سلياك، نام يك نوع بیماری است كه باعث مي‌شود بدن به پروتئين‌غذايي كه گلوتن نام دارند، حساسيت نشان دهد. اگر كودكاني كه از بيماري سلياك رنج مي‌برند غذاهاي حاوي گلوتن بخورند، سيستم دفاعي بدن‌شان به ديواره روده كوچك آسيب مي‌رساند. اين اتفاق ممكن است با بروز برخي علائم همراه باشد و در اغلب موارد باعث آسيب ديدگي روده مي‌شود. يك روده سالم پر از برآمدگي‌هاي بسيار كوچك بندانگشتي است كه «ويلي» نام دارند. هدف آنها افزايش پوشش روده است و به جذب مواد مغذي غذاها كمك مي‌كنند. وقتي كه بيمار مبتلا به سلياك، گلوتن جذب مي‌كند، ويلي‌هاي روده او آسيب مي‌بينند و به صورت مسطح در مي‌آيند بنابراين جذب مواد مغذي سخت مي‌شود و به همين دليل رشد و سلامت كودك به خطر مي‌افتد. در ایران شیوع بیماری نیم درصد در کودکان و تا یک‌درصد در بزرگسالان گزارش شده است که مشابه شیوع جهانی است.
علائم
علائم بیماری ممکن است خود را به صورت گوارشی یا غیر گوارشی نشان دهند. برای مثال فردی ممکن است اسهال و دردهای شکمی داشته باشد، در حالی که فرد دیگر تحریک‌پذیر و افسرده باشد. در حقیقت تحریک‌پذیری از عمومی‌ترین علائم بیماری سلیاک در کودکان است.
علائم گوارشی
گازدار شدن معده اسهال بی اشتهایی اتساع شکم حالت تهوع و دل‌آشوب کاهش وزن برخي علائم، ديگر سلياك به دستگاه گوارش مربوط نيستند مثل كم‌خوني، احساس خستگي، آسيب‌ديدگي ميناي دندان، درد مفاصل، افسردگي و سردرد ،کوتاهی قد ،درد اعصاب محیطی ونرمی یا پوکی استخوان ،درد عضلات وضایعات آفتی در دهان
اگر كودك شما هيچ‌يك از اين علائم را ندارد، دليل بر آن نمي‌شود كه او به بيماري سلياك دچار نيست و يا اينكه روده‌هاي كاملاً سالمي دارد. افرادی كه به سلياك ناشناخته دچارند معمولاً رشد كمي دارند، دچار حالت تهوع و نوسانات خلقی و رفتاري مي‌شوند.
عوامل
دليل اينكه چرا برخي افراد دچار بيماري سلياك مي‌شوند، به صورت كاملاً مشخص و واضح نيست همانند اغلب بيماري‌ها برخي عوامل ژنتيكی و عوامل محرك محيطي به صورت تركيبي باعث بروز آن مي‌شوند. مثلا فرد دارای استعدادژنتیکی بعد از يك‌بار عفونت، احتمال آنكه دچار سلياك شود بيشتر مي‌شود.لازم به ذکراست تغذیه با شیر مادر در کاهش ابتلا موثراست.
گلوتن چيست؟ چه غذاهايي حاوي گلوتن هستند؟
گلوتن نام متداول پروتئين موجود در غلات است كه باعث آسيب‌ديدگي روده در بيماري سلياك مي‌شود. گلوتن در گندم، جو، چاودار و تمام اشكال و انواع گندم وجود دارد. گلوتن در برخي از محصولات غير خوراكي مثل چسب و برخي داروها نيز وجود دارد.
يك راه براي تشخيص اين بيماري، آزمايش خون است كه شامل آنتي‌بادي‌هاي اندوميزيال، آنتي‌بادي‌هاي ترانس گلوتامين2 و آنتي‌بادي‌هاي ضدگليادين و آنتی بادی D-AGA مي‌شود. افرادي كه سطح غيرطبيعي آنتي‌بادي‌هاي اندوميزيال و انتی ترانس گلیادین 2 را نشان مي‌دهند، 95 درصد بيشتر احتمال ابتلا به اين بيماري را دارند. راه ديگر تشخيص بيماري، بيوپسي روده كوچك از محل دوازدهه یا دئودنوم است كه از طريق آندوسكوپي صورت مي‌گيرد و دقيق‌ترين آزمايش براي اين بيماري محسوب مي‌شود.از ساير آزمايش‌ها عمومی و غیر اختصاصی براي تشخيص بيماري سلياك، مي‌توان به آزمايش مدفوع و بررسي ميزان چربي آن در زير ميكروسكوپ اشاره كرد، همچنين آزمايش خون براي بررسي ميزان سطح پروتئين خون (آلبومين)، آهن، كلسيم، ويتامين B12، ويتامين D و K و فولات مي‌تواند نشان‌دهنده سوء جذب روده‌اي و سوء تغذيه ناشي از اين بيماري باشد.
