این امر سبب تجزیه ی گلیکوژن و تحریک مسیر گلوکونئوژنز می شود تا سطح گلوکز به مقدار طبیعی باز گردد. اگر گرسنگی ادامه یابد، ذخایر گلیکوژن تمام می شود. در این حین، به علت پایین بودن سطوح انسولین، بدن به سمت استفاده بیشتر از اسیدهای چرب به عنوان سوخت سلولی، متمایل می شود و این اتفاقی است که به دنبال روزه داری در ماه رمضان می افتد.
تفاوت روزه داری و گرسنگی های طولانی مدت
در گرسنگی طولانی مدت که ممکن است روزها و هفته های زیادی طول بکشد، بدن ناچار می شود برای تامین انرژی مورد نیاز، به تجزیه ی پروتئین ها که در ساختار سلول ها و عضلات به کار رفته اند، روی آورد که این امر برای سلامتی خطرناک است و منجر به تخریب عضلات می شود.
در حالی که در روزه داری، فرد تنها برای مدت طلوع تا غروب آفتاب، از خوردن و آشامیدن خودداری می کند و این باعث می شود که در طی این ماه، بدن به جای مصرف قند، به مصرف چربی به عنوان سوخت اصلی روی آورد و در عین حال، پروتئین ها و عضلات دست نخورده و سالم باقی می مانند. تفاوت دیگری که بین روزه داری و گرسنگی طولانی مدت دیده می شود این است که فرد روزه دار در فاصله افطار تا سحر، امکان خوردن متعادل غذا و آشامیدن مایعات را دارد، در حالی که در گرسنگی طولانی مدت، فرد به طور کامل در اعتصاب غذایی است.
اصول تغذیه صحیح در زمان روزه داری
روزه داران در ایام ماه رمضان باید از تمام گروه های غذایی، یعنی نان و غلات، میوه ها و سبزی ها، گوشت و حبوبات، تخم مرغ و شیر و لبنیات استفاده کنند. همچنین نوشیدن حداقل 8 لیوان آب و مایعات توصیه می شود. به علاوه مصرف سه وعده ی غذایی یعنی سحر، افطاری سبک با کالری پایین و شام برای روزه داران ضروری است.
تامین آب مورد نیاز بدن
به عقیده ی بسیاری از روزه داران، مصرف زیاد آب در وعده سحر می تواند به تامین آب مورد نیاز بدن کمک کند اما این باور صحیح نیست. نوشیدن آب زیاد در وعده ی سحری نمی تواند از تشنگی جلوگیری کند. توصیه می شود که علاوه بر نوشیدن متعادل آب در فاصله افطار تا سحر، با مصرف میوه های آبدار، کم شدن آب بدن جبران شود. برای رفع تشنگی نباید از چای پررنگ و قهوه استفاده کرد، زیرا مدر هستند و باعث از دست رفتن آب بدن می شوند. شایان ذکر است که یکی از بهترین راه ها برای کاهش تشنگی، مصرف شربت آبلیمو و عسل در وعده سحراست.
روزه داری در بارداری و شیردهی
سلامت جنین هنگام روزه داری از دو جنبه ی تغذیه و تغییرات متابولیسمی مادر قابل بررسی است. شاخص تغذیه مناسب مادر، وزن گیری وی در طول دوره ی بارداری است. در بعضی موارد دیده شده است که به دلیل روزه داری و تغذیه نامناسب، وزن گیری کافی در مادر و متعاقب آن در جنین اتفاق نمی افتد و منجر به اثرات سوء روی جنین می شود. به علاوه گرسنگی هنگام بارداری، متابولیسم بدن را سریع تر تغییر می دهد و در نتیجه اجسام کتونی در شرایط بارداری در مقایسه با شرایط غیر بارداری، زودتر تولید می شوند و این اجسام کتونی باعث ایجاد اختلال در روند رشد و نمو جنین می شوند.
همچنین جنین انرژی خود را از قند خون مادر تولید می کند و این در حالی است که در شرایط روزه داری، فرد با افت قند خون مواجه می شود. بنابراین، به نظر می رسد که امکان روزه داری در دوران بارداری کمتر باشد.
از آنجایی که شیر مادر، غذای انحصاری کودک تا 6 ماهگی است، بهتر است که مادران شیرده از روزه گرفتن خودداری کنند زیرا موجب اختلال در شیردهی و متعاقب آن اختلال در روند رشد کودک می شود. با این وجود، مادرانی که سن کودک آن ها بیش از 6 ماه است، می توانند با رعایت اصل تنوع و تعادل غدایی، روزه بگیرند.
روزه داری و دیابت
ناشتایی طولانی مدت در افراد دیابتی می تواند مشکلاتی را ایجاد کند. این بیماران مستعد خطر هیپوگلیسمی و هیپرگلیسمی هستند. به علاوه اینکه کم آبی نیز می تواند برای این دسته از افراد مشکل آفرین باشد. بنابراین افراد دیابتی برای روزه گرفتن به مراقبت های دقیق پزشکی و تنظیم رژیم غذایی، فعالیت بدنی، دوز و زمان مصرف داروها نیاز دارند. اگر فرد دیابتی شرایط ذیل را داشته باشد، مجاز به روزه داری است:
- قند خون کنترل شده در دیابت نوع دوم
- عدم وجود عفونت یا تغییرات سریع درقند خون
- قند خون ناشتای کمتر از mg/dl 161
- قند خون تصادفی کمتر از mg/dl 551
- HbA1c % کمتر از 1
در صورتی که فرد دیابتی یکی از شرایط زیر را داشته باشد، مجاز به روزه داری نیست:
- افراد با قند خون کنترل نشده
- عدم توانایی بیمار در رعایت رژیم غذایی، دارویی و فعالیت بدنی
- افراد دیابتی با داشتن عوارضی همچون فشار خون بالای کنترل نشده
- افراد مبتلا به دیابت بارداری
- افراد مسن
- افراد مستعد حملات هیپوگلیسمی و هیپرگلیسمی 5 بار یا بیشتر در طی ماه رمضان
نکته مهم: اگرقند خون دو ساعت بعد از افطار فرد دیابتی بالاتر mg/dl 551 بود، باید در روز بعد، غذای مصرفی در وعده شام 51 درصد کاهش یابد زیرا بالا بون قندخون هنگام شب مانع از نتایج مثبت روزه داری برای بیمار می شود. اگر هنگام سحر، قند خون بالای mg/dl 511 باشد، باید 51 درصد از مواد غذایی مصرفی فرد در وعده سحر کم شود و اگر قندخون هنگام سحر بالای mg/dl 351 باشد توصیه می شود که فرد از گرفتن روزه خودداری
کند. رژیم غذایی افراد دیابتی در طی ماه رمضان، تفاوت چندانی با افراد سالم ندارد. با این حال بهتر است که فرد از کربوهیدرات های پیچیده در وعده ی سحر استفاده کند. فرد باید حتما 3 وعده ی غذایی ذکر شده را مصرف کند 8 لیوان آب و مایعات نیز در این - و از خوردن غذاهای حجیم و زیاد در یک وعده، اجتناب کند. مصرف روزانه 15 افراد توصیه می شود. شایان ذکر است که در صورت نخوردن سحری، روزه داری در این افراد ممنوع است. به طور کلی افزایش مصرف میوه و سبزی برای تامین آب بدن و مواد ضروری مختلف در کنار غلات کامل، فیبر و غذاهای پروتئینی نباید از سوی روزهداران نادیده گرفته شود؛ اما از مصرف غذاهای پرچرب و سرخ شده و غذاهای حاوی قند ساده مانند زولبیا و بامیه تا حد امکان باید اجتناب شود.
برای جلوگیری از سوءهاضمه و نفخ نیز توصیه میشود از پرخوری اجتناب و آبمیوه یا آب در وعده افطار و شام مصرف شود. البته برای پیشگیری از یبوست، مصرف آلو، انجیر و روغن زیتون بسیار موثر است . در آخر باید گفت که بین روزه داری و سلامت، پیوندهای محکمی وجود داشته و دارد و اثرات مفید روزه داری نه تنها بر سلامت روان، بلکه بر سلامت جسم نیز سایه افکنده است و این مهم حاصل نمی شود مگر با رعایت نکات اصولی تغذیه.
