دكتر سید مرتضی صفوی؛ متخصص تغذیه و رژیم درمانی
بسیاری از عادت‌های غذایی و از جمله عادت‌ها غذایی، در سنین 2 تا 5 سالگی شکل می‌گیرد. با توجه به اینکه عادت غذایی در دوران کودکی شکل می‌گیرد و سلیقه‌های غذایی در این سنین پایه‌گذاری می‌شود و تا سال‌ها پایدار می‌ماند، بنابراین عادت تغذیه سالم را باید از دوران کودکی پایه‌ریزی نمود. تغذیه در دوران کودکی می‌تواند در پیشگیری از بسیاری از بیماری‌های سنین بزرگسالی مانند پرفشاری خون، چاقی، پوکی استخوان، بالا بودن کلسترول خون و بیماری‌های قلبی و عروقی نقش داشته باشد.
به دلیل شکل گیری عادت‌های غذایی در سنین پائین، از همین زمان باید مواد غذایی سالم را در اختیار کودک قرار داد و به تامین مواد مغذی مورد نیاز او از طریق وعده‌های اصلی و میان وعده‌های غذایی توجه نمود. استفاده از یک میان وعده با ارزش غذایی مناسب نظیر شیر،میوه، خرما و... در برنامه غذایی کودک، موجب رشد جسمی و مغزی او می‌گردد.
در حالی که مصرف تنقلات غذایی کم ارزش به عنوان میان وعده، موجب کاهش دریافت مواد مغذی مورد نیاز کودک از جمله پروتئین، ویتامین و املاح گردیده و زمینه را برای تاخیر رشد کودک مساعد می‌کند. از سوی دیگر مصرف تنقلات تجارتی کم ارزش به دلیل زیادی نمک، چربی و شکر، زمینه‌ساز بروز بیماری‌های مزمن (قلبی– عروقی، چاقی و...) در دوران بزرگسالی است.
به علاوه این گونه تنقلات حاوی افزودنی‌های رنگی، نگهدارنده‌ها و طعم دهنده‌های مصنوعی است که مصرف بی رویه آنان موجب پرتحرکی کودکان می‌گردد. متاسفانه تغییر الگوی مصرف مواد غذایی در طول دهه‌های اخیر موجب جایگزینی تنقلات غذایی کم ارزش به جای میان وعده‌های غذایی مناسب و با ارزش گردیده است. احیاء فرهنگ‌سازی غذاهای سنتی و به ویژه مصرف میان وعده‌های مغذی مانند خرما و کشمش می‌تواند موجب اصلاح عادت‌های غذایی کودکان گردد. میان وعده‌های غذایی مانند نان و پنیر، خرما، شیر، بیسکوئیت، سیب، توت خشک، پرتقال، برای تغذیه کودکان مناسب هستند.
نقش میان وعده غذایی
کودک باید هر روز حداقل 5 وعده غذا شامل سه وعده غذای اصلی (صبحانه، ناهار،شام ) و دو میان وعده بخورد. میان وعده، غذای مختصری است که بین دو وعده اصلی به کودک داده می‌شود.
ازآنجایی که معده کودک کوچک است ولی نیاز او به انرژی زیاد می‌باشد، با خوردن سه وعده اصلی غذا نیازهایش تامین نمی‌گردد. باید به یاد داشته باشیم که میان وعده تنها سهم کوچکی در تامین نیازهای غذایی کودک دارد و هیچگاه جای وعده اصلی را نخواهد گرفت. بنابراین میان وعده‌ها باید بین وعده‌های اصلی به کودک داده شود. به طوری که 2 تا 3 ساعت با وعده اصلی غذایی فاصله داشته باشد.
ساعت 7 صبح: صبحانه
ساعت 10 صبح: میان وعده
ساعت 12/30: ناهار
ساعت 3 بعد ازظهر: میان وعده
ساعت 6 عصر: شام
قبل از خواب: میان وعده (درصورت ضرورت)
میان وعده‌هایی مانند شیر پاستوریزه یا جوشیده شده، نان و پنیر،خرما، بیسکوئیت، کیک، میوه، خشکبار مانند: بادام، گردو، پسته، کشمش،نخودچی، برگه‌ها، توت خشک و.....جهت تغذیه کودکان مناسب می‌باشد. از دادن مواد غذایی چرب، شور، شیری، مثل: پفک، چیپس، یخمک، و سایر تنقلات کم ارزش غذایی جدا خودداری شود، چون خوردن این مواد غذایی اشتهای کودک را کم کرده و باعث می‌شود تا نتواند غذای اصلی خود را بخورد.
تنقلاتی مانند چیپس و پفک علاوه بر کاهش اشتها، ذائقه کودک را به طعم شور عادت می‌دهد و احتمال به وجود آوردن مشکلات تغذیه‌ای کودک در سنین بزرگسالی به ویژه پرفشاری خون، بیشتر می‌شود. خوردن شکلات نیز درکودکان در حد متوسط مجاز است زیرا ذائقه کودک را به خوردن شیرینی عادت می‌دهد. همچنین مصرف غذاهای چرب و شیرین باعث بروز چاقی و پوسیدگی دندان‌ها در سنین بالاتر می‌شود. مصرف بی رویه نوشابه نیز خصوصا همراه با غذا علاوه بر سیری کاذب جذب مواد مغذی مانند کلسیم را مختل می‌کند.
در هنگام دادن میان وعده به کودکان باید، نکات زیر مورد توجه قرار گیرد:
میان وعده‌ها از میان 4 گروه اصلی غذایی (گروه شیر و لبنیات، گروه نان و غلات، گروه گوشت، حبوبات و تخم مرغ، مغزها و گردو و گروه میوه و سبزی) انتخاب شوند که این امر خود موجب تامین بخشی از نیازهای تغذیه ای کودک و ایجاد تنوع و تعادل در رژیم غذایی او می‌گردد.
حداقل پانزده دقیقه زمان برای خوردن میان وعده غذای کودک در نظر گرفته شود.
بین وعده‌های اصلی و میان وعده، حداقل 2 تا 3 ساعت فاصله گذاشته شود. در غیر این صورت اگر فاصله کم باشد کودک احساس سیری کرده و از مصرف وعده‌های اصلی غذایی خودداری می‌کند.
اگر کودک در بین وعده اصلی غذا و میان وعده احساس تشنگی کرد، به او آب داده شود زیرا اگر آب میوه بخورد، احساس سیری می‌کند.
از دادن میان وعده‌هایی نظیر شکلات، آب نبات، شیرینی، چیپس، که فقط حاوی انرژی است خودداری شود.
میان وعده‌های غذایی کودک می‌تواند عادات غذایی درست و نادرست را در کودک ایجاد نماید. با توجه به اینکه کم خونی ناشی از فقر آهن یکی از مشکلات تغذیه‌ای کودکان می‌باشد و یکی از دلایل اصلی آن استفاده از یک برنامه غذایی نامناسب است، بنابراین انتخاب میان وعده‌های غذایی مناسب مانند انواع خشکبار (پسته، بادام و...) همراه با میوه‌ها موجب افزایش آهن دریافتی کودک می‌گردد.
