دكتر پروانه صفایی مقدم؛ متخصص رو انشناسی بالینی
چند سال پیش که من سه بچه مدرسه‌ای داشتم، یک‌بار که داشتند به‌خاطر تکالیف مدرسه‌شان غرغر می‌کردند، من به آنها گفتم: «بچه‌ها، تکالیف شما تاثیر بسزایی در یادگیری و آینده شما دارد»، البته همان‌طور که می‌شد پیش‌بینی کرد آنها خیلی از حرفم قانع نشدند، زیرا من خودم هم از تکالیف درسی بدم می‌آید! در این حین آنها بارش سوالات اعتراضی خود را آغاز کردند:
وقتی از صبح تا عصر مدرسه بودم چه لزومی داره بازم تکالیف مربوط به مدرسه رو انجام بدم؟
چرا من باید مدام این مسائل ریاضی رو تکرار کنم، در حالی که همون دفعه اول اونو یاد گرفتم؟
یعنی ما نباید هیچ وقتی واسه بازی کردن داشته باشیم؟
این بود که تسلیم شدم و دست از حمایت سیستم آموزشی برداشتم و فقط واقع بینانه گفتم: «تصمیم با خودتان است. یا تکالیف‌تان را انجام دهید یا عواقبش را تحمل کنید».
كودكان را به درس خواندن علاقه‌مند كنیم
نگران وضعیت تحصیلی فرزندان بودن، برای والدین امری طبیعی است. هر پدر و مادری دوست دارد کودکش در امر تحصیل موفق باشد؛ زیرا آن را نشانه‌ای از رشد و پیشرفت کودک خود می‌داند.
با یک نگاه ساده، می‌توان پذیرفت که پیشرفت در تحصیل، پیامدهای مثبتی برای کودکان دارد.
اما چه باید کرد؟
خوشبختانه یا متاسفانه تکالیف وجود دارند و قرار نیست به این زودی‌ها برداشته شوند، لذا ما به‌عنوان والدین باید به فرزندان‌مان کمک کنیم این واقعیت را بپذیرند.
پس به‌جای اینکه با آنها سر انجام دادن یا انجام ندادن تکالیف سر و کله بزنید، سعی کنید در مورد واقعیت‌ها با آنها حرف بزنید.
من ۴ سوال را یادداشت کرده‌ام که هر پدر و مادری که با این مشکل دست به گریبان است باید از خود بپرسد:
تكالیف مال چه كسی است؟: به ما یادآوری می‌کند که نباید بیش از حد خود را با تکالیف کودکان‌مان درگیر کنیم، زیرا نه تنها گرهی از کار آنها نمی‌گشاییم، بلکه با اضافه کردن یک دغدغه بی‌مورد به لیست بلند بالای دغدغه‌های‌مان، فقط خود را آزرده‌ایم.
چطور می‌توانم به کودکم کمک کنم؟: اغلب کودکان از سخت بودن مسائل نالان‌اند، لذا می‌توانیم با تقسیم کردن مسئله به اجزای کوچک‌تر، کار را برایشان آسان کنیم.
با این کار علاوه بر کمک به حل مسئله، روش حل مسئله را نیز به دانش‌آموزان یاد می‌دهیم.
آیا باید برای پیدا کردن راه‌حل‌ها او را راهنمایی کنم؟: اگر دیدید کودکتان دارد با مسئله‌ای کلنجار می‌رود و راه حل آن را بلد نیست، راهنمایی کردن خوب است، اما اگر متوجه شدید بعد از راهنمایی‌های شما هم کودکتان هنوز از درک مسائل عاجز است و مشکل فراتر از چیزی است که تصور می‌کردید، مشکلات یادگیری را در نظر داشته باشید و در اولین فرصت او را پیش یک روانشناس تربیتی یا کودکان ببرید تا شرایطش را بررسی کند. اگر هم شک داشتید می‌توانید از همکلاسی‌ها یا معلمش در مورد او پرس و جو کنید.
چگونه به کودکم یاد بدهم مستقل‌تر باشد؟: یکی از وظایف اصلی والدین آماده کردن فرزندان برای تشکیل یک زندگی مستقل در آینده است.
