زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر پيمان غلام‌نژاد؛ کارشناس آزمايشگاه کنترل مواد غذايی دانشگاه علوم پزشکی شهيد بهشتی

مقدمه

نوشته‌ها و برچسب‌های روی بسته‌بندی مواد غذایی معمولا اطلاعاتی در زمینه نام محصول، تاریخ تولید و انقضا، نحوه مصرف، شرایط نگهداری قبل و حین مصرف و گاهی اطلاعاتی در زمینه ارزش تغذیه‌ای محصول به مصرف‌کننده منتقل می‌کنند.

در ایران مرجع قانون‌گذاری در این زمینه موسسه تحقیقات و استاندارد ملی ایران می‌باشد که استاندارد ملی ویژگی‌های عمومی برچسب بسته‌بندی مواد غذایی را تدوین نموده است.

طبق این استاندارد، آگاهی‌های توجیهی کالا روی برچسب بسته‌بندی مواد غذایی نوشته می‌شود. 

بررسی مندرجات روی بسته‌بندی محصولات در ایران

 برچسب مواد غذایی ارائه‌کننده اطلاعات مفیدی در مورد محصول به مصرف‌کننده می‌باشد و فرصت مناسبی در جهت انتخاب محصول مورد نیاز در اختیار او قرار می‌دهد.

ضرورت ساماندهی و چگونگی مندرجات روی بسته‌بندی منتهی به تدوین استاندارد ملی ویژگی‌های عمومی برچسب بسته‌بندی مواد غذایی در ایران گردید که حاوی توضیحاتی در مورد مطالب مندرج روی بسته‌بندی مواد غذایی می‌باشد.

گرچه با مقایسه این استاندارد با استانداردهای ملی بعضی کشورهای پیشرفته و نیازهای جامعه، مطالب این استاندارد کافی نمی‌باشد، به نظر می‌رسد تولیدکنندگان به استاندارد موجود نیز توجه کافی ندارند و رعایت استاندارد موجود و نظارت کامل بر اجرای آن در قدم اول می‌تواند بسیاری از مشکلات را برطرف کند. 

 هنگام خرید به چه نکاتی باید توجه کرد؟

 محصولات غذایی باید دارای شماره پروانه ساخت از وزارت بهداشت، تاریخ تولید و انقضا باشند. به سالم بودن بسته‌بندی توجه نمایید.

از خرید محصولاتی که بسته‌بندی یا متعلقات آنها مانند نی همراه نوشیدنی‌ها آسیب دیده یا کثیف می‌باشد، خودداری نمایید.

به شرایط نگهداری مندرج بر روی بسته بندی توجه کنید. این شرایط باید توسط فروشنده رعایت شده باشد و شما نیز پس از خرید رعایت نمایید.

به مواد متشکله و هشدارهای تولیدکننده توجه كنید. ممکن است مواد غذایی حاوی مواد حساسیت‌زا یا خطرناک برای بعضی گروه‌های سنی، افراد باردار یا بیماران باشند.

متاسفانه جدیت در هشدار دادن به مصرف‌کننده در مورد بعضی مواد متشکله در تولیدکنندگان به ندرت دیده می‌شود.

اگر از رژیم خاصی بهره می‌برید یا در مورد مصرف بعضی درشت‌مغذی‌ها مثل چربی‌ها حساسید، به جدول ارزش تغذیه‌ای مندرج روی بسته بندی توجه نمایید.

اگر از بیرون بسته‌بندی محتویات داخل آن قابل رویت است حتما به‌دقت آن را وارسی نمایید.

اغلب اوقات اجسام خارجی یا فساد مواد غذایی از بیرون بسته‌بندی قابل رویت هستند. 

جدول ارزش تغذیه‌ای

 جدول ارزش تغذیه‌ای نیز از جمله مواردی است که امروزه بر روی بسته‌بندی بسیاری از محصولات دیده می‌شود.

اطلاعات ارائه شده در این جدول می‌تواند به افراد دارای رژیم‌های غذایی خاص و پزشکان آنها در برنامه‌ریزی و اجرای برنامه رژیم کمک کند، با این حال متاسفانه در ایران تفاوت‌هایی در جداول ارائه شده به چشم می‌خورد.

از سال 1990 میلادی سازمان غذا و داروی آمریکا قانون برچسب مواد غذایی را تصویب کرد. در این قانون جداول ارزش تغذیه‌ای باید حاوی سه ستون باشد.

ستون سمت چپ نام ماده مغذی در جلوی آن مقدار اندازه‌گیری شده و در ستون سمت راست مقدار درصدی که ماده مغذی نیاز روزانه فرد را برطرف می‌کند آمده است.

همچنین در پایین جدول باید به اطلاع مصرف‌کننده برسد که این مقادیر برحسب یک رژیم با میزان کالری 2000 نوشته شده، چراکه رژیم روزانه فرد ممکن است حاوی کالری بالاتر یا پایین‌تر از 2000 باشد.

به‌دلیل تفاوت نوشتار زبان فارسی و انگلیسی در جداول محصولاتی که به زبان فارسی درج می‌شوند، ستون سمت راست نام ماده مغذی، در جلوی آن مقدار اندازه‌گیری شده و در ستون سمت چپ مقدار درصدی که ماده مغذی نیاز روزانه فرد را برطرف می‌کند می‌تواند قرار بگیرد.

طبق قانون سازمان غذا و داروی آمریکا درج واژه‌های غذایی مرتبط با یک بیماری یا سلامت باید دقیق، صحیح، مطابق با واقعیت و قابل فهم برای مصرف‌کننده باشد، مثل درج واژه‌های کلسیم و استئوپروز یا چربی و سرطان.

بررسی جداول ارزش تغذیه‌ای مندرج بر روی برچسب بعضی محصولات غذایی نشان می‌دهد که تولید‌کنندگان به‌جای درج میزان سدیم، میزان نمک را قید می‌کنند، در حالی که تولیدکنندگان به‌جای درصد نمک باید درصد سدیم را به اطلاع مصرف‌کننده برسانند.

روش اندازه‌گیری نمک غذا و اندازه‌گیری سدیم ماده غذایی متفاوت می‌باشد و با اندازه‌گیری نمک غذا نمی‌توان میزان واقعی سدیم را محاسبه کرد.

از طرفی سدیم نقش مهمی در بیماری‌های قلبی و عروقی دارد و دانستن میزان آن مهم‌تر از دانستن نمک غذا می‌باشد و در واقع به همین دلیل است که در جداول ارزش تغذیه‌ای به‌جای نمک باید میزان سدیم درج شود.

همچنین با مقایسه جداول ارزش تغذیه‌ای مندرج بر روی یک محصول واحد تولیدی توسط کارخانه‌های متفاوت، گاهی فاکتورهای مختلفی را در این جداول مشاهده می‌کنیم، در حالی که یکسان‌سازی مطابق با استاندارد و نیازهای مصرف‌کننده باید صورت پذیرد.

همچنین درج مواردی مثل درصد ماده خشک در این جداول غیرعلمی است. 

اطلاعات درج شده روی بسته‌بندی

 طبق این استاندارد اطلاعات درج شده روی بسته‌بندی باید برای مصرف‌کننده کاملا واضح و خوانا باشد و طرح‌های روی بسته‌بندی یا نوشته‌ها، چاپ یا گرافیک روی بسته نباید موجب ابهام یا مخفی ماندن اطلاعات داده شده روی برچسب باشند، در حالی که تاریخ‌های تولید و انقضای مندرج با جوهرافشان بر روی کیسه‌های پلی‌اتیلنی بعضی مواقع در اثر شستن پاک شده یا وضوح خود را از دست می‌دهند.

همچنین رنگ نوشته و چاپ برچسب باید با متن برچسب از نظر رنگ متضاد باشد، در حالیکه در مورد بعضی محصولات این نکته رعایت نمی‌شود.

اندازه حروف انتخاب شده جهت نام ماده غذایی باید متناسب با ابعاد بسته باشد، در حالیکه تولیدکنندگان سعی دارند با انتخاب بزرگ‌ترین حروف و اختصاص بیشترین جا به نام محصول روی بسته‌بندی تا آنجا که ممکن است نظر مشتری را جلب کنند.

