به قلم : دكتر پروانه صفايي مقدم - روانشناس باليني
تحریریه زندگی آنلاین : بی‌اشتهایی روانی یکی از اختلالات هیجانی تهدید کننده حیات است که ویژگی اصلی آن وسواس فکری با باریک اندامی است. نوجوانی یکی از دوره‌هایی است که آسیب‌پذیری در اختلالات خوردن در طی آن افزایش می‌یابد. حدود ۵ تا ۱۰ درصد موارد مذکر و باقی مونث و معمولا ۱۲ تا ۱۸ ساله هستند.
بی‌اشتهایی روانی چیست؟
نشانه‌های اصلی بی‌اشتهایی عصبی عبارتند از:
* اشتغال ثابت ذهنی با گرفتن رژیم
* اختلال تصویر بدن
* از دست دادن بیش از حد وزن (حداقل ۱۵ درصد زیر وزن مطلوب)
* بیش‌فعالی (تمرینات بدنی بیش از اندازه)
* دمدمی‌مزاجی افراطی
* احساس تنهایی
* افسردگی
* درماندگی
* نابسندگی
* احساس ناامنی شدید
* انزوای اجتماعی
* و قطع قاعدگی
بیشتربخوانید:
راه کارهای تربیت غذایی کودک
بی‌اشتهایی با بیماری‌های طبی بی‌شماری هم‌بسته است: درد شکم، یبوست، تغییرات سوخت و ساز، اختلالات الکترونیکی، کاهش دمای بدن، کاهش فشار خون، کژکاری جنسی، کند شدن ضربان قلب و ایست قلبی.
فرد مبتلا به رغم روییدن موهای ظریف و نرم به منظور حفظ حرارت بدن، احساس سرما می‌کند. ممکن است بر اثر کمبود پتاسیم اختلال کارکرد کلیه در آنها به وجود آید.
پس از پیشرفت بیماری بی‌اشتهایی روانی مبتلایان ظاهری لاغر و نحیف پیدا می‌کنند.
سوءتغذیه سبب اختلالات مغزی، ضعف کارکردهای ذهنی و طولانی شدن زمان واکنش و کاهش سرعت ادراک می‌شود.
مشکلات طبی هم‌بسته به سوءتغذیه در ۵ تا ۱۰ درصد موارد به مرگ فرد منجر می‌شود. وسواس فکری با گرفتن رژیم همراه با وسواس عملی به انجام تمرینات بدنی سبب انزوای اجتماعی و کناره‌گیری فرد از دوستان و خانواده می‌شود.
فرد احساس گرسنگی و خستگی را انکار می‌کند و هر گونه اقدام در جهت ممانعت از رژیم با مقاومت خشمگینانه او روبرو می‌شود.
درمان افراد مبتلا به بی‌اشتهایی روانی بسیار دشوار است.پ
بیشتربخوانید:
7 خوراکی که به رشد قد در کودکان کمک می‌کند
پنج نظریه درباره علت بی‌اشتهایی روانی
۱- نظریه زیست‌شناختی
وجود اختلالی در هیپوتالاموس سبب بروز رفتار بی‌اشتهایی در فرد می‌شود.
۲- فرضیه واپس‌روی روان – زیست‌شناختی
هنگامی که وزن بدن به دلیل رژیمی نابسنده به زیر سطحی بحرانی سقوط می‌کند، کارکردهای عصبی – غددی مختل شده و به نوبه خود سبب معکوس شدن تغییرات رشدی بلوغ می‌شوند و فرد مبتلا به بی‌اشتهایی روانی را تا مرحله رشدی پیش از بلوغ واپس می‌رانند.
3- نظریه روانی - جنسی
این واقعیت که بی‌اشتهایی روانی در دوره بلوغ و پس از پدیداری ویژگی‌های جنسی بروز می‌کند، موید آن است که تعارض جنسی در این بیماری نقشی محوری دارد.
فرد مبتلا به بی‌اشتهایی روانی مایل نیست نقش خود را به عنوان یک زن و جنسیت زنانه خویش را بپذیرد.
او از رابطه نزدیک جنسی می‌ترسد. از این رو با استفاده از این اختلال می‌خواهد رشد روانی - جنسی خود را به تاخیر اندازد یا واپس براند.