بهترین زمان برای شروع این کار دوران مدرسه است، اما به‌جای اینکه او را در دریای مشکلات رها کنید تا خودش مرد شود، بهتر است اعتماد به‌نفس را در او بالا ببرید؛ می‌توانیم برای بالابردن اعتماد به‌نفس در کودکان هر موقع او گامی در جهت استقلال برداشت، صرف‌نظر از نتیجه، بلافاصله او را تشویق و تقویت کنیم.
راهکارهای موفقیت کودکان در تحصیل
محیطی مناسب برای درس و انجام تکلیف او ایجاد کنید. محیط مناسب، محیطی آرام است که سر و صدای تلویزیون، رادیو، تلفن، گفتگوی افراد، مزاحمت خواهر و برادر و غیره در آن نباشد و به‌طور کلی، چیزی باعث حواس پرتی کودک نشود.
کودک باید عادت کند که مطالعه و تکالیف درسی‌اش را در محلی خلوت که دارای نور کافی است، انجام دهد.
این امر به او کمک می‌کند هنگام مطالعه و نوشتن تکالیف درسی، از تمرکز کافی برخوردار باشد.
تکالیف درسی و مطالعه باید به موقع انجام شود. والدین باید یک زمان ویژه را در نظر بگیرند که کودک فعالیت‌های درسی خود را در آن زمان خاص انجام دهد.
کودک باید یاد بگیرد تمام فعالیت‌های دیگر خود از قبیل بازی، تماشای تلویزیون و غیره را در آن زمان تعطیل کند.
لازم است یک برنامه مکتوب برای این کار تهیه شود و زمان آن نیز مشخص گردد، تا وقتی زمان آن فرا می‌رسد، هم والدین و هم کودکان موقعیت را درک کنند، به طوری که کودک به انجام وظیفه‌اش تشویق شود.
بنابراین در راهکار دوم باید این کارها انجام شود
* زمان بندی ساعت مطالعه به وسیله تهیه برنامه مکتوب
* تعطیل کردن برنامه‌های مزاحم
* اختصاص تمام وقت تعیین شده به مطالعه و عدم مبادرت به فعالیت‌های دیگر
* نظارت والدین بر کار کودک در ساعت مطالعه.
بچه‌ها باید تکالیف درسی را خودشان انجام دهند. گاهی بچه‌ها از سختی تکالیف شکایت دارند و توقع دارند والدین به جای آنها قسمتی از تکالیف را انجام دهند.
در این گونه موارد، باید بررسی کنید که آیا واقعاً این طور است یا به خاطر نداشتن اعتماد به نفس کافی از آن سر باز می‌زنند؟
در صورت اول، باید مهارت کافی را به او آموزش دهید، ولی در صورت دوم، احتیاج به تشویق و دلگرمی دارد تا آمادگی لازم را برای انجام تکالیفش به دست آورد.
توجه داشته باشید، هرگز نباید تکالیف درسی او را به عهده بگیرید؛ زیرا اعتماد به نفس را در او تضعیف کرده و او را به این وضعیت عادت می‌دهید.
از انگیزه‌های خارجی برای تشویق کردن کودک به درس و مطالعه غفلت نکنید.
معمولاً کودکان در سنی نیستند که اهمیت ذاتی درس و مطالعه را درک کنند، به همین جهت استفاده از تشویق برای ایجاد انگیزه در آنها، بسیاری از مواقع لازم می‌شود.
پس از این که تشویق‌ها تأثیر گذاشت، لازم است آنها را مرحله به مرحله کاهش دهیم و اجازه ندهیم بچه‌ها نسبت به تشویق شرطی شوند، یعنی طوری شود که اگر تشویق قطع شد، فعالیت آنها هم قطع شود.
شما می‌توانید با کاهش دادن تدریجی تشویق، روحیه مسؤولیت‌پذیری را در آنها به وجود آورید.
تشویق‌ها باید در اختیار والدین و مربی باشد. گاهی بچه‌ها نسبت به یک محرک تشویقی، شرطی می‌شوند و می‌خواهند به وسیله آن، اعمال قدرت کنند.
مثلاً می‌گویند: من درس‌هایم را مطالعه نمی‌کنم و تکالیفم را انجام نمی‌دهم، مگر آن که مرا به رستوران ببرید.
