د‌کتر ریحانه برکتین - متخصص نوزاد‌ان و کودکان
تحریریه زندگی آنلاین : مصدومیت یکی از دلایل منجر به مرگ و ناتوانی در کودکان در کل دنیا است. با توجه به گزارشات سازمان بهداشت جهانی در مورد جلوگیری از مصدومیت در کودکان کوچک‌تر از ۲۰ سال و یکی از علل مرگ در اطفال بین ۱۰ تا ۲۰ سال است. از بین علل اصلی مرگ و میر و ناتوانی در کودکان، حوادث حمل و نقل جاده‌ای، غرق‌شدگی، سوختگی و سقوط در صدر قرار دارند. در آسیا صدمات و جراحات مسئول ۵۰ درصد مرگ در کودکان زیر ۱۸ سال است. به طوری که غرق‌شدگی نیمی از این بخش را شامل می شود.
در این بین تروما به عنوان یکی از عوارض این حوادث مورد بحث قرار گرفته است. تروما بر اساس تعداد اعضای آسیب دیده بدن طبقه‌بندی می‌شود (یک عضو یا بیشتر)، روش دیگر این تقسیم‌بندی بر اساس شدت آسیب است (خفیف، متوسط و یا شدید). همچنین تروما می‌تواند بر اساس مکانیسم آن به دو گروه نافذ و یا غیر نافذ تقسیم‌بندی گردد. در دوران کودکی ترومای غیر نافذ بخش اصلی صدمات را شامل می‌شود، اما در بزرگسالی ترومای نافذ از نظر تعداد برتر است، به طوری که تقریبا ۱۵ درصد موارد را شامل شده و میزان مرگ و میر بالاتری را به خود اختصاص می‌دهد.
میزان مرگ و میر در مناطقی که تحت پوشش سیستم‌های نظارتی باشد کاهش یافته است، در برخی کشورهای پیشرفته، مراکزی به عنوان مرکز تروما طراحی شده که خود باعث افزایش سرعت عمل و کاهش میزان مرگ و میر می‌شود. همچنین آموزش همکاران پزشکی برای انجام اقدامات اولیه حیاتی در صحنه حادثه باید به طور کامل انجام گیرد که ارجح بر انتقال بیمار می‌باشد. به علاوه هنگامی‌که مرکز اورژانس خبر می‌دهد قبل از رسیدن کودک باید تیم تروما تجهیز گردد، یک جراح متخصص و یا یک پزشک اورژانس در ابتدای امر رهبری گروه را بر عهده دارد.
وضعیت فیزیولوژیک محل آناتومی آسیب و همچنین مکانیسم آسیب عواملی هستند که در ادامه روند کار تعیین‌کننده خواهند بود. در این راستا وضعیت فیزیولوژیک بیمار بیشترین اهمیت و مکانیسم سانحه کمترین اهمیت را دارد.
بیشتربخوانید:
علائم شکستگی در کودکان
کمک‌های اولیه
در طی کمک‌های اولیه پزشکی به سرعت صدماتی را که حیات فرد را تهدید می‌کند بررسی و درمان می‌کند. علل اصلی مرگ زود هنگام به دنبال تروما شامل انسداد مجاری هوایی، ناکارآمدی سیستم تنفسی، شوک به دنبال خونریزی و صدمه به سیستم عصبی مرکزی می‌باشد. در این حالت اقدامات حیاتی اولیه شامل باز کردن راه هوایی، برقرار کردن تنفس، کنترل سیستم گردش خون و بررسی سیستم عصبی است، پس از آن بدن بیمار را مورد بررسی قرار داده و محیط اطراف را کنترل می‌کنیم.
اکسیژن‌رسانی مناسب در هنگام مراقبت از نخاع گردنی برای جلوگیری از آسیب‌های بیشتر در درجه اول اهمیت قرار دارد. در این حالت باید در هر کودکی که دچار ضربه شده است به صدمه نخاع دقت کرد. برای جلوگیری از صدمه نخاعی بیشتر استاندارد کنونی جلوگیری از حرکت نخاع گردنی با استفاده از یک یقه سفت و محکم نوار یا پارچه‌هایی است که روی پیشانی قرار می‌گیرد و به صورت محکم کودک را بی‌تحرک نگه می‌دارد، همچنین در پشت کودک باید از یک تخته محکم استفاده کرد.
انسداد مجاری هوایی به صورت خروپف و صداهای غیر معمول تنفسی خشونت صدا می‌باشد. کودک نسبت به بالغین، با احتمال بیشتری ممکن است دچار انسداد مجاری هوایی شود که به علت کوچک‌تر بودن حفره دهان و بینی و به تناسب آن بزرگ‌تر بودن زبان و بافت لوزه‌ها می باشد. در موارد صدمه شدید به سر این اتفاق بیشتر رخ می‌دهد. همچنین گاهی در کودکان انسداد مجرای تنفسی می‌تواند به دنبال شکسته شدن استخوان فک تحتانی و یا وجود ترشحاتی مثل خون و استفراغ و ورود این اجسام به داخل سیستم تنفسی باشد.