۴- نظریه اجتماعی
افراد مبتلا به بی‌اشتهایی روانی توسط فرهنگی که بر باریک اندامی تاٌکید دارد، شستشوی مغزی می‌شوند و در نتیجه با غذا و رژیم وسواس پیدا می‌کنند.
۵- تئوری سیستم‌های خانواده
افراد مبتلا به بی‌اشتهایی روانی اغلب روابط آشفته با والدین‌شان دارند.
این خانواده‌ها اغلب انعطاف‌ناپذیر و حمایت‌کننده افراطی هستند و در مود سلامت فرزندشان نگرانی‌های بیمار انگارانه دارند. اغلب جنگ قدرتی بین دختر نوجوان و والدین او، به خصوص مادرش شعله‌ور می‌شود.
بی‌اشتهایی روانی یکی از اختلالات خاموش می‌باشد که به تدریج فرد مورد نظر را فرا مي‌گيرد.
بیشتربخوانید:
صبر؛ چاشنی غذا خوردن کودک
بی‌اشتهایی عصبی (آنورکسیا) چه عوارضی در پی دارد؟
بی‌اشتهایی عصبی یا آنورِکسیا که به‌طور خلاصه به آن بی‌اشتهایی می‌گویند، یک اختلال است. خصوصیات این عارضه کاهش وزن غیرطبیعی، ترس غیرطبیعی از افزایش وزن و برآورد نادرست از میزان وزن توسط خود فرد است. افرادی که به بی‌اشتهایی عصبی دچار هستند، بیش‌ازحد به کنترل وزن و تناسب اندام خود اهمیت داده و تلاش زیادی برای تغییر زندگی خود انجام می‌دهند. فشارهای وارد شده از طرف جامعه و عزت‌نفس پایین باعث ایجاد بیماری بی‌اشتهایی عصبی (بیماری آنورکسیا) می‌شود. این بیماری می‌تواند اثرات جبران‌ناپذیری روی سلامتی فرد بگذارد.
برای جلوگیری از افزایش وزن، این افراد سعی می‌کنند به‌شدت میزان مواد غذایی مصرفی را کنترل کنند. آنها حتی با بالا آوردن غذا بعد از خوردنش، سعی می‌کنند که کالری مصرفی را کنترل کنند. آنها از ملین‌ها، مواد ادرارآور و تنقیه برای این کار استفاده و برای کاهش وزن به‌شدت تمرین می‌کنند. مهم نیست که فرد چقدر وزن از دست می‌دهد. آنها همیشه از افزایش وزن می‌ترسند.
بی‌اشتهایی در مورد خود غذا نیست، بلکه یک راه ناسالم برای برخورد مشکلات عاطفی در زندگی است. وقتی به بی‌اشتهایی عصبی مبتلا هستید، ارزش خود را برابر با میزان لاغری خود می‌دانید.
نشانه‌های بی‌اشتهایی عصبی
نشانه‌ها و علائم فیزیکی بی‌اشتهایی عصبی شبیه به گرسنگی است. آنورکسیا همراه با مشکلات عاطفی و رفتاری و برداشت نادرستی از میزان وزن بدن و همین‌طور ترس از افزایش دوباره وزن و چاقی است.
شناسایی نشانه‌های این عارضه کمی مشکل است چراکه وزن پایین برای هر شخص متفاوت است و بعضی‌ها چندان لاغر نیز به‌نظر نمی‌رسند. از طرفی مبتلایان به بی اشتهایی عصبی سعی می‌کنند لاغر بودن، عادات غذایی یا مشکلات فیزیکی خود را مخفی کنند.
بیشتربخوانید:
چگونه به کودک غذای جدید بدهیم؟
نشانه‌های عاطفی و رفتاری بی‌اشتهایی عصبی
نشانه‌های رفتاری آنورکسیا به این صورت سبب کاهش وزن می‌شوند:
* محدود کردن شدید غذای دریافتی از طریق رژیم گرفتن و روزه گرفتن؛
* انجام ورزش‌های سنگین؛
* پرخوری و بعد از آن بالا آوردن عمدی غذا و مصرف ملین‌ها و داروهای گیاهی برای کاهش مصرف کالری.
