زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر محمدحسین صالحی سورمقی : متخصص فارماکوگنوزی ؛  استاد دانشکده داروسازی

تحریریه زندگی آنلاین :

نام‌دیگر: لیمو سنگی

نام علمی: Citrus limon

نام عمومی: lemon

نام انگلیسی: Lime tree

نام عربی: لیمو

نام فرانسوی: Citronnier

نام آلمانی: Lemonienbaum

نام‌های مترادف: Citrus medica, Citrus limonum

نام خانواده: Rutaceae (مركبات)

گیاه‌شناسی

لیموترش درختچه‌ای است همیشه‌‌سبز به ارتفاع تا 6 متر، دارای ساقه ای راست و شاخه‌هایی خاردار. برگ‌های آن متناوب، به رنگ سبز یا سبز مایل به زرد و براق و میوه‌های كوچك، تخم‌مرغی و به رنگ سبز، سبز مایل به زرد یا زرد هستند. درخت لیموترش در نواحی مدیترانه و نواحی نیمه‌گرمسیری كشت می‌شود. این درخت برعكس واریته‌های دیگر سیتروس دائماً در حال میوه دادن است.

 بیشتربخوانید:

خواص لیموترش را بشناسید

تاریخچه

لیمو، بومی آسیای جنوب شرقی و احتمالاً هند یا جنوب چین است. تاریخچه آن به دلیل تشابهی كه با گونه نزدیك آن یعنی ترنج دارد، در پاره‌ای موارد مشخص نیست. این‌گونه تصور می‌شد كه لیمو، در آثار هنری روم مربوط به اولین قرن بعد از میلاد به تصویر در آمده، ولی منابع دیگر از رویش این میوه، برای اولین بار در دومین قرن بعد از میلاد در اروپا سخن گفته‌اند.

فیزیكدان‌ها در سال 1600 میلادی، به این نكته دست یافتند كه اگر دریانوردان هر روز آب لیمو مصرف كنند، از ابتلا به كمبود ویتامین C در سفرهای دریایی درازمدت، در امان می‌مانند. اسكوربوت نوعی كمبود ویتامین C است كه ضعف ماهیچه‌ها، ناتوانی بدن در التیام زخم و خرابی لثه‌ها را به دنبال دارد. قانون كشور انگلیس، كشتی‌های انگلیسی را به حمل لیمو به اندازه‌ كافی یا آب لیمو به اندازه روزانه 30 گرم برای هر دریانورد مجبور كرده بود و از این‌رو، ملوان‌های انگلیسی، لقب لایم گرفته بودند.

صنعت لیموی كالیفرنیا، بعد از Gold Rush (هجوم به مناطق طلاخیز) در سال 1849 آغاز شد. كشت آن از سال 1940 تا 1965 افزایش یافت و در حال حاضر كالیفرنیا و آریزونا عمده‌ترین كشت‌كنندگان لیمو هستند و بدین ترتیب آمریكا قبل از مكزیك و ایتالیا، مهم‌ترین محل كشت لیمو به حساب می‌آید.

بیش از 50 درصد از محصول لیموی آمریكا، برای تولید آب لیمو و دیگر فرآورده‌های نوشیدنی به مصرف می‌رسد. پوست، گوشت و دانه آن نیز در ساخت روغن، پكتین یا محصولات دیگر به كار می‌رود. آب لیمو، مدر، معرق، قابض و مقوی است و به صورت لوسیون و جهت غرغره كردن استفاده می‌شود. خواص مذكور، از دیرباز مورد توجه بوده است.

داروشناختی و اثرات مهم

ویتامین C كه تركیب مهم لیمو به شمار می‌رود، از خونریزی زخم‌ها جلوگیری و به مقاومت بدن در برابر عفونت‌‌ها کمک می‌کند. همچنین به عنوان ضداكسیدان عمل کرده و اثرات ضدسرطان آن در مطالعات حیوانی و انسانی گزارش شده است.

ویتامین C به‌خصوص نقش مهمی در خنثی كردن نیتروزآمین‌ها كه سرطان‌زا هستند، دارد. پكتین آن دارای خاصیت كاهش كلسترول بوده و در كاهش امراض قلبی مؤثر است. پكتین در جلوگیری از اسهال و استفراغ نیز نقش بسزایی دارد.

بیوفلاونوئیدهای لیمو خاصیت شكنندگی مویرگ‌ها را كاهش داده و در جلوگیری از تصلب شرائین، واریس و خونریزی لثه بسیار مفید است (در حقیقت بیوفلاونوئیدها در جلوگیری از شكنندگی مویرگ‌ها و ایجاد استحكام آنها نقش اساسی دارند.)

آب‌لیمو خاصیت ضد میكروبی خوبی داشته و مصرف آن در افرادی كه دچار عفونت، تب، آنفلوانزا و سرماخوردگی هستند، بسیار مفید است. آب لیمو مقوی پانكراس و كبد نیز هست.

مصرف آب ‌لیمو در موارد پیوره و زخم گلو مفید بوده و در جلوگیری از خونریزی آنها مفید است.