نكته اول: باید مواظب باشید هیچ‌گاه به بچه‌ها برچسب منفی نزنید. گفتن سخنان زیر و امثال آن به کودک به معنای برچسب زدن است:
* تو هیچ‌وقت نمی‌توانی تکالیفت را درست انجام دهی!
* چرا نمی‌توانی مثل خواهرت، برادرت، دوستت یا ... باشی!
* مشقی که نوشته‌ای، چرا اینقدر زشت است؟
اگر دقت کنید، می‌بینید در هر یک از جملات فوق، نوعی بر چسب زدن و نسبت دادن صفتی منفی است که با نسبت دادن آن به کودک، باور می‌کند که واقعاً دارای عیب و نقصی است و نمی‌تواند آن را برطرف کند.
در نتیجه اعتماد به نفس و انگیزه وی برای جبران ضعف درسی‌اش از بین می‌رود.
نكته دوم: اگر تشویق و تحسین شما تأثیری نگذاشت و باز هم فرزندتان کم‌کاری کرد، باید رفتارهای قاطعانه داشته باشید؛ یعنی بدون این که کمترین ضعفی از خود نشان دهید، از خواسته خود ذره‌ای چشم‌پوشی نکنید، بلکه درصدد وادار کردن کودک به درس شوید.
رفتارهایی از قبیل: التماس کردن به کودک، سؤال‌های بی‌هدف پرسیدن، مبهم سخن گفتن، تحقیر کردن، خصمانه صحبت کردن و مانند آن، از جمله رفتارهای نادرستی است که روی بچه‌ها تأثیر منفی می‌گذارد و از قاطعیت شما در برابر کودک می‌کاهد.
نكته سوم: در این مرحله باید بر شدت قاطعیت خود بیفزایید. برای این کار، باید بسیار آرام و قاطع به کودک بگویید: «تو مخیّری یکی از دو راه را انتخاب کنی، یا تکالیف درسی‌ات را در زمان آن تمام می‌کنی، یا باید از تمام امتیازاتت مثل بازی، تماشای تلویزیون، بیرون رفتن از منزل، تلفن به دوستان، پاسخ دادن به تلفن دوستان و ... چشم پوشی کنی».
این گونه تهدید کردن، تأثیر زیادی در تغییر رویه کودک دارد. توجه داشته باشید تهدیدهای بی‌معنا و مبهم مثل این که: «اگر تکلیفت را انجام ندهی، می‌دانم با تو چکار کنم، یا تو را سرجایت می‌نشانم»، تأثیری ندارد.
بهترین زمان برای انجام تكالیف مدرسه
هر دانش‌آموزی باید بهترین زمان برای انجام تکالیفش را پیدا کند که البته معمولا دانش‌آموزان موفق نمی‌شوند یک زمان مناسب برای یادگیری انتخاب کنند و این باعث می‌شود علاقه آنها به مطالعه از بین برود.
یکی از مزایای تکالیف مدرسه این است که به دانش‌آموز کمک می‌کند تا آموزش و یادگیریش موثرتر بشود.
بهترین زمان، بلافاصله بعد از مدرسه
یک پیشنهاد فوق‌العاده به دانش‌آموزان این است که وقتی از مدرسه برگشتند بعد از یک استراحت کوتاه بلافاصله شروع به مطالعه و انجام تکالیف‌شان کنند.
این کار خیلی تاثیر گذار است، زیرا دانش‌آموز به راحتی هر آنچه در کلاس یاد گرفته را به‌خاطر می‌آورد.
نكته طلایی آخر
به هر حال یک دانش‌آموز باید زمان مناسب مطالعه و انجام تکالیف خود را با توجه به حجم و سختی یا آسانی آن، پیدا کند، طوری که برای انجام آن وقت کم نیاورد.
ممکن است یک مطلب خیلی سخت باشد، بنابراین برای انجام آن باید زمانی را انتخاب کند که تمرکز بالایی داشته باشد و یا امکان دارد حجم تکالیف خیلی زیاد باشد و وقت زیادی از او بگیرد، بنابراین باید زمانی را انتخاب کرد که بتوان به موقع تکالیف را انجام داد.
