به قلم : د‌كتر پروانه صفایی مقد‌م ، متخصص رو انشناسی بالینی
dr.s.moqadam@gmail.com
تحریریه زندگی آنلاین : ترغیب استعدادهای کودکان فرآیندی پیچیده و چندبعدی است که نیاز به توجه، حمایت، و استفاده از ابزارهای مختلف دارد. والدین و مربیان می‌توانند از روش‌های متنوعی برای شناسایی و تقویت استعدادهای کودک استفاده کنند. این فرآیند تنها محدود به شناخت استعدادهای کودک نیست، بلکه به معنی فراهم آوردن محیط و شرایطی است که در آن کودک بتواند استعدادهای خود را شکوفا کند و در مسیر رشد و موفقیت گام بردارد. در این مقاله، به روش‌ها و ابزارهای مؤثر برای ترغیب و تقویت استعدادهای کودکان پرداخته خواهد شد. در این مقاله می‌خواهیم بررسی کنیم که چرا هدایت کودکان به کشف استعدادهایشان می‌تواند به جلوگیری از خستگی و یکنواختی در زندگی آنها کمک کند و چگونه این فرآیند باعث می‌شود که آنها احساس رضایت و انگیزه بیشتری داشته باشند. کشف استعدادها و ایجاد انگیزه یکی از عوامل اصلی است که می‌تواند کودکان را از خستگی و یکنواختی زندگی دور نگه دارد. وقتی کودک در زمینه‌ای که به آن علاقه یا در آن استعداد دارد، موفقیت‌هایی را تجربه می‌کند، این موفقیت‌ها موجب افزایش اعتماد به نفس و انگیزه می‌شود.
والدین نه تنها اولین آموزگاران و راهنمایان کودک هستند، بلکه با ایجاد محیطی حمایتی و آموزنده، زمینه‌ساز رشد و توسعه تمامی ابعاد شخصیت کودک می‌شوند. در این زمینه، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
آموزش ارزش‌ها و اصول اخلاقی: والدین با آموزش ارزش‌های اخلاقی همچون صداقت، مسئولیت‌پذیری و احترام به دیگران، به کودکان کمک می‌کنند تا در آینده افرادی مستقل و توانمند باشند.
ایجاد محیطی امن و محبت‌آمیز: محیط خانوادگی باید برای کودک آرامش‌بخش و حمایت‌کننده باشد. کودکان در چنین محیطی احساس امنیت می‌کنند و می‌توانند به رشد احساسی و اجتماعی خود بپردازند
تشویق به یادگیری و کنجکاوی: والدین باید کودکان را به یادگیری و کاوش در دنیای پیرامون‌شان تشویق کنند. این به آنها کمک می‌کند تا از ابتدا به توانایی‌های خود اعتماد کرده و به حل مسئله و تفکر انتقادی علاقه‌مند شوند.
توجه به سلامت جسمی و روانی: والدین با توجه به نیازهای جسمی و روانی کودک، می‌توانند آینده‌ای سالم و متعادل برای فرزند خود بسازند. این امر شامل تأمین تغذیه مناسب، ورزش، و همچنین توجه به سلامت روان کودک است.
برنامه‌ریزی برای تحصیلات: والدین باید برای تحصیل و انتخاب مسیر آینده فرزند خود را راهنمایی کنند و آنها را به سمت دستیابی به اهداف بلندمدت سوق دهند.
ایجاد مهارت‌های اجتماعی و همکاری: والدین باید به کودکان خود یاد دهند که چطور با دیگران ارتباط برقرار کنند، همکاری نمایند و مهارت‌های اجتماعی لازم برای موفقیت در جامعه را بیابند. در نهایت، آینده‌ای بهتر برای کودکان به‌وسیله تلاش و هدایت والدین در زمینه‌های مختلف ایجاد می‌شود. این تلاش‌ها می‌توانند به کودکان کمک کنند تا در آینده به افرادی با اعتماد به نفس، موفق و مسئولیت‌پذیر تبدیل شوند. نقش والدین در بازشناسی و استعدادیابی کودکان نقش بسیار حیاتی و تأثیرگذاری است. کودکان به طور طبیعی دارای استعدادهای مختلفی در زمینه‌های گوناگون هستند، اما این استعدادها ممکن است تا زمانی که به‌طور دقیق شناسایی و پرورش نیابند، به‌طور کامل شکوفا نشوند. والدین به عنوان اولین و نزدیک‌ترین افراد در زندگی کودک، توانایی‌های خاصی برای شناسایی و هدایت این استعدادها دارند.
بیشتربخوانید:
استعدادیابی کودکان از روی رفتارشان!
