به قلم : ستاره حمیدی ؛ روان‌درمانگر پویشی
تحریریه زندگی آنلاین : وقتی عزیزی از دنیا می‌رود، خانواده درگیر احساساتی سنگین و تجربه‌ای طاقت‌فرسا می‌شوند. در این میان، اگر کودکی در خانواده باشد، چه خردسال باشد و چه کمی بزرگ‌تر یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها این است که «آیا باید کودک در مراسم خاکسپاری شرکت کند یا خیر؟»
تصمیمی که طبیعتا پاسخ قطعی ندارد، اما می‌شود با درنظرگرفتن چند اصل روان‌شناختی، بهترین مسیر را برای کودک انتخاب کرد.
خیلی مهم هست که ساختار خانواده و میزان صمیمت و ارتباط کودک با فردی که فوت شده در نظر گرفته شود و اگر یک ارتباط عمیق هست، لازم است کودک حمایت بیشتری دریافت کند. قبل از هر چیزی نیاز هست که کودک درک درستی از مرگ پیدا کند و بداند که عزیز از دست رفته در چه شرایطی این دنیا را ترک کرده و اگر بیمار بوده علت را به کودک مختصر توضیح دهید.
بیشتربخوانید:
چگونه اضطراب کودکان را کاهش دهیم؟
درک کودکان از مرگ بستگی زیادی به سن و مرحله رشدی‌شان دارد
کودکان خردسال (مثلا ۳ تا ۶ سال) اغلب مرگ را موقتی یا قابل‌برگشت می‌دانند.
کودکان کمی بزرگ‌تر ممکن است بفهمند مرگ دائمی است، ولی هنوز آن را به‌طور کامل و منطقی درک نمی‌کنند.
چنانچه کودک از لحاظ روانی حمایت نشود، ممکن است برخی از آن‌ها فکر کنند مرگ «تقصیر» آن‌ها بوده یا با کاری که کرده‌اند، پدر یا مادرشان را از دست داده‌اند. گویا برای شیطنت‌هایشان با مردن والدین‌شان تنبیه می‌شوند و این احساس گناه زیادی در این کودکان ایجاد می‌کند که سلامت روان آن‌ها را به مخاطره می‌اندازد.
به همین دلیل، نحوه صحبت با کودک درباره مرگ بسیار مهم است. باید با زبان ساده، بدون استعاره‌های گیج‌کننده و با احترام به احساسات کودک، واقعیت را برایشان توضیح داد.
مثلا «مامان‌جون خیلی مریض بود. دکترا نتونستن خوبش کنن. بدنش یا قلبش دیگه کار نمی‌کرد و مرد (خودتون هم از این جمله واهمه نداشته باشید)» و در ادامه بگویید: «وقتی کسی می‌میره، یعنی دیگه پیش ما نیست، نمی‌تونه راه بره یا حرف بزنه...، ولی ما همیشه یادش رو توی دلمون نگه می‌داریم و همیشه دوستش خواهیم داشت.»
آیا کودکم را به مراسم خاکسپاری ببریم یا خیر؟ جواب کوتاه این است: بستگی دارد.
بعضی بچه‌ها از حضور در مراسم احساس آرامش و همراهی می‌گیرند. برخی دیگر ممکن است گیج و مضطرب شوند یا بترسند، ولی هیچ‌کدام از این حالات «اشتباه» نیست. مسئله این است که ما چطور کودک را برای این تجربه آماده می‌کنیم و چطور کنارش می‌مانیم.
زمانی می‌توانیم کودکان را به مراسم خاکسپاری ببریم که
مرگ را برایش توضیح دهیم و آماده‌اش کرده باشیم که در مراسم چه چیزهایی خواهد شنید.
دقت کنید خود کودک مایل به حضور هست یا دست‌کم مخالفتی نداشته باشد. اگر مقاومت کرد، اصرار نکنید.
حتما کسی در طول مراسم فقط مراقب کودک باشد، نه کسی که خودش عزادار بوده و توان حمایت ندارد، مهم این است که لحظه‌ای هم کودک را ترک نکند.
اگر مراسم پر از آشفتگی‌های هیجانی شدید یا صحنه‌های ترسناک باشد، بهتر است که کودک در این فضا قرار نگیرد.
قبل از مراسم، برایش گفته شود که ممکن است مردم گریه کنند، تابوت ببینیم، یا خداحافظی خاصی با متوفی انجام گردد یا اینکه همه سیاه می‌پوشند.
یادمان باشد هنگام توضیح مرگ به کودک نگوییم «او رفته پیش خدا» یا «او رفته جای بهتر.»
بیشتربخوانید:
اضطراب جدایی چیست؟ علائم آن را بشناسید
چه زمان هایی بردن کودکان به مراسم اشتباه است؟
کودک به‌شدت مضطرب است یا نمی‌خواهد برود.
هیچ بزرگسالی نیست که مراقب او باشد.
مراسم قرار است شلوغ، پرتنش یا نامناسب برای فضای کودکانه باشد.
هنوز مرگ برایش توضیح داده نشده یا وقت کافی برای پردازش نداشته است.
اگر کودکان از آمدن به مراسم اجتناب کنند، چه کاری بهتر است انجام شود؟
اگر کودک در مراسم شرکت نمی‌کند (به هر دلیلی)، لازم است فرصتی برای خداحافظی شخصی و نمادین برای او ایجاد شود.
مثلا:
کنار عکس متوفی یک شمع روشن کنید و در موردش با کودک صحبت کنید.
کشیدن نقاشی یا ساختن کارت یادبود.
نوشتن نامه یا گفت‌وگو درباره خاطرات خوب متوفی.
ساختن جعبه‌ای از یادگاری‌ها.
این کارها به کودک کمک می‌کند متوجه شود اتفاق بزرگی افتاده، و او هم بخشی از خانواده است. اشتباه بزرگی هست اگر برای حمایت از کودک کامل از مراسم و فرایند سوگواری حذف شود و ممکن است باعث سردرگمی، احساس طرد شدن یا حتی برداشت‌های اشتباه از ماجرا شود که سلامت روان کودک را به مخاطره بیندازد.
حــمایت‌های بــعد از مراسم خاکسپاری
کودک شما همچنان نیاز به حمایت دارد تا این بحران را از سر بگذراند. سوگواری برای کودک در یک روز تمام نمی‌شود. مهم است که:
برنامه روزانه کودک حفظ شود تا حس امنیت داشته باشد.
اجازه داشته باشد غم، خشم یا حتی بی‌تفاوتی‌اش را نشان دهد.
هر سوالی داشت، حتی تکراری، با صبوری پاسخ داده شود.
احساس گناه در او شناسایی و اصلاح شود (مثلا فکر نکند با کاری که کرده پدرش از دنیا رفته) باید با وی در مورد احساسات و اتفاقات صحبت شود.
اگر علائم نگران‌کننده‌ای مثل اضطراب زیاد، کابوس‌های مداوم، پرخاشگری یا کناره‌گیری ادامه‌دار شد، حتما با یک روانشناس کودک مشورت شود.
در نهایت مرگ بخشی از زندگی است، هرچند سخت و سنگین، اما کودکان هم حق دارند آن را درک کنند، با عزیزان‌شان خداحافظی کنند و در فضای عاطفی خانواده جای داشته باشند. هر خانواده‌ای با شناخت فرزند خودش، و کمی راهنمایی تخصصی، می‌تواند تصمیم درستی بگیرد. مهم این است که کودک تنها نماند، نه در روز خاکسپاری و نه در مسیر سوگواری.
