دكتر محمدرضا محمدی؛ فوق‌تخصص روان‌پزشكی كودك و نوجوان، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران
راهكارهای درمانی
در قسمت اول درمان، برخی از فنون شناختی- رفتاری و موثر به كودك آموخته می‌شود. (جلسه 1 تا 8) این فنون، شامل، تشخیص نشانه‌های برانگیختگی اضطرابی، آرام‌سازی، تصویرسازی ذهنی، توجه به خودگویی‌هایی منحرف شده، حل مسایل، كمك به كودك برای افزایش موفقیت (تقویت خویشتن) و كنار آمدن با شكست از طریق ارزیابی واقعی خود است.
سپس، این مفاهیم اصلی با برنامه سازشی چهارمرحله‌ای مخصوص كودك و یا برنامه FEAR همراه می‌شود. نام اختصاری FEAR برای این 4 مورد است:
1) احساس ترس میكنی؟ (آگاهی از نشانه‌های جسمی اضطراب)
2) انتظار وقوع چیزهای بد را داری؟ (تشخیص و تصحیح خودگویی‌های ناسازگارانه)
3) نحوه برخوردها و عملكردهای كمك‌كننده، (راهكارهای سازشی و راهكارهای حل مسایل)
4) نتایج و پاداش‌ها، (ارزیابی خود و پاداش یا سازگاری با شكست)
راهكارهای درمانی كه برای كمك به كودك از نظر آموختن تدریجی این فنون استفاده می‌شود، عبارت است از:
نمونه‌سازی سازشی، ایفای نقش، پاداش‌های اجتماعی و ملموس، تكالیف منزل (تكالیف برای نشان دادن توانایی و از همه مهم‌تر، اتحاد برای همكاری در درمان است. در قسمت دوم، برنامه درمانی (جلسات 9 تا 16) از طریق مواجهه‌سازی‌ای تصوری و واقعی تمرین می‌شود.
در طی مواجهه‌سازی، كودك مهارت‌های تازه فرا گرفته و در موقعیت‌هایی كه به شدت موجب اضطراب هستند، به كار می‌بندد. مثلا، ایجاد مهارت‌ها براساس مهارت‌های قبلی در قسمت اول برنامه، تمرین می‌شود و ایجاد تسلط (در مورد سازش) بر پایه تسلط‌های قبلی، در طی مواجهه انجام می‌شود.
قسمت دوم درمان، راهكارهای برنامه FEAR را در موقعیت‌های به وجود آورنده اضطراب ذهنی، یا واقعی مورد استفاده قرار می‌دهد. مهارت‌ها در یك روال تدریجی آموزش داده می‌شوند. به همین صورت، برنامه‌های مواجهه، از موقعیت‌های كمتر استرس‌زا شروع و به موقعیت‌هایی با استرس‌زایی بیشتر می‌رسد. جلسه آخر به تحكیم دستاوردها اختصاص دارد، كه از طریق تبلیغ موفقیت‌های كودك در درمان صورت می‌گیرد.
حال، توجه خود را به یكسان‌سازی فنون و راهكارهای درمانی در درون و در طول جلسات معطوف می‌كنیم.
یادگیری مهارت‌ها: جلسه 1 تا 8
جلسه اول به ایجاد رابطه، جمع‌آوری اطلاعات و تشریح اصول درمانی اختصاص دارد. جهت‌گیری اساسی برنامه به نحوی است كه امكان بازنگری را فراهم كرده، بر «با هم كار كردن» تاكید دارد. قسمتی از این جهت‌گیری، شامل رسیدن به درك اولیه‌ای از اهداف، توسط كودك است. توضیح رابطه بین توانایی كودك برای افزایش قدرت، انطباق و امكان دستیابی به اهداف، مورد تاكید قرار گرفته است.
در نهایت، همراه اولین تكلیف STIC برای منزل، به كودك یك دفترچه شخصی داده، از او خواسته می‌شود تا دفترچه را تا جلسه بعد به همراه داشته باشید و در طی این مدت، جزییات مواردی را كه احساس خوبی دارد- مضطرب و ناراحت نیست- در آن یادداشت كند. برای معرفی نمونه‌سازی‌های سازشی و ایفای نقش، درمانگر ابتدا باید در مورد چگونگی رابطه بین رفتارها، تفكرات و احساسات، مثال‌هایی را ارایه دهد.
سپس كودك ترغیب می‌شود تا خود مثالی ارایه كند به كودكان گوشزد می‌شود كه برای انجام تكالیف STIC خود می‌توانند برچسب‌ها (كودكان جوان‌تر) و یا امتیازهایی را (كودكان بزرگ‌تر) كسب كنند تا بابت آنها در جلسات 4، 8، 12 و 16 به ایشان جایزه‌هایی داده شود. پاداش‌های اولیه ملموس‌تر هستند (اسباب‌بازی‌ها، بازی‌های كوچك) و پاداش‌های بعدی بیشتر مبنای اجتماعی خواهند داشت، (مثل صرف زمانی با درمانگر برای تفریح).
این سیر پیشرونده، به منظور افزایش قابلیت تعمیم و حفظ فعالیت‌های بین جلسات به عنوان تقویت كننده‌های طبیعی در شرایط زندگی كودك، طراحی شده است. جلسه دوم (و تمام جلسات متعاقب آن)، با بازنگری انجام تكالیف و جایزه دادن برای تكمیل آنها شروع می‌شود.
همچنین در جلسه دوم، به كودك كمك می‌شود تا احساسات مربوط به اضطراب و دیگر احساسات خود را بشناسد و در جلسه سوم به ارتباط آنها با برانگیختگی‌های جسمی خود پی ببرد (احساس ترس میكنی؟) تكالیف STIC در این جلسات به معرفی استفاده از دفترچه یادداشت شخصی می‌پردازد تا كودك را قادر سازد كه الگوهای برانگیختگی خود را در موقعیت‌های استرس‌زا بشناسد.
سپس این موقعیت‌ها براساس سلسله مراتب خود مرتب شده و پایه‌ای برای در معرض قرار دادن‌های قسمت دوم درمان می‌شوند. جلسه چهارم آموزش نحوه آرام‌سازی می‌پردازد، هم آرام‌سازی با نشانه‌های كنترل شده و هم آرام‌سازی پیشرونده عضلانی. می‌توان برای تمرین و استفاده بعدی، برای كودك یك نوار آرام‌بخش تهیه كرد...
برای خواندن بخش دوم -تازه های درمان اضطراب در كودكان- اینجا کلیک کنید.