در ادامه به تفصیل توضیح می‌دهیم که چگونه والدین می‌توانند در استعدادیابی کودکان نقش مؤثری ایفا کنند:
آگاهی از تفاوت‌های فردی
هر کودک ویژگی‌ها، علاقه‌ها و توانایی‌های خاص خود را دارد. والدین با توجه به ویژگی‌های فردی کودک، می‌توانند زمینه‌های مختلفی را برای رشد استعدادهای او شناسایی کنند. به عنوان مثال، ممکن است کودکی در هنر، ورزش، یا دروس علمی استعداد بیشتری نشان دهد. والدین با دقت به رفتار و علایق کودک در دوران اولیه زندگی، می‌توانند این تفاوت‌ها را مشاهده کنند و در جهت شکوفایی آنها گام بردارند.
ایجاد فرصت‌های تجربی
استعدادها در کودکان معمولا از طریق تجربیات مختلف در فعالیت‌های گوناگون شکوفا می‌شوند. والدین با فراهم کردن فرصت‌هایی برای تجربه‌های متنوع، می‌توانند به کودک کمک کنند تا استعدادهای مختلف خود را کشف کند. به عنوان مثال، با تشویق کودک به انجام فعالیت‌هایی مثل نقاشی، بازی‌های فکری، ورزش یا حتی برنامه‌های آموزشی متناسب با سن کودک، والدین می‌توانند به او کمک کنند تا علاقه‌ها و استعدادهای پنهان خود را کشف کند.
تشویق به پیگیری علاقه‌ها
هنگامی که والدین مشاهده می‌کنند که کودک به فعالیت یا موضوع خاصی علاقه نشان می‌دهد، باید او را تشویق کنند که به آن علاقه پیگیری بیشتری داشته باشد.
ملاحظه کردن نشانه‌های استعداد در سنین پایین
والدین به‌طور طبیعی می‌توانند در سنین اولیه کودک (قبل از رسیدن به دوران مدرسه) نشانه‌های استعداد و علاقه او را مشاهده کنند. این توجه به علایق کودک در سنین پایین می‌تواند به شناسایی استعدادها قبل از رسیدن به مراحل پیچیده‌تر زندگی کمک کند.
شناسایی و تقویت نقاط ضعف
به همان اندازه که شناسایی استعدادهای کودک اهمیت دارد، شناسایی و کمک به تقویت نقاط ضعف کودک نیز ضروری است. والدین باید به کودک کمک کنند که نقاط ضعف خود را به‌عنوان چالشی برای رشد ببیند و نه به‌عنوان محدودیت. این حمایت می‌تواند از طریق تقویت مهارت‌های اجتماعی، تقویت اعتماد به نفس یا حتی کمک به مهارت‌های تحصیلی انجام گیرد.
تعامل با معلمان و مشاوران آموزشی
در کنار توجه به علایق و استعدادهای کودک در خانه، والدین می‌توانند با معلمان و مشاوران آموزشی نیز در ارتباط باشند تا نظر متخصصان را در مورد توانایی‌های کودک دریافت کنند. این تعاملات می‌توانند به والدین کمک کنند تا دیدگاه جامع‌تری از نقاط قوت و ضعف کودک داشته باشند و در استعدادیابی او دقیق‌تر عمل کنند.
بیشتربخوانید:
پرحرفی کودکان نشانه چیست؟
تأکید بر تلاش و پشتکار
والدین می‌توانند به کودک بیاموزند که استعداد به تنهایی کافی نیست و موفقیت از طریق تلاش و پشتکار به دست می‌آید. آموزش مفاهیمی چون «پشتکار» و «تمرین مداوم» به کودک کمک می‌کند تا در مواجهه با چالش‌ها تسلیم نشود و با انگیزه بیشتری به دنبال پرورش استعدادهای خود باشد. والدین باید کودک را تشویق کنند که از اشتباهات خود یاد بگیرد و به یادگیری ادامه دهد.
حــمایت از اســـتقلال کــودک در تصمیم‌گیری‌ها
در فرآیند استعدادیابی، والدین باید به کودک اجازه دهند که خود نیز در انتخاب فعالیت‌ها و علایقش مشارکت کند. این کار باعث می‌شود کودک حس استقلال و خودشناسی پیدا کند و بیشتر در مسیر پرورش استعدادهای خود احساس مسئولیت نماید. برای مثال، والدین می‌توانند از کودک بخواهند که در انتخاب رشته‌های ورزشی یا هنری خود مشارکت کند و خود را درگیر این فرایند نماید.