* اشتیاق به درست کردن مواد غذایی برای دیگران، اما مصرف نکردن آن؛
* مرتب طفره رفتن از صرف وعده‌های غذایی؛
* انکار گرسنگی و بهانه‌جویی برای غذا خوردن؛
* خوردن بعضی مواد غذایی خاص، مخصوصا موادی که چربی و کالری کمی دارند؛
* داشتن قوانین عجیب برای غذا خوردن مثل جویدن غذا و بعد تف کردن آن؛
* نداشتن تمایل به غذا خوردن در اجتماع؛
* دروغ گفتن در مورد میزان غذای مصرفی؛
* ترس از افزایش وزن که شامل وزن کردن خود به صورت پیاپی است؛
* شکایت کردن از چاق بودن؛
* خود را با لباس‌های زیاد پوشاندن؛
* بی‌تفاوتی و بی‌احساسی نسبت به اطراف و اطرافیان؛
* دوری از اجتماع؛
* کج‌خلقی؛
* بی‌خوابی؛
* کاهش میل جنسی.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
متأسفانه عده زیادی از مبتلایان به این عارضه به دنبال درمان نیستند. نگرانی آنها در مورد لاغری، چشم آنها را روی مشکلات سلامتی می‌بندد. اگر کسی از نزدیکان شما دچار این مشکل است، از او بخواهید که یک پزشک را ملاقات کند.
بیشتربخوانید:
راهکارهای درمان بی‌اشتهایی در دوران بارداری
دلیل بی‌اشتهایی عصبی
دلایل اصلی بی‌اشتهایی عصبی نامشخص است. درست مثل خیلی از بیماری‌های دیگر، ترکیبی از عوامل بیولوژیکی، روانشناسی و محیطی می‌باشد.
چه عواملی موجب گسترش بی‌اشتهایی عصبی می‌شوند؟
بی‌اشتهایی عصبی بیشتر در میان زنان و دختران جوان شایع است. هر چند شمار مردان مبتلا به این بیماری نیز در حال افزایش است که به‌خاطر فشارهای اجتماعی می‌باشد.
بی‌اشتهایی عصبی در میان نوجوان‌ها بیشتر شایع است، هر چند هر فردی در هر سنی می‌تواند به این عارضه دچار شود، البته در میان افراد بالای ۴۰ سال کمتر شایع است. نوجوان‌ها به خاطر تغییرات زیادی که در بدن خود در دوران بلوغ مشاهده می‌کنند، بیشتر شاهد ابتلا به این بیماری هستند. آنها در مقابل فشارها ناتوان‌تر هستند و حساسیت بیشتری به انتقاد در مورد وزن بدن نشان می‌دهند.
عوارض جانبی بی‌اشتهایی عصبی
بی‌اشتهایی عصبی عوارض زیادی دارد. در بدترین شرایط می‌تواند کُشنده هم باشد. حتی این مرگ می‌تواند ناگهانی باشد. این موضوع به‌دلیل ضربان نامنظم قلب و تعادل‌نداشتن الکترولیت‌ها مثل سدیم، پتاسیم و کلسیم در بدن است.
*کم‌خونی؛
*مشکلات قلبی مثل افتادگی دریچه میترال قلب، ضربان نامنظم قلب یا ایست قلبی؛
* پوکی استخوان و افزایش احتمال شکستگی استخوان؛
* از دست دادن عضله؛
* اختلال دوران قاعدگی؛
* کاهش سطح هورمون تستوسترون در مردان؛
* بیماری‌های گوارشی مثل یبوست، نفخ شکم و حالت تهوع؛
* تعادل نداشتن الکترولیت‌ها مثل کاهش میزان پتاسیم در خون، سدیم و کلرید؛
* مشکلات کلیوی.
اگر فردی در اثر ابتلا به بی‌اشتهایی عصبی دچار سوءتغذیه شود، هر ارگان حیاتی در بدن می‌تواند صدمه ببیند. این آسیب می‌تواند برگشت‌ناپذیر باشد.
علاوه بر عوارض جانبی فیزیکی، افراد مبتلا به بی‌اشتهایی آنورکسیا دچار سایر مشکلات ذهنی نیز هستند، شامل:
* افسردگی و اضطراب؛
* اختلالات شخصیتی؛
* اختلالات وسواس فکری؛
* تلاش برای خودکشی و آسیب رساندن به بدن.
پیشگیری از بی‌اشتهایی عصبی
هیچ راه تضمین‌شده‌ای برای پیشگیری از بی‌اشتهایی عصبی (آنورکسیا) وجود ندارد. پزشک عمومی می‌تواند نشانه‌های اولیه را تشخیص دهد و جلوی گسترش بیشتر آن را بگیرد. به‌عنوان مثال پزشک می‌تواند پرسش‌هایی در مورد عادت‌های غذا خوردن بیمار مطرح کند.
