زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : اعظم حاجی یوسفی ؛ نویسنده، پژوهشگر و فعال اجتماعی در حوزه توسعه فردی کودک و نوجوان

تحریریه زندگی آنلاین : مهم‌ترین و حساس‌ترین دوران زندگی هر فرد دوران کودکی او است، دورانی که شخصیت اخلاقی و اجتماعی شکل گرفته و راه و روش آینده زندگی افراد مشخص می‌شود. از آنجا که کودکان امروز بزرگسالان فردای جامعه هستند و آینده هر جامعه بستگی به کودکانی دارد که امروز در حال رشد هستند، لازم است در تربیت و آموزش آنها بسیار با دقت عمل شود، تا در آینده شاهد جامعه‌ای اخلاق‌مدار و سازنده باشیم و به همین دلیل است که باید به آموزش اخلاق از کودکی اهمیت ویژه داد.

آموزش مهارت‌های اخلاقی به کودکان نه تنها یک وظیفه مهم تربیتی، بلکه یک مسئولیت اجتماعی می‌باشد. اگر کودکان مهارت‌های اخلاقی را به خوبی کسب کنند، در آینده در مواجهه با مسائل زندگی به راحتی می‌توانند تصمیمات لازم انسانی و مسئولانه بگیرند. شاید این پرسش پیش آید که مهارت‌های اخلاقی چیست؟ مهارت‌های اخلاقی به مجموعه‌ای از نگرش‌ها، ارزش‌ها و رفتارهایی گفته می‌شود که در هنگام مواجه شدن با مشکلات و مسائل به تصمیم‌گیری‌های مسئولانه کمک می‌کند؛ مانند احترام به دیگران، صداقت، راستگویی، پذیرش اشتباه و جبران آن، انصاف و عدالت، تصمیم‌گیری‌های درست، مسئولیت‌پذیری و ... .

والدین و مربیانی که به آموزش مهارت‌های اخلاقی اهمیت می‌دهند، به خوبی می‌دانند که:

این مهم باعث هویت و ساختن شخصیت کودک می‌شود.

باعث پیشگیری از رفتارهای آسیب‌زا در آنها می‌شود.

کمتر دست به رفتارهای خشونت‌آمیز و دروغگویی می‌زنند.

روابط اجتماعی سالمی خواهند داشت و دوستان خوبی برای خود انتخاب خواهند کرد.

و از همه مهم‌تر داشتن اخلاق خوب باعث موفقیت شغلی خانوادگی و اجتماعی آنها در آینده خواهد شد.

 لازم به ذکر است که رفتارهای اخلاقی آموختنی بوده و نیاز به تمرین و تکرار دارند. خانواده و مدرسه دو نهاد کلیدی در این مسیر هستند و می‌توانند با اهمیت به این موضوع نه تنها به سلامت روان کودکان کمک کنند، بلکه از بروز رفتارهای پرخطر در آینده پیشگیری نمایند. آموزش و تقویت مهارت‌های اخلاقی روش‌های مختلفی دارد که به چند نمونه از آنها اشاره می‌کنیم:

الگوسازی

 اولین و مهم‌ترین گام الگوسازی است، چرا که کودکان رفتار بزرگ‌ترها را می‌بینند و تقلید می‌کنند و کمتر به صحبت‌هایشان گوش می‌دهند.

صداقت

بهتر است در اولین گام سعی شود والدین و مربیان با احترام، صداقت و مهربانی با آنها رفتار کنند. شک نکنید رفتارهای شما بخشی از باورهای بنیادین کودک می‌شود. اگر با محبت با او برخورد و رفتار کنید، یاد می‌گیرد که شایسته محبت بوده و به دیگران نیز این احساس را انتقال می‌دهد. تا آنجا که می‌شود باید کودکان را تشویق کرد تا احساسات خود را بیان کنند. این کار باعث خواهد شد بیشتر با دیگران همدلی کرده و به درک درستی دست یابند.

بازی‌های گروهی

بازی‌های گروهی که در آن رعایت قانون نوبت و یا همدلی تمرین می‌شود، بسیار تاثیرگذار است.

بحث و گفتگو

بحث و گفتگو درباره مسائل اخلاقی و آموزش حل مسئله در شرایط دشوار به کودک کمک می‌کند، به جای خشونت یا فرار، یک راه‌حل مناسب و اخلاقی پیدا کند.