زبان به‌کار رفته جهت درج اطلاعات باید در کشوری که ماده غذایی در آن به‌فروش می‌رسد، قابل قبول و قابل فهم باشد، حال آنکه تاریخ تولید و انقضای مندرج روی بسته‌بندی بعضی محصولات به زبان انگلیسی می‌باشد که ممکن است برای بعضی از افراد جامعه قابل فهم و درک نباشد.

بدیهی است که کودکان به‌دلیل کم‌سوادی، عدم درک اهمیت موضوع، عدم آموزش توسط خانواده و بازیگوشی و افراد مسن به دلیل پیرچشمی، بی‌حوصلگی حاصل از کهولت سن، در مواردی کم‌سوادی، عدم توجه به بعضی ظواهر و عدم درک اهمیت موضوع به‌دلیل کم‌توجهی به مسائل بهداشتی و تغذیه‌ای در زمان‌های گذشته، توجه مناسب به مندرجات روی بسته‌بندی ندارند و حتی گاهی توانایی خواندن و درک آن را نیز ندارند.

طبق استاندارد ملی ایران، تایلند و آمریکا یکی از اهداف کنترل برچسب مواد غذایی، اطمینان از صحت مطالب نوشته شده و مطابقت کیفیت و کمیت توضیحات ارائه‌شده با محصول محتوی آن می‌باشد تا چیزی خلاف واقع به اطلاع مصرف‌کننده نرسد.

در استاندارد ملی به روشنی آمده است که در صورتی كه برای نگهداری مواد غذایی شرایط خاصی از نظر درجه حرارت و رطوبت لازم باشد، باید به‌وسیله برچسب اعلام شود.

بدون شک رعایت این مساله در مورد لبنیات و فرآورده‌های گوشتی نسبت به سایر فرآورده‌ها از اهمیت بیشتری برخوردار است.

نکته قابل توجه دیگر اینکه در بسیاری از محصولات تولید داخل، عدد تاریخ تولید و انقضا در محل عبارت‌های تاریخ تولید و انقضا درج نمی‌گردد.

لازم به ذکر است که معمولا این عبارت روی بسته‌بندی چاپ و عدد مربوطه توسط جت پرینت یا کلیشه در محل دیگری درج می‌شود و مصرف‌کننده باید تمام قسمت‌های بسته‌بندی را جهت پیدا کردن محل درج تاریخ به دقت جستجو کند. 

پیشنهادات

 رعایت استانداردهای موجود در مورد مطالب درج شده روی بسته‌بندی و اطلاعات ارائه‌شده به مصرف‌کننده در مورد تاریخ انقضا، شرایط نگهداری و جدول ارزش تغذیه‌ای ارتباط مستقیم با سلامت مصرف‌کننده دارد و برطرف کردن نواقص موجود و تدوین استانداردهای تکمیلی گامی در جهت ارتقای سلامت عمومی می‌باشد.

1- جهت یکسان‌سازی شکل جداول ارزش تغذیه‌ای و جلوگیری از درج مطالب غیرضروری، تجدید نظر و اصلاحات لازم در استانداردهای ملی صورت پذیرد.

2-‌ زبان رسمی کشور در درج تاریخ تولید و انقضا رعایت شود، به خصوص محصولاتی مثل شیرمدارس یا مواد غذایی مشابه که مورد مصرف کودکانی می‌باشند که با این زبان آشنا نیستند.

3-‌ تولیدکنندگان می‌توانند با اتخاذ تدبیری مناسب به نحوی تاریخ تولید و انقضا را برروی محصول درج نمایند که به راحتی پاک نشود.

4-‌ تاریخ تولید و انقضا صرفا در محل مخصوص درج شود تا مصرف‌كنندگان جهت پیدا كردن آن دچار سردرگمی نشوند.

5-‌ فونت و رنگ مشخص برای نوشته‌ها و محل مناسبی برای درج جدول ارزش تغذیه‌ای تعیین گردد. بدین صورت تناسب و هم شكلی مناسبی جهت درج اطلاعات برای تمامی محصولات در اختیار مصرف‌كنندگان قرار می‌گیرد.