زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

تحریریه هفته نامه پزشك امروز

روغن ماهی شامل اسیدهای چرب است که در ماهی‌های آب‌های سرد بیشتر وجود دارد. این روغن دارای مقادیر زیادی از اسیدهای چرب ضروری (امگا 3) می‌باشد که بدن انسان قادر به ساخت آن‌ها نیست ولی مصرف آن‌ها در جهت سلامتی و عملکرد درست بدن انسان ضروری می‌باشد. 

کمبود آن سبب آسیب بینایی, کاهش توانایی یادگیری, خشکی پوست, افزایش تری گلیسرید و فشار خون, افزایش ابتلا به عفونت می‌گردد. 
به دلیل عدم ساخت آنها توسط بدن لازم است که این مواد از طریق غذا و مکمل‌ها دریافت شوند. معمولاً مکمل روغن ماهی دارای 30% از اسید چرب ایکوزاپنتانوئیک اسید (EPA) و دوکوزاهگزانوئیک اسید (DHA) است. 

 DHA  و EPA به علل زیر در کاهش بیماری‌های قلب و عروق موثر هستند 
1- جلوگیری از آریتمی 
2- جلوگیری از تشکیل لخته خون 
3- کاهش سطح تری گلیسیرید
4- کاهش رشد پلاکهای آترواسکلروتیک 
5- بهبودی عملکرد سلول‌های آندوتلیال 
6- کاهش فشارخون 
7- کاهش التهاب

از آنجائیکه این اسیدهای چرب به سرعت اکسید می‌شوند برای ممانعت از اکسید شدن آنها آنتی اکسیدان مانند ویتامین E ضروری می‌باشد که برای هر گرم روغن ماهی به mg 6/0 ویتامین E به فرم آلفا توکوفرول نیاز است. 

اثرات اسیدهای چرب EPA و DHA موجود در روغن ماهی

به علت اینکه این دو اسید چرب در تمام بافت‌های بدن انسان وجود دارند اعمال مختلفی را نیز سبب می‌شوند. روغن ماهی دارای اثرات ضد التهابی، ضد ترومبوتیک، تنظیم کننده سیستم ایمنی می‌باشد و باعث کاهش تری گلیسیرید خون نیز می‌گردد. در سیستم قلب و عروق نیز با تنظیم کانالهای کلسیم قلب اثر ضد آریتمی از خود نشان می‌دهند. 

مطالعات وسیع نشان می‌دهد که رژیم‌‌های غنی از امگا 3 با کاهش خطر بیماری‌های قلب و عروق همراه می‌باشند. با توجه به مطالعه منتشر شده در سال 2005 مصرف این دو اسید چرب EPA + DHA به میزان mg/day  250 خطر مرگ‌های ناگهانی قلبی را به میزان 50-40٪ کاهش می‌دهد. 

اسیدهای چرب امگا 3 موجود در روغن ماهی با اسید آراشیدونیک در مسیر سیکلواکسیژناز و لیپواکسیژناز رقابت کرده و باعث سنتز ایکوزانوئیدهایی می‌گردند که از تجمع پلاکتی جلوگیری می‌کنند. 

اسیدهای چرب امگا 3 با دو مکانیسم زیر باعث کاهش تری گلیسیرید می‌گردند

1-مهار لیپوژنز (تشکیل و ساخت چربی)

2- افزایش اکسیداسیون اسیدهای چرب در کبد 

در مطالعات متعددی نیز نشان داده شده است که افزایش دریافت EPA و DHA در بیماران دیابتی با تری گلیسیرید بالا اثرات مفیدی را در پی خواهد داشت. 

اثرات ضد التهابی ‌EPA و DHA 

1- مهار سنتز ایکوزانوئیدهای پیش التهابی: این اسیدهای چرب با اسید آراشیدونیک رقابت کرده به این ترتیب از سنتز ایکوزانوئیدهای پیش التهابی مشتق شده از اسید آراشیدونیک جلوگیری می‌کنند. 

