دکتر پریسا مهراشتیاق؛ دندانپزشک کودک و نوجوان
پوسیدگی دندانی
بسیار دیده می‌شود که در دو کودکی که شرایط محیطی یکسانی دارند (یعنی دارای تغذیه و بهداشت دهانی مشابهی هستند) میزان پوسیدگی دندانی متفاوتی دارند و این تفاوت به دلیل داشتن ژنتیک متفاوت و اثری که ارث در بروز پوسیدگی دارد، است.
یعنی به صورت ژنتیکی در بعضی افراد استعداد بروز پوسیدگی بیشتر می‌باشد، البته این صحبت به این معنی نیست که پوسیدگی یک بیماری ارثی است، بلکه ارث اثرات ژنتیکی تظاهرات این بیماری را در فرد تغییر می‌دهد. پوسیدگی دندانی بسیار شایع است و افراد زیادی در دنیا به آن مبتلا هستند، البته امروزه به دلیل افزایش اگاهی افراد در زمینه تغذیه سالم، بهداشت دهانی مناسب، روش‌های پیشگیری از پوسیدگی و اثرات مفید فلوراید، میزان مشکلات پوسیدگی در دهان افراد جامعه کم‌تر شده است.
علل اصلی پوسیدگی را می‌توان در سه عنوان زیر خلاصه کرد
* وجود میکروارگانیسم‌های پوسیدگی‌زا مثل استرپتوکوک‌موتانس در دهان فرد
* ماده غذایی پوسیدگی‌زا (منظور رژیم غذایی سرشار از مواد کربوهیدراتی و شیرین و یا غذاهای ترش و نوشابه‌های گاز‌دار است)
* عوامل میزبان (آناتومی یا شکل برخی دندان‌ها حاوی شیارهای بسیار عمیق است و این نوع شکل دندانی بسیار مستعد پوسیدگی می‌باشد و یا در برخی از دندان‌ها مینا و یا عاج به صورت ناقص و مشکل‌دار تشکیل شده و ساختار دندان مستحکم و مقاوم به پوسیدگی نیست).
در این قسمت ژنتیک نقش مهمی دارد. وقتی پدر و مادری دندان‌هایی با بافت ضعیف و مستعد پوسیدگی دارند احتمال زیادی وجود دارد که دندان‌های کودکان‌شان هم بدین شکل باشد و بر عکس اگر هر دوی والدین دندان‌هایی مقاوم داشته باشند، به احتمال بالایی دندان‌های کودک‌شان هم مقاوم خواهد بود.
در مورد پدر و مادری که حساسیت یکسانی به پوسیدگی دندانی ندارند، حساسیت دندانی بسیار تمایل دارد که شبیه مادر باشد تا پدر، این یافته به ویژه در مورد دخترها صادق است.
پوسیدگی دندانی بیماری عفونی واگیرداری است که نوعی باکتری عامل انتقال آن است و این باکتری به راحتی از دندانی به دندان دیگر و از فردی به فرد دیگر از طرق تماس بزاق منتقل می‌شود.
منبع اصلی باکتری عامل پوسیدگی (استرپتوکوک موتانس) در دهان کودک ،اطرافیان نزدیک، به‌خصوص مادر و در مقام بعدی پدر و پرستار کودک است.
اگر مادری دارای بزاقی با میزان بالای باکتری‌های پوسیدگی‌زا باشد احتمال انتقال این باکتری‌ها به نوزاد بسیار بالا است.
حتی این انتقال می‌تواند از طریق فوت کردن غذای کودک و یا بوسیدن او باشد. اطرافیان باید به دلایل بهداشتی تا حد امکان از این رفتارها اجتناب کنند.