 قصه‌گویی

داستان‌های ساده‌ای با پیام‌های اخلاقی می‌توانند تاثیرات بزرگی داشته باشند.

تشویق

 وقتی کودکی کار خوبی کرد، بلافاصله تشویقش کنید حتی با یک جمله ساده.

مهربانی

بسیار مهم است که خطاهای اخلاقی کودک را با مهربانی برایش توضیح داده و راه درست را به او نشان دهید. اگر بچه‌ها را خوب بشناسیم، خوب ببینیم و روابط مبتنی بر تفاهم و احترام با آنها داشته باشیم، همه آنها مهربان و اخلاق‌مدارانه رفتار خواهند کرد.

لذا باید سعی شود کودکان در محیطی رشد کنند که بتوانند به دور از استرس و ترس و رها از هرگونه دغدغه صحبت کنند، یاد بگیرند، ببینند و بشنوند. خوب دیدن، خوب شنیدن و خوب احساس کردن، هنری متعالی و اساسی است. مدارس و والدین باید هنر انسان بودن، خوب زیستن و عاشقانه زندگی کردن را به کودکان یاد بدهند و با ایجاد چنین شرایطی باعث شکوفایی و باروری کودکان شوند.

مسئولان آموزشی باید در مدارس فضایی حاکم کنند، که باعث احساس زندگی، عشق و طراوت در کودک شود تا وقتی که از آن فضا دور است، احساس دلتنگی و کمبود کند. یک معلم یا والد خوب می‌تواند با رفتار اخلاق مدارانه‌اش به کودک احساس خوب و عشق بدهد. به عنوان مثال؛

فشردن دست بچه‌ها: وقتی هنگام روبرو شدن با کودکان به آنها دست می‌دهید، با دست پراحساس خود به آنها احساس امید و اعتماد به نفس منتقل می‌کنید.

قدردانی از کودکان: زمانی که فضای عاطفی مناسب به وجود آید، و حتی از کوچک‌ترین اقدامات اخلاقی کودکان تشکر و قدردانی شود، کودکان احساس مفید بودن کرده و مطمئنا ارتباطات‌شان روز به روز بهتر می‌شود.

برخوردهای مبتنی بر اعتماد: از آنجا که اعتمادسازی شرط اصلی بیان و ارائه تفکر و احساسات یک فرد است، اگر محیطی مبتنی بر اعتماد، خوش‌بینی، امنیت، عشق، صداقت و صمیمیت ایجاد شود، کودکان و دانش‌آموزان می‌توانند ارتباط بهتری با دیگران برقرار کنند.

ایجاد فرصت‌های برتر: هیچ‌گاه نباید توسط معلمین یا والدین به طور مدام کودکان را ارزشیابی کرد و یا کارهای آنها را زیر نظر گرفت، به عبارتی سختگیری‌های بیش از حد نتایج منفی به بار می‌آورد، اما وظیفه خطیرتر ایجاد شرایط برای افزایش توانمندی و مهارت اخلاقی کودکان برای ورود به دنیای پر رمز و راز است. بعضی از کودکان روحیه مخالفت کردن دارند، باید فضایی ایجاد کرد تا این گونه کودکان بتوانند، نظریات‎شان را به دور از هرگونه دغدغه بیان کرده و به آنها آزادی عمل، فکر و اندیشه داده شود، اما کودکان باید بدانند و یاد بگیرند که با شنیدن نظرات مخالف به همه دوستان و همکلاسی‌هایشان احترام بگذارند. شاید بهترین کار در پرورش اخلاقی مربیان و والدین به جای بکن نکن به کودکان، این باشد که به کرده و نکرده‌های خود بیشتر دقت کنند.

نتیجه‌گیری

 مهارت‌های اخلاقی قابل آموزش هستند و هرچه زودتر در کودکی پایه‌گذاری شوند، تاثیر عمیق‌تری خواهند داشت. آموزش این مهارت‌ها نه تنها فرزندی سالم‌تر برای خانواده بلکه انسان‌های مسئول، متعهد و تاثیرگذار برای فردای جامعه به ارمغان می‌آورد. سرمایه‌گذاری بر اخلاق کودکان بهترین سرمایه‌گذاری برای آینده هر سرزمین است و می‌تواند انسان‌های خوب فردا را بسازد.