دکتر مهکامه میرکریمی؛ متخصص دندانپزشکی کودکان، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی
دندان‌های شیری از حدود 6-7 ماهگی در دهان کودک رویش می‌یابند و تا حدود سن 2 سالگی به طور طبیعی کودکان دارای 20 عدد دندان شیری می‌باشند.
در بسیاری از مواقع کودکان به دلایل مختلفی دچار پوسیدگی زودرس این دندان‌ها می‌گردند و این امر چالش‌های بسیاری را برای خانواده و کودک رقم می‌زند.
یکی از مهمترین این چالش‌ها برای خانواده‌ها تصمیم گیری درمان این دندان‌ها با توجه به سن کم کودک می‌باشد.
در ادامه این مطلب به مهمترین جنبه‌های اهمیت دندان‌های شیری اشاره خواهیم کرد.
تا چه سنی می‌مانند؟
به طور طبیعی دندان‌های شیری قدامی تا حدود سن 6-7 سالگی و دندان‌های شیری خلفی تا حدود سن 10-12 سالگی در داخل دهان حضور دارند.
معمولاً با افتادن هر دندان شیری دندان دایمی جانشین آن با فاصله زمانی کمی به داخل حفره دهان رویش می‌یابد به جز دندان آسیاب اول دایمی که بدون افتادن هیچ دندان شیری به داخل دهان رویش می‌کند و این امر در حدود 6-7 سالگی اتفاق می‌افتد.
ضرورت درمان پوسیدگی
گرچه سیستم دندانی شیری برای مدت محدودی در داخل دهان کودک وجود خواهد داشت، ولی در صورت وجود پوسیدگی در این دندان‌ها ممکن است عوارض جدی و بعضاً جبران ناپذیری به کودک وارد گردد.
این عوارض به چند دسته تقسیم می‌گردند:
1- کاهش توانایی جویدن
در صورت وجود پوسیدگی و یا از دست رفتن دندان‌های شیری توانایی جویدن کودک و تمایل وی به استفاده از موادغذایی متنوع کاهش می‌یابد به طوری که کودک حتی بدون اظهار وجود مشکل در دندان‌ها از خوردن برخی از مواد غذایی امتناع ورزیده و گاهی والدین این امر را به عنوان بی‌اشتهایی کودک تلقی می‌کنند در حالی که در بسیاری از موارد با برطرف کردن عامل اصلی یعنی درد و پوسیدگی دندان‌ها، مشکل به خودی خود ناپدید می‌گردد.
بدیهی است در صورت وجود اشکال در تغذیه عوارض مختلفی از جمله کاهش رشد، یبوست، کج خلقی و بسیاری از اختلالات دیگر می‌تواند در کودک بروز نماید.
2- حفظ فضای لازم برای رویش دندان دایمی
دندان‌های شیری به عنوان یک راهنما برای رویش دندان‌های دایمی خواهند بود به طوری که اگر یک دندان شیری زودتر از موقع مقرر از دست برود این امر منجر به از دست رفتن فضای مورد نیاز جهت رویش دندان دایمی می‌گردد به طوری که در بسیاری از موارد برای اصلاح وضعیت کودک نیاز به درمان‌های ارتودنسی پیچیده خواهد داشت.
زیرا دندان‌های دایمی به دلیل کمبود فضای ایجاد شده ناشی از زود از دست رفتن دندان شیری به صورت کج و درهم رویش خواهند کرد و یا حتی به صورت نهفته باقی می‌مانند.
3- زیبایی
مطالعات مختلف نشان داده است که پوسیدگی دندان‌های شیری و تیرگی ظاهر آنها می‌تواند نقش مهمی در اعتماد به نفس و تعاملات اجتماعی کودک داشته باشد به طوری که کودک حتی اگر ابراز نکند از ظاهر دندان‌ها خجالت کشیده و ممکن است از خندیدن امتناع ورزد و یا روابط اجتماعی وی دستخوش اختلال گردد.
