د‌کتر ریحانه برکتین - متخصص نوزادان و کودکان
تحریریه زندگی آنلاین : نخستین معاینه نوزاد بلافاصله پس از تولد انجام می‌شود، در این معاینه درجه حرارت بدن، ضربان قلب، تعداد تنفس، رنگ پوست، علائم تنفسی، میزان فعالیت و سطح هوشیاری نوزاد مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرد. در ۳ تا ۵ درصد از موارد درجاتی از ناهنجاری‌های مادرزادی با شدت‌های مختلف ممکن است وجود داشته باشد. معاینه دوم معمولا بیست و چهار ساعت پس از تولد صورت گرفته و معاینه سوم نیز ۲۴ ساعت بعد از ترخیص از بیمارستان انجام خواهد شد.
ظاهر عمومی
نوزاد ممکن است حین خواب، فعالیت چندانی نداشته باشد و بدون حرکت اندام‌هایش، براحتی دراز بکشد و یا برعکس ممکن است به شدت گریه کرده، همزمان دست‌ها و پاهای خود را بسیار تکان دهد. حرکات لرزش‌دار و خشن گاهی در آرواره نوزاد دیده می‌شود که معمولا اهمیت چندانی ندارد.
بیشتر بخوانید:
فواید ماساژ برای کودک
بدشنوایی، بیماری خاموش کودکان
هشدار برای عفونت ادرار
پوست
در نوزادی که در حال گریه کردن است پوست ممکن است به شدت قرمز رنگ شود، همچنین انتهای اندام‌ها (انگشتان دست‌ها و پاها) به ویژه زمانی که در سرما باشند کمی کبود می‌باشد که معمولا پدیده‌ای طبیعی است.حالت دیگری که به وفور دیده می‌شود، وجود لکه‌های خوش خیم خاکستری رنگی است که در اصطلاح عامیانه ماه گرفتگی گفته می‌شود، این لکه‌ها که اصطلاح علمی آن لکه مغولی است، هیچ‌گونه اهمیت بالینی نداشته و معمولا پس از یک سال از بین می‌رود. در بسیاری از نوزادان هم چند روز پس از تولد ضایعات سفیدرنگ کوچکی در زمینه التهابی قرمز به وجود می‌آید که این ضایعات خوش‌خیمی بوده و معمولاً تا یک هفته باقی می‌مانند.
* سرعت و ریتم تنفس در هنگام فعالیت یا خواب و یا گریه کردن نوزاد مورد توجه قرار می‌گیرد. تعداد تنفس در زمان ۱ دقیقه کامل باید شمارش شده که معمولا بین ۳۰ تا ۶۰ عدد خواهد بود. تنفس تند و یا ناله کردن علائم مورد توجه می‌باشند
جمجمه
در تمام نوزادان دور سر باید با دقت اندازه‌گیری شده و ثبت شود و در صورت وجود هرگونه حالت غیرطبیعی در جمجمه، از جمله تورم، فرورفتگی، غیر قرینگی و ... مشخص شود. در محل اتصال استخوان‌های جمجمه، در قدام و خلف جمجمه دو فرورفتگی به نام ملاج یا فونتانل وجود دارد که در اندازه آنها تنوع زیادی وجود دارد، باز بودن فونتانل‌ها بخصوص فونتانل قدامی برای افزایش دور سر تا حداکثر زمان ۱۸ ماهگی شیرخوار ضروری است.
صورت
ظاهر عمده صورت در نوزاد باید از نظر چشم‌ها، پلک‌ها و عضلات آن مورد معاینه دقیق قرار گیرد.
بیشتر بخوانید:
کبودی در شیرخواران و کودکان
بیماری نهان بیضگی در نوزادان
در زایمان‌های سخت، گاهی خونریزی‌های مختصر داخل ملتحمه دیده می‌شود که معمولا بعد از دو هفته از تولد و نهایتا تا ۴ هفته بعد خودبخود برطرف می‌شود. معاینه رفلکس مردمک و عنبیه نیز باید به دقت مورد ارزیابی قرار گیرد.
گوش‌ها
گاهی مواقع اشکالاتی در لاله گوش دیده می‌شود، به خصوص وجود پایه‌های گوشی که نسبتا شایع دیده می‌شود.
بینی
انسداد مجرای بینی به خصوص اگر ۲ طرفه باشد، باعث تنگی نفس می‌شود، سوراخ‌های بینی باید قرینه و باز باشند.
