دکتر ریحانه برکتین؛ متخصص نوزادان و کودکان
در کودکان سنین مدرسه، تقریبا از بین هر ۳۵۰ نفر، یک نفر به کم‌کاری تیروئید مبتلا است.
انواع خفیف‌تر و بدون علامت بسیار شایع‌تر بوده، به طوری که از هر ۱۰۰ نفر در سنین نوجوانی ۲ نفر به آن مبتلا هستند.
کم‌کاری تیروئید اگر به‌دلیل اشکالات سیستم ایمنی باشد، در دختران ۲ برابر پسرها شایع‌تر است.
کودکان مبتلا به سندرم داون، ترنر، کلاین‌فلتر و همچنین بیماری‌هایی مثل دیابت تیپ یک و سلیاک (حساسیت به گلوتن) بیشتر در معرض خطر ابتلا به کم‌کاری تیروئید از نوع اتوایمن هستند.
مصرف طولانی‌مدت برخی داروها نیز مثل اکسپکتورانت و یا داروهای ضد تشنج مثل فنی‌توئین، فنوباربیتال و والپورات می‌تواند باعث اشکالاتی در عملکرد و با تغییراتی در اندازه تیرویید شود.
تابش اشعه مکرر به غده تیروئید مثل آنچه در کودکان مبتلا به برخی سرطان‌های ناحیه سر و گردن اتفاق می‌افتد هم می‌تواند به تیروئید آسیب برساند.
در سایر شرایط جراحی بافت تیروئید نابجا می‌تواند این آسیب را باعث شود.
سایر اشکالات و اختلالاتی که در همراهی با کم‌کاری تیروئید دیده می‌شوند، اگرچه چندان شایع نیستند، اما بسیار حایز اهمیت می‌باشند.
علائم بالینی
معمولا اولین علامت کاهش سرعت رشد کودک است که گاهی چندان تشخیص داده نمی‌شود.
افزایش سایز تیروئید با به اصطلاح گواتر علامت دیگری است که اغلب سفت و بدون درد بوده، قوام پلاستیکی داشته و سطح آن شبیه سنگریزه است.
بعضی بیماران به علت تجمع مایع افزایش وزن دارند، اما چاقی آنها واقعی نیست.
پوست بیمار خشک شده، یبوست و اشکال در دفع، عدم تحمل به سرما، خستگی و کاهش انرژی و افزایش نیاز به خواب از دیگر علائم است که به تدریج ظاهر می‌شود.
کودک از نظر درسی و تحصیلی مشکل چندانی پیدا نمی‌کند، حتی در موارد کم‌کاری شدید تیروئید.
سرعت ضربان قلب این کودکان کمی آهسته‌تر از حد نرمال بوده، ضعف و احساس گرفتگی در عضلات و همچنین اختلال در تعادل دیده می شود.
بلوغ استخوانی بیمار معمولا تاخیر داشته که نشانه طول مدت کم‌کاری تیروئید خواهد بود.
نوجوانان معمولا دچار تاخیر در بلوغ هستند. در دختران بزرگ‌تر خونریزی گاهی شدید‌تر بوده و دوره‌های قاعدگی نامنظم خواهد بود؛ اما در کودکان کوچک‌تر گاهی بلوغ زودرس دیده می‌شود.
در بعضی از کودکان سردرد و مشکلات بینایی وجود دارد که در موارد طول کشیده کم‌کاری تیروئید دیده می‌شود، در بعضی از موارد آزمایشگاهی هم کاهش میزان سدیم خون، کم‌خونی و افزایش میزان کلسترول وجود دارد که همگی پس از درمان اصلاح خواهند شد.
در موارد شک به کم‌کاری تیروئید از تست‌های آزمایشگاهی مخصوص استفاده می‌گردد که شامل هورمون تیروئید و هورمون محرک تیروئید است که از غده هیپوفیز ترشح می‌گردد.
از آنجایی که میزان طبیعی نتایج این آزمایشات در بین کودکان و بزرگسالان بسیار متفاوت است، برای تفسیر آن باید از جداول مراجع معتبر استفاده نمود.
افزایش آنتی‌بادی‌های تیروئیدی می‌تواند دلیلی بر اتوایمن بودن بیماری باشد.
انجام سونوگرافی در تمام موارد و به صورت کلی توصیه نمی‌شود، اما اگر گواتر یا بزرگی تیروئید ناشی از بیماری‌های اتوایمن نیز همزمان وجود داشته باشد، در سونوگرافی غده تیروئید به طور گسترده افزایش سایز دیده می‌شود.
در بعضی موارد که در لمس تیروئید ندول یا توده‌ای به دست می‌خورد، سونوگرافی، دقیق‌ترین روش برای پیگیری اندازه و قوام آن خواهد بود.
در گروهی از کودکان نیز انجام گرافی استخوانی و تعیین سن استخوانی برای تخمین طول مدت و شدت کم‌کاری تیروئید ضرورت دارد.
درمان بیماری کم‌کاری تیروئید پس از تایید تشخیص شروع خواهد شد.
داروی انتخابی در کودکان لوتیروکسین است که به صورت قرص در بازار دارویی ایران وجود دارد. میزان دارو بر اساس وزن و سن کودک تغییر یافته و تنظیم خواهد شد.
نکته مهم در مورد مصرف قرص لوتیروکسین خوردن آن به صورت ناشتا بوده که گاهی به خصوص در کودکان رعایت نشده و باعث عدم تاثیر و کارایی دارو خواهد شد.
آزمایشات باید ۴ هفته پس از شروع درمان تکرار گشته تا از کفایت درمان مطمئن شویم و پس از آن هر ۴ تا ۶ ماه بررسی‌ها انجام گردد.