پس از باز نمودن مسیر راه هوایی، پزشک تنفس بیمار را با شمردن تعداد تنفس ارزیابی می‌کند. همچنین مشاهده حرکات قفسه سینه برای فهمیدن قرینه بودن تنفس و استفاده از عضلات فرعی آن لازم است. صدمه به سر یکی از شایع‌ترین علل نارسایی تنفس است. کودک غیر هوشیار که دچار صدمه شدید به سر شده است، ممکن است دچار اشکالات متفاوتی در تنفس گردد.
بیشتر بخوانید:
مشکلات رویش دندان شیری
همچنین به دنبال تروما با از دست دادن خون به دنبال خونریزی، ممکن است شوک رخ دهد. علائم شوک شامل ضعیف بودن نبض‌ها، افزایش ضربان قلب، پوست سرد، رنگ‌پریدگی و اختلال در هوشیاری است. پس از آن وضعیت سیستم عصبی کودک مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. و در مرحله آخر تمام لباس‌های بیمار باید بریده و خارج شود تا هرگونه آسیب آشکار گردد. باید دقت کرد بریدن لباس‌ها سریع‌ترین راه این کار بوده و از حرکت دادن غیرضروری کودک پیشگیری می‌گردد. اگر در این حالت کودک دچار کاهش حرارت باشد، می‌توان با استفاده از یک پتو او را گرم کرد.
در مرحله دوم اقدامات حیات‌بخش پزشک معاینات خود را تکمیل می‌کند. در این مرحله ابتدا احتمال ورود ضربه به سر بررسی می‌گردد و ممکن است از سی‌تی‌اسکن مغز استفاده گردد. صدمه به ستون فقرات گردن در کمتر از ۳ درصد کودکان دیده می‌شود، اما همین صد درصد با عوارض و مرگ و میر بالا همراه است. صدمات ستون فقرات را با سی‌تی‌اسکن می‌توان تشخیص داد. در قسمت بعد قفسه سینه مورد بررسی قرار می‌گیرد که به طور شایع در کودکان کوچک کوفتگی‌های ریوی دیده می‌شود. دیواره قفسه سینه این کودکان قابلیت انعطاف‌پذیری کمتری داشته و نیروی بیشتری به ریه‌ها منتقل می‌شود، لذا تا ۲۴ ساعت خطر تنگی نفس ممکن است وجود داشته باشد. همچنین شکستگی دنده به دنبال ورود ضربه مشاهده می‌گردد. پس از قفسه سینه، شکم مورد بررسی قرار می‌گیرد. کبد و طحال ممکن است دچار خونریزی و یا پارگی شود. گرچه پانکراس، کلیه‌ها و روده معمولا ممکن است سالم بمانند، اما بعد از اصابت دسته دوچرخه این اتفاق در کودکان ممکن است رخ دهد. اگرچه یک معاینه کامل برای ارزیابی آسیب‌های داخل شکمی حیاتی می‌باشد، اما گاهی به دلیل بی‌قراری شدید کودک و همچنین اتساع شکم به دنبال گریه کردن و عدم همکاری کودکان کوچک‌تر ممکن است یافته‌ها گمراه‌کننده باشد. در این حالت باید با پرت کردن حواس کودک به آرامی و به صورت مداوم شکم را لمس نمود، البته گاهی از سونوگرافی و یا سی‌تی‌اسکن شکم در این رابطه باید کمک گرفت. لگن از قسمت‌های دیگری است که باید در کودکان بررسی دقیق گردد و تقریبا در ۴ درصد از کودکان دچار ضربه دیده می‌شود. این ضربه معمولا به دنبال تصادف وسایل نقلیه موتوری با سرعت بالا یا تصادف عابرین پیاده دیده می‌شود. دستگاه ادراری تناسلی تحتانی نیز باید به طور دقیق مورد بررسی قرار گیرد و ثبات استخوان‌های لگن ارزیابی شود. صدمات پیشابراه در جنس مذکر شایع‌تر بوده و ممکن است با وجود خون در ادرار خود را نشان دهد.
و در آخرین قسمت، شکستگی اندام‌ها بررسی می‌گردد که ممکن است به دلیل وجود آسیب‌های حیاتی گاهی مورد غفلت قرار گیرد. همه اندام‌ها باید از نظر کلی تورم و کبودی بررسی شود، از نظر وجود درد به دقت لمس گشته و محدوده حرکتی فعال و غیرفعال و همچنان سیستم حسی آن بررسی و ارزیابی گردد. همچنین به بی‌حرکت نمودن عضو شکسته و مصرف ضد درد نیز باید توجه نمود.
پس از ارزیابی و درمان تمام مراحل فوق بایستی از نظر روانی و اجتماعی کودک و خانواده او مورد حمایت قرار گیرند، مخصوصا هنگامی که آسیب شدید بوده و یا به سر وارد شده است، چون همانند بزرگسالان، کودکان نیز ممکن است در خطر افسردگی و اختلال اضطرابی قرار بگیرند.