2- وجود دو اسید چرب امگا 3 EPA و DHA در مسیر سیکلواکسیژناز سبب تولید ایکوزائیدهای غیر التهابی نظیر اینترلوکین B5 و ترومبوکسان A3 می‌گردد که از اثرات آنها می‌توان به مهار تجمع پلاکتی- مهار انقباض عروق اشاره کرد. 
علاوه بر این موارد اتصال EPA و DHA به غشاء کندروسیت غضروف مفصلی موجب می‌شود که فعالیت آنزیم‌های تخریب کننده مفصل کاهش یافته به این ترتیب از تخریب مفصل جلوگیری می‌کنند و همچنین با کاهش علائم التهابی در آرتریت روماتوئید اثرات مفیدی خواهند داشت. 

مطالعات تصادفی کنترل شده دلالت می‌کند که مکمل‌های روغن ماهی با کاهش سفتی مفصل نیاز به داروهای ضد التهاب را در آرتریت روماتوئید کاهش می‌دهند. مصرف EPA و DHA با دوز حداقل g/day 3 به مدت 12 هفته اثرات مثبتی روی خشکی مفاصل خواهد داشت. 
EPA بیشتر در سنتز ایکوزانوئیدهای غیرالتهابی دخالت می‌کند و از طرفی خود به عنوان پیش ساز ترومبوکسان A3 و لکوترین B5 بوده که باعث مهار تجمع پلاکتی و گشاد شدن عروق می‌گردند، به همین سبب روغن ماهی باعث کاهش فشار خون و مهار تجمع پلاکتی می‌شود. 

در صورتی که DHA یک ترکیب حیاتی از فسفولیپدهای غشاء سلول انسان بویژه سلول‌های مغز و شبکیه چشم می‌باشد و برای رشد عصبی و بینایی ضروری است و در رشد طبیعی مغز جنین، کودکان و نگهداری عملکرد طبیعی مغز در تمام سنین نقش مهمی ایفا می‌کند. 

به همین سبب در تازه‌ترین تحقیقات نشان داده شده است که روغن ماهی سرشار از DHA می‌تواند در درمان افسردگی نیز موثر باشد. اگرچه UL (Upper Limit)  برای امگا 3 تعریف نشده است اما لازم است در افرادی که خطر خونریزی زیادی دارند از مصرف امگا 3 اجتناب شود. 

احتیاط
- مصرف این مکمل در بارداری و شیردهی و اطفال زیر نظر پزشک توصیه می‌گردد. 
- به سبب داشتن اثر آنتی ترومبوتیک روغن ماهی در بیماران هموفیلی و مصرف کنندگان داروی وارفارین باید با احتیاط مصرف شود. 
- قبل از هر جراحی باید مصرف این مکمل قطع گردد. 
- در بیماران دیابتی در صورت مصرف امگا 3 توصیه می‌شود که قند خون کنترل شود. 
- اثر ضد التهابی امگا 3 باعث کاهش سیستم ایمنی برای تخریب پاتوژن‌ها می‌شود بنابراین در افراد با کاهش سیستم ایمنی باید با احتیاط مصرف شود. 
- از آنجائیکه در برخی از مکمل‌های روغن ماهی میزان ویتامین‌های A و D بیشتر از حد مجاز می‌باشد و امکان سمیت و مشاهده عارضه جانبی ناشی از ویتامین A و D وجود دارد پس باید در مصرف آن جانب احتیاط را رعایت نمود. 

عوارض جانبی روغن ماهی

عوارض جانبی شدیدی با مصرف روغن ماهی گزارش نشده است. 
عوارض ضعیفی شامل ناراحتی گوارشی، تهوع، اسهال و احساس بوی ماهی می‌باشد. مصرف مکمل روغن ماهی امگا3 همراه غذا باعث افزایش جذب و کاهش عوارض جانبی می‌گردد.