در طی اولین سال درمان ممکن است کمی در عملکرد تحصیلی کودک و یا الگوی خوابیدن اختلال دیده شود، کودک کمی بی‌قرار شده و میزان توجه او کم شود که همگی موقتی هستند و والدین باید نسبت به احتمال بروز آن آگاه باشند.
در کودکان بزرگ‌تر سرعت رشد نشانه درمان خوب و کافی است و باید به طور دوره‌ای مورد ارزیابی قرار گیرند.
کم‌کاری تیروئید مادرزادی
کم‌کاری تیروئید مادرزادی در بعضی موارد بسیار شدید بوده و علائم آن در هفته‌های آغازین زندگی خود را نشان می‌دهند، اما گاهی نیز بسیار خفیف بوده و علائم با چندین ماه تاخیر ظاهر می‌شوند.
به هر حال در بدو تولد اغلب نوزادان کاملا بدون علامت بوده و کاملا شبیه نوزاد سالم به نظر می‌رسند.
با انجام تست‌های غربالگری تیروئید در تمام نوزادان پس از تولد، کم‌کاری تیروئید آنان را قبل از بروز علائم می‌توان تشخیص داده و سریع‌تر درمان نمود.
علائم
این بیماری در نوزادان دختر کمی بیشتر از نوزادان پسر دیده می‌شود.
وزن، قد و نمای ظاهری در هنگام تولد طبیعی می‌باشد. در موارد بسیار شدید بیماری، گاهی دور سر کمی بزرگ‌تر از حد نرمال می‌باشد.
در گروهی از این نوزادان بی‌حالی، خواب‌آلودگی و یا اشکالاتی در غذا خوردن دیده می‌شود.
در صورت عدم تشخیص و درمان، در دوران کودکی نیز خواب‌آلوده و بی‌حال بوده، کم گریه می‌کنند، اشتها نداشته و به طور معمول بیشتر خوابیده و تنبل هستند.
بعضی از این کودکان دچار یبوست نیز می‌شوند که به درمان‌های معمول پاسخ نمی‌دهند.
در بعضی از موارد، علائم قلبی عروقی و کم‌خونی نیز به مرور زمان ظاهر می‌شوند، چون این علائم بسیار به تدریج ظاهر می‌شوند تشخیص نیز دیرتر صورت می‌گیرد.
این تظاهرات کم‌کم پیشرفت نموده تا به تدریج عقب‌ماندگی ذهنی و فیزیکی ظاهر شده و تشدید یابد.
پس از آن رشد کودک متوقف شده و ظاهر چشم‌ها، بینی و دهان نیز متفاوت می‌شوند.
در گروهی از بیماران دندان‌ها دیرتر خارج می‌شوند و به تدریج پوست انگشتان و دست‌ها نیز دچار تغییراتی می‌شوند.
تکامل این کودکان عقب‌افتاده است، آنها خسته بوده و حتی نشستن و ایستادن را نیز دیرتر یاد می‌گیرند.
صدای آنها خشن بوده و صحبت کردن را یاد نمی‌گیرند. با افزایش سن میزان عقب‌ماندگی ذهنی و بدنی افزایش می‌یابد و بلوغ جنسی نیز در نهایت دچار اشکال می‌شود. گروهی از این کودکان دچار نقائص شنوایی می‌شوند.
در این جا لازم است به این نکته اشاره نمود که گرچه شیر مادر حاوی هورمون تیروئید است، اما میزان آن برای حفظ کودک از آسیب ناشی از کم‌کاری تیرویید خود کافی نمی‌باشد.
با انجام آزمایشات لازم و گاهی در موارد لزوم تکرار و یا حتی تکمیل آن (به خصوص در نوزادان نارس یا نوزادانی که پس از تولد به دلیلی بستری شده‌اند) این بیماری را می‌توان زودتر تشخیص داده و درمان نمود.
درمان مناسب و به موقع در هفته‌های ابتدایی زندگی منجر به طبیعی شدن رشد قدی و هوشی می‌شود.
از آنجایی که هورمون تیروئید برای تکامل مغز در ماه‌های اول لازم است تشخیص و درمان صحیح و سریع از آسیب مغزی نیز پیشگیری می‌نماید.
درمان به راحتی با مصرف قرص لوتیروکسین آغاز شده و به طور متناوب با توجه به وزن شیرخوار و پاسخ آزمایشات مقدار آن توسط پزشک تغییر می‌یابد.
باید دانست کم‌کاری تیروئید در گروهی از نوزادان گذرا بوده و پس از چند سال کاملا بهبودی حاصل می‌شود، اما در گروهی دیگر این مشکل دائمی بوده و لازم است کودک تا پایان عمر تحت نظر بوده و دارو مصرف نماید.
در سال‌های اخیر با پیشرفت برنامه‌های غربالگری و کشف زود هنگام کم‌کاری‌های تیروئید مادرزادی پیش‌آگهی این کودکان بسیار خوب بوده و با درمان کافی و صحیح رشد قدی و رشد ذهنی او طبیعی خواهد شد، اما تاخیر در تشخیص، تاخیر در درمان، درمان ناکافی و یا عدم پذیرش مطلوب از طرف خانواده در ۲ تا ۳ سال ابتدایی زندگی، باعث درجاتی از آسیب مغزی خواهد شد.
بیشتر بخوانید:
کم‌کاری تیروئید و مراقبت‌های پوستی
اختلالات تیروئید را با غذا کنترل کنیم
بیماری‌های تیروئید و رژیم غذایی
