گام‌های‌ایجاد مسئولیت
از همان بچگی بعضی از کارها را به آنها واگذار کنید. بچه‌های کوچک، حتی بچه‌های دو ساله، علاقه خیلی زیادی به کمک کردن دارند. اگر صبور و خلاق باشید، مطمئن باشید خیلی بیشتر از آنچه شما فکر میکنید از دست‌شان برمی‌آید. این کار باعث می‌شود وقتی بزرگ‌تر شدند، در کارهایشان اعتماد به نفس و شور و اشتیاق داشته باشند.
به کودکان خود نشان دهید که آنها زندگی جداگانه‌ای از شما دارند
برای این کار زمان‌هایی را به خودتان اختصاص دهید. والدینی که فاقد یک زندگی مجزا از فرزندانشان هستند به آنها می‌آموزند که دنیا حول محور آنها می‌چرخد. مهم است که از همان ابتدا، کودک یاد بگیرد که گاهی اوقات مادرش دوست دارد مطالعه کند و دوست ندارد بازی کند.
نیازهای فرزندانتان را برآورده سازید و سپس در حالی‌که به نیازهای خود می‌رسید او را ملزم کنید که برخی نیازهایش را خودش برآورده سازد. با ناکامی او همدلی کنید اما مجزا بودن خود را حفظ کنید.
شرایط را برای گذر از بازی به مسئولیت فراهم کنید
لازمه مسئولیت، ترتیب دادن مرحله گذر از بازی به مسئولیت است. کودک در ابتدا به عنوان سرگرمی، اسباب بازی‌هایش را جمع می‌کند سپس برای کمک به مادر آنها را مرتب می‌کند، کمی بعد به این علت که بزرگ‌تر‌ها گفته‌اند این کار را انجام می‌دهد و سرانجام چون خود را مسئول جمع کردن اسباب بازی‌هایش می‌داند، دست به کار می‌شود.
مهارت والدین و مربیان در آن است که بدانند گذر از بازی به مسئولیت را به نحوی ترتیب دهند که کودکان براحتی حس مسئولیت داشتن نسبت به خود، خویشان و اطرفیان را تکامل بخشند. در این جهت اولا برای کودک خود بازی‌هایی در راستای مسئولیت‌های بعدی او طراحی کنید.
ثانیاً با افزایش سن تعادلی بین بازی و مسئولیت کودک ایجاد کنید. در اوائل کودکی بیشتر وقت کودک به بازی کردن صرف می‌شود، ولی به مرور باید شرایطی مهیا شود که کودک زمانی را هم برای کار و چیز‌هایی که زیاد هم لذت‌بخش نیستند بگذارد، البته تعادل باید حفظ شود و در سن زیر دبستان بیشتر زمان او باید صرف بازی شود.
تفاوت بین «سخت است» و «من نمی‌توانم»
جنبه دیگری از یادگیری پذیرش مسئولیت در قبال وظایف خود، آن است که کودک درک کند که قادر نبودن با راحت نبودن متفاوت است. می‌توان گفت یکی از ضعف‌های تربیتی اکثر والدین امروزی این است که اجازه نمی‌دهند کودک‌شان طعم سختی‌ها را بچشد و همیشه سعی می‌کنند آنچه را دلخواه کودک است بدون هیچ رنجی در اختیار او گذاشته و او را از تجربه سختی‌های زندگی برهانند در حالی‌که کودک باید با رنج‌ها و سختی‌های طبیعی زندگی آشنا شود و در بیشتر مواقع این سختی‌ها خِرد ساز و تجربه سازند و موجب افزایش حس ارزشمندی و با کفایت بودن در کودک می‌شوند.
مسئولیت افراد خانواده را مشخص کنید
با افزایش سن کوکان، آنها زمانی مسئولیت‌های خود را به صورت مطلوب انجام می‌دهند که قبلاً مسئولیت هر عضو خانواده تحت یک فرایند عادلانه مشخص شده باشد و مورد پذیرش اعضای خانواده واقع شده باشد نه اینکه والدین یا عضو دیگر خانواده به‌طور لحظه‌ای تصمیم بگیرند که چه کسی، چه کاری انجام دهد. لازم است قبل از دادن مسئولیت به فرزندان، آنها در رابطه با موضوع توجیه شده باشند.