اوج احتمال این انتقال از دوره بارداری مادر تا دو سال بعد از زایمان است. پس برایمان مهم است در این سه سال مهم توجه خاصی به بهداشت دهان مادران داشته باشیم و سعی کنیم مشکلات دندانی و لثه‌ای مادر و افرادی که در تماس نزدیک با کودک هستند را برطرف کنیم و بهداشت دهانی آن‌ها را ارتقا دهیم تا زیر بنای سالمی برای دهان کودک‌مان بسازیم. یعنی اولین قدم برای داشتن نوزادی با دهان سالم رسیدگی به وضعیت سلامت دهانی مادر در دوران بارداری و سلامت دهانی اطرافیان کودک است.
پوسیدگی دندانی احتمالا صفتی چند ژنی می‌باشد و تنها یک ژن مسؤل انتقال این صفت نیست و چندین ژن در بروز آن دخالت دارند. دانشمندان تحقیق جالبی روی موش انجام دادند و با روش‌های خالص‌سازی نژادی موفق به تولید گونه‌های مقاوم به پوسیدگی دندانی در موش‌ها شدند. این ازمایش اثر ژنتیک را بر پوسیدگی دندانی نشان می‌دهد.
با امید روزی که شاهد آن چنان پیشرفتی در علم ژنتیک باشیم که با دستکاری ژن‌ها بتوانیم دندان‌ها را عاری و مقاوم به پوسیدگی کنیم.
مشکلات لثه‌ای
در مورد مشکلات لثه‌ای (پریودونتیت‌های مهاجم) هم عامل ژنتیک اثرگذار است.
اثر ژنتیک در مشکلات و ناهنجاری‌های فکی و روابط بین دندانی در یک قوس و نیز بین دو قوس در هنگام قرارگیری دندان‌ها روی هم نیز اثبات شده است.
روابط صحیح دندانی و فکی ناشی از عملکرد صحیح راه هوایی، اندازه صحیح فک بالا و فک پایین و قوس دندانی مناسب و مشکلات دندانی مانند فقدان مادرزادی دندان‌ها و چرخش دندانی است.
به زبان خلاصه عوامل مؤثر بر دندان‌ها و فک بالا و پایین و ارتباط دندانی و فکین بر داشتن روابط صحیح دندانی و فکی مهمند.
نامناسب بودن اندازه دندان‌ها و فکین می‌تواند منجر به کمبود فضا و روی هم قرار گرفتن و رویش نابجای دندانی و یا با فاصله قرار گرفتن دندان‌ها شود و اگر اندازه دندان‌های شخص در فک بالا و پایین با هم نامتناسب باشد مشکلاتی در نیم‌رخ از نظر جلو و عقب قرار گرفتن دندان‌ها خواهیم داشت.
تناسب نداشتن در موقعیت، اندازه یا شکل فک بالا و فک پایین نیز دلایل ژنتیکی دارد.
گاهی اوقات هم اندازه فک‌ها و دندان‌ها با هم متناسب نیستند که منجر به درهم بودن و یا ایجاد فاصله بین دندان‌ها می‌شود.
ثابت شده است که اثر ژنتیکی قوی بر این روابط حکم‌فرما است. چنانچه در برخی از نژادها و برخی خانواده‌ها ناهنجاری خاصی را بیشتر می‌بینیم.
در این زمینه هم این صفات تحت تاثیر چندین ژن مختلف هستند و تک‌ژنی نیستند. فقدان دندانی، شکل دندانی و جلو‌آمدگی فک پایین صفاتی هستند که دقیقا تحت‌تاثیر ژنتیک قرار دارند.
به دلیل دانش اندک ما در علم ژنتیک پیش‌بینی صفات ارثی در کودک امکان‌پذیر نیست و جا دارد که در این علم تحقیق و تفحص بیشتری شود.
اثر عوامل محیطی روی این صفات مطالعه و تحقیق را مشکل کرده است.
به همین دلایل درمان و پیش‌بینی نتایج حاصل از درمان هم در صفاتی که به صورت ژنتیکی به ارث می‌رسند مشکل است. به امید آینده‌ای روشن‌تر و پیشرفت‌هایی بهتر در این علم.
منبع: مک دونالد ۲۰۱۶
مترجم: دکتر قاسم میقانی
بیشتر بخوانید:
