د‌کتر آزاده نجارزاده : متخصص تغذیه و رژیم درمانی ؛ دانشیار گروه تغذیه و سرپرست مرکز تحقیقات تغذیه و امنیت‌غذایی دانشگاه علوم پزشکی یزد
تحریریه زندگی آنلاین : بسیاری از ما عادت داریم برای بیدار ماندن و سرحال ماندن در طول روز از قهوه استفاده کنیم، اما کافئین کاری بیشتر از بیدار نگهداشتن ما انجام می‌دهد. کافئین محرک سیستم عصبی مرکزی است که بر روی بدن می‌تواند اثرات زیادی داشته باشد.
دانستن عوارض طولانی‌مدت مصرف کافئین بر روی بدن می‌تواند به ما کمک کند تا با آگاهی بیشتر از آن استفاده کنیم. کافئین حتی به عنوان بخشی از داروها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در شکلات، قهوه، نوشابه‌ها و نوشیدنی‌های انرژی‌زا نیز کافئین وجود دارد.
بیشتربخوانید:
آیا نوشیدن قهوه باعث کوتاهی قد می‌شود؟
اثرات کافئین
علاوه بر اثرات تحریک کنندگی کافئین می‌تواند اثرات مثبت بر سلامتی داشته باشد. یک مطالعه مروری که در سال ۲۰۱۹ انجام شده نشان می‌دهد که مصرف متوسط کافئین اثر محافظت‌کننده بر سرطان کبد دارد.
در همان سال مطالعه مروری دیگری بر روی ۴۰ بررسی انجام شده نشان داد که نوشیدن ۲ تا ۴ فنجان قهوه در روز با کاهش خطر مرگ ناشی از تمام عوامل ارتباط دارد. بعضی از مطالعات نیز نشان‌دهنده تأثیر مثبت مصرف کافئین بر مغز می‌باشند. مطالعات مختلفی حاکی از تأثیر مثبت کافئین بر حافظه وجود دارند. مصرف کافئین در کاهش دردهای میگرنی نیز مؤثر بوده و یکی از ترکیبات داروهایی است که برای این منظور تولید می‌شوند. در ورزشکاران نیز به عنوان یکی از رایج‌ترین محرک‌ها از کافئین استفاده می‌گردد. هرچند مصرف این مکمل در ورزشکاران دارای محدودیت است و باید به میزانی مصرف شود که غلظت ادراری آن از ۱۵ میکروگرم در میلی‌لیتر افزایش پیدا نکند.
جدا از افزایش سطح انرژی و بیدار نگه داشتن و تحریک سیستم عصبی مرکزی، کافئین یک دیورتیک است به معنی اینکه مصرف زیاد آن باعث افزایش دفع ادرار و کاهش آب بدن می‌شود. همچنین مصرف کافئین می‌تواند باعث افزایش ترشح اسید در معده و در بسیاری از موارد ترش کردن و یا ریفلاکس گردد.
عوارض مصرف بیش از حد کافئین
برای بیشتر افراد مصرف کافئین تا ۴۰۰ میلی‌گرم در روز مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما مصرف بیش از حد آن می‌تواند عوارضی داشته باشد. عوارض مصرف کافئین می‌تواند شامل لرزش، بی‌خوابی، سردرد، گیجی، افزایش ضربان قلب، خشکی دهان، اضطراب و نیز وابستگی یا به نوعی اعتیاد باشد، به طوری که به محض کمبود دریافت علائمی شبیه آنچه در معتادان مشاهده می‌شود، ایجاد گردد. علائم مصرف کافئین می‌تواند با جذب کلسیم در بدن تداخل داشته باشد.
همچنین می‌تواند باعث افزایش فشار خون در کسانی که عادت به مصرف آن نداشته باشند بشود. بعد از یک ساعت از خوردن کافئین میزان آن در خون به حداکثر مقدار خود می‌رسد. اثرات کافئین تا ۴ تا ۶ ساعت باقی است. درجه حساسیت در افراد مختلف متفاوت است.
بیشتربخوانید:
کافئین چه اثراتی بر زیبایی پوست می گذارد؟
چه میزان کافئین در روز ایمن است؟
اینکه واکنش بدن شما به کافئین چگونه باشد، بستگی به توده بدنی، متابولیسم و وضعیت سلامت شما دارد. ضمن اینکه تکرر مصرف و میزان مصرف در هر نوبت نیز اهمیت دارد. تحقیقات میزان حداکثر 400 میلی‌گرم در روز کافئین را در جمعیت عمومی ایمن نشان می‌دهد.
اما برای اینکه مصرف خود را قضاوت کنیم، میزان تقریبی کافئین در هر واحد مصرف مواد کافئین‌دار در جدول ذیل ذکر شده است.
نوشیدنی‌های انرژی‌زا و کافئین
نوشیدنی‌های انرژی زا حاوی کافئین هستند ضمناً اکثراً در ترکیب آنها از گیاهی به عنوان گوارانا نیز استفاده شده است که خود حاوی کافئین است. نوشیدنی‌های انرژی‌زا را نباید با نوشیدنی‌های ورزشی اشتباه گرفت. میزان کافئین و قند در چنین نوشیدنی‌هایی حتی گاه بالاتر از نوشابه‌های گاز‌دار است. سطح کافئین در برند‌های مختلف این نوشیدنی‌ها باهم متفاوت است.
باید توجه کرد که کودکان و خانم‌های باردار به هیچ وجه نباید از نوشیدنی‌های انرژی‌زا استفاده نمایند.
بیشتربخوانید:
مصرف کافئین در حاملگی
عوارض کافئین در زنان باردار
در بارداری توصیه می‌شود مصرف کافئین به 200 میلی‌گرم در روز یا کمتر از آن محدود گردد. مقادیر بالای کافئین در این دوران می‌تواند منجر به سقط جنین، زایمان سخت و تولد نوزاد کم وزن گردد.
اثرات دراز مدت مصرف کافئین بر سلامتی
مصرف مقادیر متوسط کافئین در طولانی‌مدت اثرات منفی نخواهد داشت.
در حالی که مصرف دوز بالا (1000 میلی‌گرم در روز) به صورت مداوم می‌تواند با افزایش خطر ناباروری، سوزش سر دل و تغییر در اجابت مزاج همراه باشد.
افرادی که برای افسردگی، اضطراب، بی‌خوابی، پر فشاری خون و دیگر مشکلات قلبی، مشکلات مزمن معده و کلیه دارو مصرف می‌کنند یا دچار این مشکلات هستند، بهتر است مصرف کافئین خود را محدود نمایند.