ایجاد انگیزه و اعتماد به نفس
برای شکوفایی استعدادها، کودک نیازمند انگیزه و اعتماد به نفس است. والدین باید محیطی فراهم کنند که کودک احساس کند قادر به انجام هر کاری است و استعدادهایش قابل پرورش هستند. تشویق به موفقیت‌های کوچک و جشن گرفتن دستاوردهای کودک، حتی اگر بزرگ نباشند، می‌تواند باعث تقویت اعتماد به نفس کودک شود و او را برای چالش‌های آینده آماده کند.
یادگیری از اشتباهات
والدین باید به کودکان بیاموزند که اشتباه کردن جزء طبیعی فرایند یادگیری است. این نگرش می‌تواند به کودک کمک کند که از شکست‌ها هراسی نداشته باشد و با اعتماد به نفس بیشتری به سمت اهداف خود حرکت کند. تشویق کودک به ادامه راه حتی در زمان مواجهه با مشکلات، به شکوفایی استعدادها و ارتقای مهارت‌های او کمک خواهد کرد.
جمع‌بندی
والدین در استعدادیابی کودکان نه تنها باید علایق و توانایی‌های کودک را شناسایی کنند، بلکه باید فضای حمایتی، تشویقی و پر از فرصت‌های تجربی برای کودک فراهم آورند. با توجه به ویژگی‌های فردی و منحصر به فرد هر کودک، والدین می‌توانند نقش مهمی در هدایت کودک به سمت شکوفایی استعدادهایش ایفا کنند و به او کمک نمایند تا در آینده موفق و توانمند باشد.
تشخیص استعدادها و رغبت‌های کودکان یکی از مهم‌ترین وظایف والدین است. این فرآیند به والدین کمک می‌کند تا بتوانند کودک خود را در مسیر صحیح رشد و شکوفایی هدایت کنند. استعدادها و علاقه‌مندی‌های کودکان معمولا در سنین پایین بروز می‌کنند، اما برای شناسایی دقیق آنها نیاز به توجه و دقت والدین است.
بیشتربخوانید:
پرخاشگری، پیامد تنبیه کودکان
ده روش برای تربیت بهتر کودک
در ادامه به روش‌ها و نکاتی می‌پردازیم که به والدین کمک می‌کنند استعدادها و علاقه‌های کودک خود را شناسایی کنند:
مشاهده دقیق رفتار و علایق کودک
اولین گام در شناسایی استعدادها، مشاهده دقیق رفتار کودک است. بسیاری از استعدادها در کودکان به صورت غیرکلامی و از طریق فعالیت‌هایی که کودک به طور طبیعی به آنها علاقه‌مند می‌شود، بروز می‌کنند. والدین باید به علایق کودک در فعالیت‌های روزمره توجه کنند، مانند:
بازی‌های خاص: کودکی که به طور مداوم به ساخت و ساز علاقه دارد، می‌تواند استعداد در مهندسی، معماری یا هنرهای دستی داشته باشد.
فعالیت‌های هنری: کودکی که به نقاشی و طراحی علاقه‌مند است، ممکن است استعدادهای هنری داشته باشد.
ورزش و حرکات بدنی: کودکانی که علاقه‌مند به فعالیت‌های فیزیکی هستند یا به سرعت در ورزش‌ها پیشرفت می‌کنند، ممکن است در زمینه ورزش استعداد داشته باشند.
پرسش و کنجکاوی: کودکی که سوالات زیادی می‌پرسد یا علاقه‌مند به کشف و یادگیری چیزهای جدید است، ممکن است استعداد در زمینه‌های علمی و تحقیقاتی داشته باشد.
تجربه‌های مـــختلف بـرای کشف علاقه‌ها
والدین می‌توانند به کودک خود فرصت دهند تا در زمینه‌های مختلف فعالیت نماید و از طریق این تجربیات، علاقه‌ها و استعدادهای خود را پیدا کند. به عنوان مثال:
کلاس‌های آموزشی مختلف: ثبت‌نام کودک در کلاس‌های هنر، ورزش، رباتیک، زبان‌های خارجی، یا علوم می‌تواند به شناسایی علاقه‌ها و استعدادهای کودک کمک کند.
فعالیت‌های گروهی: کودک می‌تواند در فعالیت‌های گروهی مانند تئاتر، تیم‌های ورزشی، یا کارگاه‌های آموزشی شرکت کند تا هم از تجربیات اجتماعی بهره ببرد و هم علاقه‌های خود را بهتر بشناسد.
تفریحات خانگی: بازی با اسباب‌بازی‌هایی مثل لگو، پازل و نقاشی می‌تواند به شناسایی علاقه‌های کودک در زمینه‌های مختلف کمک کند.