دهان
گاهی در زمان تولد دندان‌های جنینی وجود دارد که مگر در صورتی که لق باشند، نیازی به خارج نمودن آنها نیست.کام نرم و سخت باید از نظر وجود شکاف‌های کام مشاهده و لمس شود. تجمع سلول‌های اپی‌تلیال، با ظاهری شبیه مروارید و به رنگ سفید، در کام سخت معمولا دیده می‌شود که در عرض چند هفته خود به خود برطرف می‌شود.
گردن
گردن در نوزادان، نسبتا کوتاه بوده ولی خوشبختانه ناهنجاری‌های آن زیاد شایع نیست، به ندرت در نوزادان توده‌های گردنی دیده می‌شود. گاهی نیز سر نوزاد به صورت مادرزادی به یک طرف چرخش دارد. در مرحله بعد هر دو استخوان ترقوه باید از نظر شکستگی بدقت لمس و بررسی شوند.
قفسه سینه
بزرگی پستان‌ها در نوزادان نسبتا شایع بوده و گاهی نیز دارای شیر می‌باشد، باید توصیه کرد که به هیچ وجه نباید تخلیه و یا به اصطلاح دوشیده شود، غیر قرینگی پستان‌ها و یا وجود پستان اضافه هم، باید مورد توجه قرار گیرد.
بیشتر بخوانید:
نشانه های عفونت اد‌راری در کودکان
علت های آب مروارید مادرزادی
ریه‌ها
سرعت و ریتم تنفس در هنگام فعالیت یا خواب و یا گریه کردن او مورد توجه قرار می‌گیرد. تعداد تنفس در زمان ۱ دقیقه کامل باید شمارش شده که معمولا بین ۳۰ تا ۶۰ عدد خواهد بود. تنفس تند و یا ناله کردن علائم مورد توجه می‌باشند.
قلب
در معاینه قلب علاوه بر تعداد ضربان قلب، سمع صداهای قلبی نیز مهم می‌باشد که وجود صدای اضافه یا به اصطلاح سوفل قلبی از شایع‌ترین موارد می‌باشد، بسیاری از این صداها گرچه بدون خطر بوده و به اصطلاح صدای بی‌گناه نامیده می‌شوند، اما در موارد کمتری نیز دارای اهمیت جدی بوده و به بررسی‌های تکمیلی و بیشتر نیاز می‌باشد.
شکم
معاینه و لمس شکم برای احتمال وجود توده‌های شکمی ضرورت دارد. فتق نافی یکی از اختلالات شایع بوده که معمولا بدون نیاز به درمان، خود به خود بهبود می‌یابد. اتساع شکم از نظر احتمال انسداد و یا سوراخ‌شدگی دستگاه گوارش هم اهمیت دارد. همچنین در معاینه بند ناف باید به تعداد مقاطع عروقی آن دقت نمود.
دستگاه تناسلی
معاینه دستگاه تناسلی باید به دقت انجام گیرد، در برخی موارد ابهام تناسلی بسیار خفیف وجود داشته که کشف زود هنگام آن بسیار ضروری است. بیشتر نوزادان در طی ۱۲ ساعت اول پس از تولد ادرار می‌کنند. در نوزادان پسر، بیضه‌ها را باید داخل کیسه آن لمس نمود.
مقعد
دفع مدفوع نیز، یکی از نکات مهم در سلامت نوزاد می‌باشد، به طوری که در ۱۲ ساعت اول و نهایتا در ۴۸ ساعت اول پس از تولد دفع صورت می‌گیرد. وجود هر گونه فرورفتگی و یا ناصافی‌ها در انتهای ستون فقرات نزدیک ناحیه مقعد نیز باید مورد توجه باشد.
اندام‌ها
در حین معاینه، انگشتان دست‌ها و پاها از جهت وجود انگشت اضافه و یا چسبندگی انگشتان بررسی می‌شوند. شکستگی و یا آسیب‌های عصبی نیز که بویژه در هنگام زایمان‌های سخت محتمل است باید مورد توجه باشد. قسمت بعدی معاینه مفصل لگن یا مفصل هیپ می‌باشد که باید در تمام نوزادان بوسیله مانور‌های مخصوص بررسی شده تا در صورت وجود هر گونه در رفتگی، درمان سریع و لازم صورت پذیرد.