اگر متوجه شدید که یکی از اعضای خانواده یا دوستان‌تان اعتماد به نفس کمی دارد، رژیم‌های غذایی سخت می‌گیرد و از ظاهر خود ناراضی است تلاش کنید با او در مورد این مسائل صحبت کنید. ممکن است نتوانید جلوی ایجاد اختلالات غذایی را بگیرید، اما می‌توانید رفتار و عادت‌های بهتری را مدنظر قرار بدهید.
تشخیص بی‌اشتهایی عصبی
اگر پزشک در مورد ابتلای شما به بی‌اشتهایی آنورکسیا شک داشته باشد، چندین آزمایش برای تشخیص بیماری انجام می‌دهد. ابتدا به دلایل پزشکی که می‌توانند باعث کاهش وزن شوند، نگاهی می‌اندازد. ١- آزمايش‌هاي فيزيكي ٢- آزمون‌هاي آزمايشگاهي ٣- آزمايش‌هاي روانشناسي ٤- ساير مطالعات.
درمان بی‌اشتهایی عصبی
درمان بیماری آنورکسیا عموما از طریق تیمی از پزشک‌ها، روانشناس‌ها و متخصصان تغذیه صورت می‌گیرد که بسیار ضروری است. در ادامه به درمان‌هایی که برای بیماران مبتلا به بی‌اشتهایی آنورکسیا در نظر گرفته می‌شوند، نگاهی می‌اندازیم:
1- بستری شدن در بیمارستان و سایر برنامه‌ها
اگر جان شما در خطر باشد، باید زود بستری شوید؛ مخصوصا در صورت ایجاد مشکلاتی مثل بی‌نظمی در ضربان قلب، کم‌آبی، نداشتن تعادل الکترولیت یا مشکلات اورژانسی روانشناسی. بستری شدن در بیمارستان برای افرادی که مشکلات حاد روانشناسی، سوءتغذیه یا مصرف نکردن مکرر غذا دارند، لازم است.
2- مراقبت‌های پزشکی
به‌خاطر ماهیت پیچیده این بیماری، به نظارت دائمی علائم حیاتی، سطح آب بدن و الکترولیت‌ها نیاز دارید.
3- بازگرداندن به وزن طبیعی و سالم
اولین هدف درمان این است که به وزن طبیعی خود بازگردیم. بدون رسیدن به وزن مناسب و آموزش‌های غذایی لازم نمی‌توانید از این بیماری خلاص شوید.
٤- رواندرماني
٥- داروها
هیچ دارویی برای درمان بی‌اشتهایی عصبی تأیید نشده، چراکه هیچ‌کدام به‌خوبی تأثیرگذار نیستند.
٦- تغییر سبک زندگی و استفاده از درمان‌های خانگی
به برنامه درمانی خود متعهد بمانید. از جلسات درمانی خود غافل نشوید و به برنامه غذایی خود پایبند باشید، حتی اگر رعایت آن آسان نیست.
در مورد مصرف انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز بدن و مکمل‌های غذایی مناسب با پزشک خود مشورت کنید. اگر خوب غذا نمی‌خورید، احتمالا مواد مغذی لازم مثل ویتامین D و آهن را دریافت نمی‌کنید، البته توصیه می‌شود این ویتامین‌ها و مواد معدنی را از برنامه غذایی دریافت کنید.
از انزوا خارج شوید (غلبه بر تنهایی) و با دوستان و خانواده که می‌خواهند شما سالم باشید، معاشرت کنید. مطمئن باشید که آنها به صلاح شما فکر می‌کنند.
چالش درمان بی‌اشتهایی عصبی
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های درمانی بی‌اشتهایی عصبی این است که بیمار نمی‌خواهد از روش‌های درمانی استفاده کند. این موانع عبارتند از:
* فکر کردن به اینکه به درمان نیاز ندارند؛
* ترس از افزایش وزن؛
* تلقی نکردن بی‌اشتهایی به‌عنوان بیماری و آن را یک سبک زندگی دانستن.
جلسات روانشناسی در طول زمان استرس می‌تواند کمک کند که سالم بمانید.