گوش دادن به کودک و ارتباط برقرار کردن با او
گاهی اوقات کودک علاقه‌ها و استعدادهای خود را به صورت مستقیم بیان می‌کند. والدین باید با دقت به صحبت‌های کودک گوش دهند و از او بپرسند که چه چیزهایی او را خوشحال می‌کند یا به چه فعالیت‌هایی علاقه دارد. این گفتگوها می‌توانند سرنخ‌های خوبی از استعدادهای کودک بدهند، مثلا کودک ممکن است از همان سنین پایین علاقه به خواندن یا نوشتن نشان دهد، یا تمایل به یادگیری یک مهارت خاص مانند حل مسائل ریاضی داشته باشد.
ملاحظه الگوهای رفتاری در مواجهه با چالش‌ها
استعدادها تنها در فعالیت‌های لذت‌بخش کودک نمایان نمی‌شوند، بلکه در مواقع چالش‌برانگیز نیز می‌توانند بروز کنند. والدین باید به نحوه برخورد کودک با مشکلات و چالش‌ها توجه کنند. برای مثال:
آیا کودک در حل مسائل پیچیده، حتی اگر زمان بیشتری لازم باشد، احساس رضایت می‌کند؟
آیا کودک از مواجهه با مشکلات لذت می‌برد و به حل آنها علاقه دارد؟ این ویژگی‌ها می‌توانند نشان‌دهنده استعدادهای کودک در زمینه‌های علمی، ریاضی، یا حل مسائل پیچیده باشند.
استفاده از آزمون‌های شناسایی استعداد
در برخی موارد، والدین می‌توانند از آزمون‌های شناسایی استعداد برای ارزیابی توانمندی‌های کودک استفاده کنند. این آزمون‌ها معمولا در مدارس یا توسط مشاوران تربیتی انجام می‌شوند و می‌توانند به شناسایی استعدادهای خاص کودک در زمینه‌های مختلف مانند استعدادهای ریاضی، زبانی، هنری یا علمی کمک کنند.
تشویق به تلاش و تجربه‌های مختلف
والدین باید کودک را تشویق کنند که تلاش کند و در زمینه‌های مختلف تجربه کسب نماید. این تجربه‌ها می‌توانند باعث شوند که کودک کشف کند در چه زمینه‌هایی بهتر عمل می‌کند یا علاقه بیشتری دارد. به‌طور مثال، ممکن است کودک ابتدا در یک فعالیتی مانند نقاشی شکست بخورد، اما با تشویق و تمرین‌های بیشتر، استعداد خود را در آن زمینه کشف کند.
آزمایش محدودیت‌ها و تحریک تنوع در فعالیت‌ها
برای شناسایی استعدادها، کودکان نیاز دارند تا محدودیت‌های خود را بشناسند و در عین حال با دنیای گسترده‌ای از فعالیت‌ها مواجه شوند. والدین می‌توانند:
کودک را به ورزش‌های مختلف، فعالیت‌های هنری، علوم و ادبیات تشویق کنند. از کودک بخواهند که در فعالیت‌های مختلف شرکت کند، تا ببینند در کدام‌یک بیشتر می‌درخشد.
توجه به الگوهای رفتاری در مراحل مختلف رشد
والدین باید توجه داشته باشند که استعدادهای کودک در طول زمان ممکن است تغییر کنند. ممکن است در دوران خاصی کودک به یک فعالیت علاقه نشان دهد، اما با گذر زمان، به زمینه دیگری جذب شود. در این راستا، والدین باید منعطف باشند و از رشد و تغییرات کودک حمایت کنند، نه اینکه در یک زمینه خاص اصرار داشته باشند.
پذیرش و حمایت از علایق کودک
والدین باید از علاقه‌ها و استعدادهای کودک حمایت کنند، حتی اگر با انتظارات اجتماعی یا خانوادگی هم‌خوانی نداشته باشد. به‌عنوان مثال، اگر کودک علاقه زیادی به موسیقی داشته باشد، والدین نباید او را به‌اجبار به سمت علوم یا رشته‌های دیگر هدایت کنند. این حمایت‌ها می‌تواند شامل تشویق کودک به ادامه فعالیت‌های مورد علاقه‌اش، خرید ابزار مناسب برای پرورش استعداد و حتی مشاوره با متخصصان در آن زمینه باشد.
آگاهی از ویژگی‌های شخصیتی کودک
ویژگی‌های شخصیتی کودک نیز می‌توانند سرنخ‌هایی از استعدادهای او باشند. کودکانی که درون‌گرا هستند، ممکن است به فعالیت‌های فردی مثل نوشتن و نقاشی علاقه نشان دهند، در حالی که کودکانی که برون‌گرا هستند، ممکن است در فعالیت‌های گروهی یا اجتماعی مانند ورزش‌های تیمی یا تئاتر بیشتر درخشان شوند.