درمان
درمان بيماري سلياك، داشتن رژيم غذايي بدون گلوتن است. در واقع بيماري سلياك هيچ درماني ندارد. بنابراين اين رژیم بايد در تمام طول دوران زندگي بيمار ادامه داشته باشد. حذف غذاهاي حاوي گلوتن از برنامه غذايي فقط بايد در صورتي انجام شود كه بافت‌برداري از روده تشخیص راتائید کرده باشد. عمل بافت‌برداري را بايد حتماً قبل از شروع رژيم غذايي بدون گلوتن انجام داد وگرنه جواب آزمايش منفي خواهد بود.
كمك‌هايي كه مي‌توان به مبتلايان كرد
پزشكان چه كمكي به كودكان مبتلا به اختلال سلياك مي‌كنند؟
پزشك كودك شما در ابتدا بيماري را تشخيص مي‌دهد. براي تشخيص انجام آزمايش خون لازم است. در صورت نياز بايد به يك متخصص مراجعه شود. بافت‌برداري از روده كوچك نيز لازم است تا تشخيص دقيق‌تري صورت بگيرد.
شما چه كمكي به كودك‌تان مي‌كنيد؟
وظيفه شما اين است كه به كودك خود كمك كنيد تا رژيم غذايي بدون گلوتن خود را حفظ كند. وجود گلوتن براي اين كودكان كشنده است. سلياك درمان نشده در آينده منجر به برخي مشكلات جدي مي‌شود و سلامت كودك را تهديد مي‌كند مثل استئوپروزیس یا پوکی استخوان، لنفوم، ناباروري و برخي موارد بیماری‌‌هاي مربوط به خود ايمني مثل دیابت، هپاتیت خود ایمن و نارسایی غده فوق کلیه. تمام غذاهای حاوي گلوتن بايد از برنامه غذايي كودك حذف شوند، حتي بايد در مورد غذاهايي كه در تركيبات‌شان از اين غلات استفاده شده است نيز پرهيز كنيد. مثلاً كودك شما نبايد ماکارونی كه از گندم تهيه شده است را مصرف كند. اگر گلوتن از برنامه غذايي حذف شود، روده كوچك كم‌كم بهبود مي‌يابد و كودك شما بتدریج احساس بهتري پيدا مي‌كند و علائم بيماري در او از بين مي‌روند. گفتن اينكه چقدر طول مي‌كشد تا اين اتفاقات نيفتد، دشوار است چرا كه در افراد مختلف، متفاوت است.
توجه: با از بين رفتن علائم، رژيم غذايي كودك خود را تغيير ندهيد چرا كه خوردن وجذب مجدد گلوتن باعث برگشت علائم و عدم جذب مواد مغذي مورد نياز كودك مي‌شود. معمولاً غذاهاي بدون گلوتن از برنج، ذرت و سيب‌زميني تهيه مي‌شوند. شما بايد همواره قبل از مصرف محصولات غذايي، برچسب آنها را بخوانيد تا هيچ از آنها حاوي گلوتن نباشند. اغلب غذاها بدون گلوتن هستند پس از نظر غذايي محدود نخواهيد شد و مي‌توانيد مطمئن باشيد كه كودك‌تان مي‌تواند از انواع غذاهاي متنوع لذت ببرد مثل:
تمام انواع ميوه‌ها و سبزيجات اغلب محصولات لبني گوشت مرغ ماهي
تخم‌مرغ لوبياها آجيل‌ها
حتي با وجود مطئن بودن اين غذاها باز هم ليست بسته‌بندي آنها را مورد دقت و توجه قرار دهيد تا مطمئن شويد كه چيزي به آنها افزوده نشده است. بهتر است در ابتداي درمان محصولات لبني نيز از رژيم غذايي حذف شود و پس از درمان موفقيت‌آميز، بتدريج به رژيم غذايي اضافه شود.
يك رژيم غذايي بدون گلوتن به كودك شما كمك مي‌كند تا از اين مسائل به دور باشد: سوء تغذيه و عدم جذب مواد مغذي كاهش تراكم استخوان‌ها كه باعث افزايش احتمال آسيب ديدگي استخوان‌ها مي‌شود. كاهش احتمال ابتلا به سرطان غدد لنفاوي كاهش وزن اسهال خستگي مفرط كم‌خوني تنگی نفس کاهش دید در شب خونريزي
مواظب یبوست بیماران سلیاک به علت کاهش میزان فیبر دریافتی در رژیم آنان باشیم.
چه زماني نياز به كمك پزشك متخصص است؟ وقتي كه علائم بيماري حتي با وجود رژيم غذايي بدون گلوتن باز هم برطرف نمي‌شوند. وقتي‌كه علائم بيماري در كودك شما در حال تشديد هستند.
كودكاني كه دچار سلياك مي‌شوند با آسيب‌ديدگي ديواره روده كوچك مواجه مي‌شوند. گلوتن در جو، گندم و ساير مشتقات آنها وجود دارد.
شايع‌ترين علائم بيماري گازدار شدن معده، اسهال، يبوست و حالت تهوع است. درمان اين بيماري فقط از طريق رژيم غذايي بدون گلوتن ممكن است. داشتن رژیم به طور مادام‌العمر الزامی است. اطرافیان فرد مبتلا به سلیاک باید از نظر بیماری غربال شوند.
دكتر زهرا نوع‌پرست متخصص كودكان