یکی از بهترین راه‌ها برای این کار، داشتن جلسات خانوادگی است. در جلسات خانوادگی مسئولیت‌های موجود در خانواده مورد بحث قرار می‌گیرد و مسئولیت هر فرد مشخص می‌شود. در این جلسات می‌توان مسئولیت‌هایی را که مرتبط با خانواده و اهداف آن است با توجه به توان هر عضو تقسیم کرد. هر یک از کودکان می‌توانند داوطلبانه، مسئولیت خود را انتخاب کنند یا اینکه با قرعه مسئولیت هر کس مشخص شود و همچنین می‌توان مسئولیت‌ها را به صورت هفتگی تغییر داد.
پیشنهاد می‌شود که مدت مسئولیت هر کس کمتر از یک هفته نباشد چرا که در این صورت بین کودکان تنش ایجاد خواهد شد. همچنین در این جلسات درباره اینکه اگر افراد به مسئولیت‌های خود عمل نکنند چه خواهد شد بحث کنید.
در تصمیم گیری‌ها بر مسئولیت فردی تأکید کنید
کودک باید درک کند که وقتی فرصت تصمیم‌گیری را در اختیار دارد باید نتایج تصمیم خود را نیز بپذیرد و مقصر دانستن دیگران معنا ندارد.
از نتایج طبیعی و منطقی استفاده کنید
یکی از موارد اساسی در آموزش مسئولیت‌پذیری به کودکان، استفاده از عواقب طبیعی و منطقی رفتارها است. در آموزش مسئولیت‌پذیری کودک باید بیاموزد که انتخاب کند و از انتخاب خود درس بگیرد و برای آموزش این امر استفاده از نتایج طبیعی و منطقی می‌تواند کمک مهمی را بکند.
از پاداش‌ها استفاده بجا بکنید
از آنجا که منابع پاداش در اختیار والدین قرار دارد، آنان باید به نحوی از این عامل استفاده کنند که تقویت کننده مسئولیت‌پذیری باشد. برخی معتقدند «پاداش» برای رفتار مطلوب نوعی «رشوه» محسوب می‌شود و عده‌ای دیگر از پاداش و به ویژه پاداش‌های مادی به عنوان تنها عامل برانگیزاننده کودک استفاده می‌کنند.
پاداش‌های مادی در صورتی ممکن است رشوه تلقی شوند که والدین از آنها به عنوان مهم‌ترین روش برای ایجاد انگیزه در کودک استفاده کنند و یا کودکان یاد بگیرند که اگر مدتی در برابر اوامر والدین مقاومت کنند سرانجام در ازای اطاعت از آنان پاداش دریافت می‌کنند.
پاداش عینی، کودکان را در بنا نهادن هدف‌های عینی یاری می‌کند. چنین پاداش‌هایی در رشد و توانایی قبول مسؤلیت، اثری ژرف دارند. هرچند باید مراقب بود که استفاده از پاداش‌های مادی به عنوان تنها راه تقویت حس مسؤلیت‌پذیری در نیاید. ممکن است با استفاده زیاد از پاداش مادی، موقتا به هدف برسید، ولی شما نتوانسته‌اید احساس درونی را در او برای انجام مسؤلیت به وجود بیاورید. از پاداش مادی به نحوی استفاده نکنید که کودک احساس کند با انجام مسؤلیت‌های خودش از والدین مزد می‌گیرد.
از پاداش غیر مادی استفاده کنید
هرگاه کودکی به خوبی از عهده کار بر می‌آید او را تأیید زبانی و تحسین کنید. گاهگاهی همزمان با پیشرفت کودک بی‌مقدمه تشویقش کنید مثلاً: «برای پاک کردن حمام، واقعاً زحمت کشیدی، چطور است بروی و برای خودت بستنی بخری؟»
هنگامی‌که کودک به کمک نیاز دارد به او کمک کنید: «چون دیروز در کندن علف‌های هرزه باغچه کمکم کردی بد نیست من هم کمکت کنم تا اتاقت را تمیز کنی.» به آنچه کودکان انجام می‌دهند رغبت نشان دهید و ترغیب‌شان کنید.
برای خواندن بخش اول- مسئولیت‌پذیری در کودکان- اینجا کلیک کنید.
