زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دكتر اكبر كوشانفر؛ متخصص كودكان و نوزادان، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی

اصطلاح كتاب‌درمانی«Biblio therapy» از دو كلمه Biblious یعنی كتاب و therapy یعنی درمان گرفته شده است كه برای بسیاری از اختلالات روانی و جسمی كودك، دوران بلوغ و حتی بزرگسالان کاربرد دارد. درباره تاریخچه كتاب‌درمانی می‌توان به جمله مشهوری از هرینگ اشاره كرد كه گفته است سابقه كتاب‌درمانی به اندازه سابقه كتاب یا حتی به قدمت كتاب‌ خواندن است.

برخی پیشینه كتاب‌درمانی را به دوران باستان می‌رسانند. در آن زمان كتابخانه را درمانگاه روح می‌‌گفتند. در قرون اخیر كتاب‌درمانی به شكل گسترده‌ای در اروپا و آمریكا به كار گرفته شده است و امروزه با شیوه‌ای نو و مشخص نقشی مفید در زندگی انسان دارد.

انتخاب كتاب برای کودکان کم سن  

كودكان كم‌سن و شیرخواران ممكن است معنای تصاویر كتاب را ندانند، اما می‌توانند به تصاویر و رنگ‌های روشن، زرد و قرمزرنگ یا لالایی خواندن، توجه کرده و آرام شوند. آنها در 4-6 ‌ماهگی علاقه بیشتری به كتاب پیدا می‌کنند و آن را در دست خود می‌گیرند. در 6-12 ماهگی به تصاویر خیره شده و تمایل بیشتری دارند داستان تمام شود.

در 12 ماهگی كتاب را ورق می‌زنند و صدای شما را تقلید می‌كنند. هرچه بیشتر كتاب و قصه برایشان بخوانید، با كلمات بیشتری آشنا و كلمات شنیداری در ذهن‌شان گسترده‌تر می‌شود. هرچه والدین بیشتر قصه و كتاب بخوانند، در دوسالگی كودك بهتر كلمات را بیان می‌كند و با احساسات و صداهای پرمعنا آشنا می‌شود و می‌فهمد هر صدا چه حسی دارد.

از این طریق رشد عاطفی و اجتماعی او پرورش پیدا می‌كند. كتاب‌خواندن برای كودك یعنی دعوت‌كردن او به نگریستن، توجه و لمس‌كردن که مهارت فكری و گویایی او را پرورش و بهبود می‌بخشد.

روش كتاب‌درمانی

كودكان هنگام استفاده از كتاب سه روش را تجربه می‌كنند: ابتدا كودك با داستان و متن كتاب درگیر می‌شود و خود را به جای شخصیت و قهرمان داستان می‌گذارد و همانندسازی می‌كند. كودكان دیگر نیز ممكن است تصورات او را داشته باشند. در مرحله بعد احساسات و هیجانات روانی كودك درگیر می‌شود که بهتر است اجازه دهید مشكلات خود را شناسایی کرده و از آنها هراسی نداشته باشد. او سرانجام توانایی حل مناسب مسأله را پیدا می‌كند و نتیجه‌ رضایت‌بخش آن رسیدن به احساس آرامش و امنیت است.

به نظر می‌رسد کودک بعد از مطالعه هر كتاب مدت‌ها تحت تأثیر قهرمان، محتوا و فضای آن قرار دارد. كتاب‌های خوب و مناسب روی جسم و روح كودك تأثیرات زیادی می‌گذارند. كودك آزرده با سركوب احساسات و هیجانات خود و انكار آنها سبب آزار خود و مشكل برای دیگران می‌شود؛ اما با کتاب‌خواندن این فرصت برای او فراهم می‌گردد تا هیجان‌های خود را تخلیه كند.

اضطراب كودك و همذات‌پنداری با شخصیت اصلی داستان به‌تدریج كاهش پیدا می‌كند و سرانجام كودك به احساس امنیت و آرامش دست می‌یابد. این روش درمانی، تخیل كودك را فعال و در عین حال به او كمك می‌كند راه‌های جدید چیره شدن بر مشكلات را تجربه كند و راه مناسب را انتخاب نماید.

كتاب ‌خواندن با صدای بلند

كتاب ‌خواندن با صدای بلند و پراحساس بهترین روابط عاطفی بین والدین و كودك را برقرار می‌كند. هنگام كتاب‌خواندن، كودك خود را در آغوش بگیرید تا احساس گرمای بیشتری كند. همچنین مانند یك هنرپیشه تن صدا را تغییر داده و چهره را بر حسب شخصیت كتاب عوض كنید. گاهی كمی توقف کرده و از كودك روی متن كتاب سوال بپرسید. ترانه‌های مهدكودك را به صورت موزون و با آواز برایش بخوانید. صداهای شاد از حیوانات درآورید تا با این‌كار تفریح بیشتری كند. به این ترتیب او نیز كم‌كم با شما در خواندن همكاری می‌كند. كلمات ساده را تكرار كنید تا كودك تشویق به تكرار كلمات و عبارات شود.

رشد صحیح ذهنی كودكان به اندازه خوراك و پوشاك آنها اهمیت دارد. وقتی انسان پا به دنیا می‌گذارد، از طریق حواس خود با دنیای پیرامونش ارتباط برقرار می‌كند. با احساس شنوایی، بینایی و بویایی حس كنجكاوی تحریك ‌شده، سؤال كردن آغاز می‌شود و براساس جواب‌هایی كه از بزرگ‌ترها دریافت می‌كند، زندگی و شخصیت خود را شكل می‌دهد. نگاه او به لب‌های ما دوخته شده تا دنیا را از آن میان بشناسد. كتاب خواندن با صدای بلند و بااحساس برای آنها بهترین و سالم‌ترین راه شناسایی دنیاست.

انتخاب كتاب ساده و تصویر روشن

كتاب‌هایی كه برای كودكان انتخاب می‌شود، به‌خصوص در ماه‌های اولیه، باید ساده با تصاویر روشن، واضح و رنگ‌های شاد باشد. شیرخواران فقط دوست دارند آنها را در آغوش بگیرید و صدای شما را بشنوند. انتخاب كتاب مناسب می‌تواند به موفقیت فرایند كتاب‌درمانی كمك كند. كتاب باید متناسب با سن و مشكلات كودك و مورد علاقه او باشد. همچنین مشكلات كودك را درست بازتاب دهد و هیجان‌های او را به شكل مناسب تخلیه كند. كتاب باید واقع‌گرایانه بوده و خلاقیت كودك را برانگیزد و از كیفیت ادبی برخوردار باشد.

كتاب‌درمانی را می‌توان به شكل انفرادی یا گروهی برنامه‌ریزی كرد و درمانگر با شناخت مشكلات كودك و انتخاب كتاب مناسب می‌تواند به موفقیت كتاب‌درمانی كمك كند.برای اینكه كودك به درمان پاسخ دهد، كتاب باید در فضا و زمان مناسب خوانده شود. تشویق كودكان برای گفتگو، نقاشی، نوشتن و اجرای نمایش‌ها پس از نشست كتابخوانی لازم  است. بهتر است در مکان‌‌های مختلف خانه كتاب وجود داشته باشد تا آنها را برای خواندن انتخاب كنند. در ضمن، كودكان در هر سنی به آلبوم عكس‌‌‌های خانوادگی علاقه‌مند هستند و كسانی را كه می‌شناسند، دوست دارند تماشا كنند.