مخلوط آب لیمو و گلیسیرین به نسبت حدود 1 به 10 برای نرم كردن پوست بسیار مفید است و در آكنه (جوش صورت) و آفتاب‌سوختگی مصرف می‌شود. برای این منظور مقدار 90 میلی‌لیتر گلیسیرین را با 10 میلی‌لیتر آب لیمو در شیشه‌ای مخلوط نموده و هنگام مصرف به‌خوبی تكان دهید و بلافاصله روی پوست بمالید. این عمل به‌خصوص برای پوست دست و پا و در هنگام خواب كه مخلوط تا صبح به خوبی تأثیرگذار باشد، مفید است.

همچنین آب لیمو به رفع عطش کمک زیادی می‌کند (شربت آب لیمو) و مصرف خوراكی آن در افرادی كه روماتیسم دارند، مفید است.

 بیشتربخوانید:

خواص فوق العاده لیموترش

تركیبات مهم

این تركیبات عبارتند از: قندها، پلی‌ساكاریدها، اسیدهای آلی، چربی‌ها، كاروتنوئیدها، ویتامین‌ها، مواد معدنی، فلاونوئیدها، لیمونوئیدها و اسانس. مهم‌ترین اسید آلی آبلیمو اسید سیتریك به مقدار تا حداكثر 10 درصد است. نزدیك به 2 درصد سیترات‌های كلسیم و پتاسیم نیز در آن وجود دارد.

لیمو یكی از منابع غنی پتاسیم است و میزان پتاسیم موجود در آن 145 میلی‌گرم در 100 گرم لیموست. ویتامین C به میزان 50-40 میلی‌گرم در 100 گرم لیمو (دو برابر میزان موجود در پرتقال) و كلسیم به میزان 61 میلی‌گرم در 100 گرم است. همچنین ویتامین‌های B1, B2, B3,B5,B9 و املاح آهن، منیزیوم، منگنز، روی، فسفر و پتاسیم در آن وجود دارد. آب لیمو كالری كمی دارد و حاوی 27 كیلوكالری در هر 100 گرم میوه است. تركیبات دیگر لیمو شامل 5/2 درصد اسانس در پوست میوه‌هاست.

احتیاط

مصرف زیاد آب لیمو، به‌خصوص به شكل مستقیم، ممكن است اثراتی مخرب روی مینای دندان ایجاد کند؛ بنابراین، بهتر است همیشه به صورت رقیق‌شده مصرف شود.

 مهم‌ترین اثرات گزارش‌شده آب لیمو

ضد شكنندگی عروق مویینه، ضد سم تریاك، ضد سم بعضی سموم، ضدورم، ضدتب، ضدكمبود ویتامین C و ادرارآور.

نكات قابل توجه

گرچه شرایط آب و هوایی در مواد مؤثر گیاهان تأثیر می‌گذارد، ولی مواد و خواص لیمو در نواحی مختلف جهان یا ایران با هم مشابهند. البته درختچه لیمو بیشتر با آب و هوای گرم سازگار است.

دم‌كرده لیموعمانی به طور مستقل یا همراه با گیاهان دیگر، مشابه تی‌بگ‌های تهیه‌شده جدید از پوست لیمو در جهان است و دارای همان خواص پوست لیمو می‌باشد.

واریته‌های دیگر لیمو كه میوه‌ای بزرگ دارند، از نظر تركیبات موجود در آب با این لیمو مشابهند، ولی تركیبات پوست آنها تا حدی با همدیگر تفاوت دارد.

در بسیاری از نقاط ایران پوست لیمو را به صورت ترشی مصرف می‌کنند كه دارای همان خاصیت پوست تازه یا گرد پوست لیموست.

چون پوست و مخصوصاً دانه‌های لیمو بسیار تلخ هستند، در زمان تهیه آبلیمو نباید روی آنها بیش از اندازه فشار آورد، در غیر این صورت آبلیمو تلخ خواهد شد.

 تركیباتی در آبلیموی تازه وجود دارند كه با مرور زمان تغییر می‌كنند، بنابراین آبلیموی تازه و كهنه كمی از نظر مواد مؤثر با یکدیگر اختلاف دارند. البته خواص دارویی و درمانی آنها تا حد زیادی مشابه است.

لیموترش كه در این مقاله توضیح داده شده، در بازار به نام لیموسنگی مشهوراست، اما گونه عمانی (Key lime) با نام علمی Citrus aurantifolia است كه در ایران از آن آبلیمو تهیه می‌شود. لیمو عمانی به صورت مستقیم یا پودر به عنوان آرامبخش، اشتهاآور، عطر و طعم‌دهنده در طب عوام و به طور عمومی مصرف می‌شود.

در طب عوام ایران از مخلوط دم‌كرده یا جوشانده لیمو عمانی و گل گاوزبان به عنوان آرامبخش و مقوی قلب استفاده می‌شود. به نظر می‌رسد كه مخلوط این دو گیاه دارای اثرات سینرژیسمی است (آثار یكدیگر را تقویت می‌كنند) و ضمن خوش‌طعم و خوشرنگ شدن اثرات مطلوبی ایجاد می‌كند.

اكثراً این مخلوط را با نبات مصرف می‌كنند. مطالعات علمی در این باره صورت نگرفته و لازم است، تحقیقاتی در این باره صورت گیرد.

 ده كشور اول تولید‌كننده لیموترش در سال 2011 شامل چین، مكزیك، هند، آرژانتین، برزیل، آمریكا، تركیه، اسپانیا، ایران و ایتالیا می‌باشند كه به میزان 894/887/13 تن تولید كرده‌اند.