4- ایجاد بوی بد دهان
در صورت وجود حفرات پوسیدگی متعدد تجمع مواد غذایی در بین دندان‌ها افزایش یافته و به مرور زمان فاسد می‌گردند و با ایجاد التهاب در لثه و عفونت دندان‌ها کودک دچار بوی بد دهان خواهد شد.
درمان پوسیدگی
امروزه با پیشرفت علم دندانپزشکی کودکان پوسیدگی‌های دندان‌های شیری در صورت مراجعه به موقع کاملاً قابل درمان است.
پوسیدگی این دندان‌ها با مواد ترمیمی مختلف و یا روکش‌های مخصوص دندان‌های شیری برطرف گردیده و کارایی دندان به طور کامل بازگردانده خواهد شد حتی در صورتی که پوسیدگی دندان شیری عمیق باشد.
در بسیاری از مواقع مشکلات این دندان‌ها با درمان‌های عصب کشی برطرف گردیده و با یک درمان مناسب می‌توانند تا موقع مقرر در داخل دهان باقی بمانند.
لازم به ذکر است برخلاف تصور بسیاری از والدین دندان‌های شیری نیز دارای عصب بوده و در صورت پیشرفت پوسیدگی و انتقال التهاب و عفونت به عصب دندان، باید درمان عصب کشی انجام گیرد و این درمان هیچ گونه عارضه‌ای برای دندان‌های دایمی جانشین نخواهد داشت.
زمان مناسب مراجعه به دندانپزشک
جالب است بدانید که اولین مراجعه کودک به دندانپزشک باید در بین سن 6 ماهگی تا یکسالگی باشد در این زمان دندانپزشک با معاینه دهان کودک و بررسی وضعیت لثه‌ها و دندان‌های تازه روییده توضیحات لازم به جهت پیشگیری از پوسیدگی را بر حسب وضعیت دهانی کودک به والدین خواهد داد.
پس از این جلسه اول فواصل بین معاینات دندانپزشکی به طور معمول هر 6 ماه یکبار تعیین می‌گردد گرچه بر حسب وضعیت دندانی کودک و میزان در معرض خطر پوسیدگی بودن، این زمان بر طبق صلاحدید دندانپزشک ممکن است تغییر نماید.
تأثیر پوسیدگی دندان‌های شیری بر دندان‌های دایمی
در صورت پیشرفت پوسیدگی و وجود التهاب و عفونت در دندان‌های شیری این عفونت می‌تواند به جوانه دندان دایمی زیرین سرایت نموده و موجب اختلال در تکامل دندان دایمی زیرین شود هم چنین وجود پوسیدگی در دندان‌های شیری موجب افزایش میکروب‌های عامل پوسیدگی از جمله استرپتوکوک موتانس گردیده و شانس ابتلا به پوسیدگی را در سایر دندان‌های موجود در دهان افزایش می‌دهد.
خارج کردن دندان‌های شیری
همانطور که پیش‌تر ذکر گردید تا حد امکان باید از خارج کردن زود هنگام دندان‌های شیری جلوگیری کرد، ولی اگر پوسیدگی دندان به حدی پیشرفت کرده باشد که دندان شیری قابل درمان نباشد و دندانپزشک تشخیص دهد که دندان شیری باید خارج شود برای حفظ فضای دندان تا رویش دندان دایمی جایگزین باید از وسایلی به نام فضانگهدار (space maintainer) استفاده نمود این وسایل به دو صورت ثابت و یا متحرک ساخته می‌شوند که انتخاب انواع آن بر حسب صلاحدید دندانپزشک می‌باشد.
کلام آخر
با توجه به موارد ذکر شده دندان‌های شیری با وجود این که به طور موقت در داخل دهان حضور دارند، ولی از اهمیت بسیاری در حفظ سلامت عمومی کودک و جلوگیری از ابتلای وی به عوارض بازگشت‌ناپذیر برخوردارند، لذا حفظ و مراقبت این دندان‌ها در دوران کودکی از ضروریات انکارناپذیر می‌باشد.
