب میوه‌های آماده بسته‌بندی شده نیز طرفدار زیادی در بین این گروه دارند. برخی انواع این قبیل آب میوه‌ها را صرفا اسانس، رنگ و شكر تشكیل می‌دهند و از عصاره میوه در آن استفاده نمی‌شود. پودر شربت‌های آماده نیز از رنگ و اسانس و شكر تشكیل شده است. قطعا این قبیل نوشیدنی‌ها بهیچ وجه بخصوص برای كودكان مفید نبوده و به سلامت آنان لطمه می‌زند. نوشابه‌های گازدار باعث كاهش جذب كلسیم در دستگاه گوارش می‌شود كه نتیجه آن بروز راشیتیسم در كودكان و نرمی استخوان در نوجوانان و جوانان و پوكی استخوان در افراد بزرگسال و سالمند می‌شود. علاوه بر اینكه باعث چاقی و عوارض ناشی از آن می‌شود.
در مورد آب میوه‌های فرآوری شده چنانچه در تهیه آنها فقط از رنگ و اسانس استفاده شده باشد، فاقد ارزش تغذیه‌ای بوده و زیان‌آور هستند.
بعضی آبمیوه‌ها از عصاره میوه درتهیه‌شان استفاده شده است ولی دارای مواد نگهدارنده به میزان زیاد هستند و افراط در مصرف آنها بدلیل مواد نگهدارنده مضر است.
فرزندانمان را از كودكی به مصرف آب و نوشیدنی‌های مفید تشویق كنیم:
سفره غذایی خانواده عامل بسیار مهمی در شكل‌گیری عادات غذایی كودكان است. چنانچه مادر و پدر سفره غذای خانواده را با مواد خوراكی و نوشیدنی‌های مفید تزیین كنند و نوشیدنی‌های خود را از بین آشامیدنی‌های مفید و دارای ارزش تغذیه‌ای انتخاب نمایند، می‌توانند مطمئن باشند كه فرزندانشان در تمام دوران عمر از برنامه غذایی صحیح، دارای مواد خوراكی مفید و با ارزش تغذیه‌ای بالا و نیز آب كافی پیروی خواهند كرد.
