بهناز عباسی‌مقدم
فصل پاییز دارای مزاج سرد و خشك است كه مطابق با طبع سوداوی است. برای همین افراد سودایی كه مزاج سرد و خشك دارند در این فصل دچار مشكل می‌شوند. در اول فصل پاییز به‌علت سردی هوا، بلغم كمی مانده و صفرا از جوشش و طغیان افتاده و در عوض سودا غالب می‌شود. در این فصل املاح وارد شده به بدن به‌صورت رسوب به‌علت خنكی شبها و افزایش صفرا وارد خون می‌شود. به‌همین علت مصرف مواد مسهل برای دفع مواد قلیایی خون (سودا) كه شور و تلخ است مناسب است. نوشیدن آب سرد در این فصل مناسب نیست ولی مصرف آب گرم در صبح ضربان قلب را زیاد و اعصاب را تقویت می‌كند.
در طب سنتی حتی برای بیماریها هم طبع در نظر گرفته‌اند به‌عنوان مثال در بهار كه طبع گرم‌تر دارد افزایش جوش‌های پوستی و دمل شیوع بیشتری دارد. از اینرو شاهد هستیم در فصل پاییز نیز بیماری‌های سرد مثل سرماخوردگی، بیماری‌های مفصل، بیماری‌های عصبی، استرس و افسردگی بیشتر می‌شود.
از آنجائیكه تغییر فصل‌ها با تغییراتی در تمام حیات از جمله انسان همراه است تدابیر خاص مناسب هر فصل ضروری است. با توجه به این كه طبع پاییز سرد و خشك است مصرف موادی كه باعث سردی یا خشكی بدن می‌شوند باید محدود شود چون تأثیر منفی این فصل را افزایش می‌دهند. موادی مانند سیر و غذاهای حاوی ادویه‌جات مثل سوسیس و كالباس و غذاهای حاوی نمك زیاد مثل انواع شورها و غذاهای حاوی آبغوره و سركه و آبلیمو مثل ترشی‌جات باعث كاهش رطوبت بدن و افزایش خشكی و سودا می‌شوند از اینرو در مصرف آنها باید دقت نمود.
مهر، آبان، آذر
در ماه مهر كه ابتدای فصل پاییز است بهتر است استحمام كمتر شود، خربزه و خیار كمتر میل شود، گوشت‌های معتدل مثل بره و بزغاله مصرف شود و گوشت گاو نباید خورده شود. خوردن انواع مسهل برای سبك شدن مزاج توصیه می‌شود. در ابتدای این ماه انجام حجامت توصیه شده است.
در ماه آبان كه سردی هوا محسوس‌تر است حتماً باید از قرار گرفتن در مكان‌های سرد بخصوص اوایل و اواخر روز اجتناب نمود (به مدت طولانی). مواد مسهل نباید مصرف شود و مصرف انار و میوه فصلی توصیه می‌شود تا مزاج به خشكی نرود. بهتر است آب كمتر میل شود. مصرف مواد غذایی با طبع گرم همچنان مفید است. در این ماه ورزش‌ها و حركت‌های سنگین مناسب است.
در ماه آذركه سردی هوا غالب شده است استحمام كمتر شود. نوشیدن آب در شب مفید نیست و در اول صبح آب گرم بسیار مناسب است. در پوشاندن بدن از باد و سرما باید دقت كامل شود.
افسردگی فصلی
روانپزشكان سال‌هاست به تأثیر نور در تشدید برخی بیماریها پی برده‌اند و معتقدند برخی انواع افسردگی مثل افسردگی فصلی در فصول پاییز و زمستان به‌علت كاهش نور دریافتی بدن و در پی آن كاهش هورمون ملاتونین مغز رخ می‌دهد. امروزه با گسترش شهر نشینی و كمبود نور آفتاب در آپارتمان‌ها، تنش‌ها در فصول سرد افزایش می‌یابد از اینرو رعایت یكسری نكات به بهبود این وضعیت كمك می‌كند. مثلاً پیاده‌روی سبك حدود 10 دقیقه در نزدیك‌ترین پارك، كنار زدن پرده‌ها و استفاده از همان نور اندك، استفاده از مواد غذایی با طبع گرم (گوشت بوقلمون گرم بوده و ماده آرامبخش تولید می‌كند) و استفاده از غذای سبك هنگام شب. با رعایت این نكات كوچك تغییرات مهمی در زندگی شما رخ می‌دهد.
سرماخوردگی در پاییز
از شایع‌ترین بیماری‌های این فصل سرماخوردگی است. در طب سنتی ترشحاتی كه از بینی خارج می‌شود زكام و ترشحات پشت حلق را نزله می‌نامند. این ترشحات باید از سر و بینی پاك شوند و به‌هیچ وجه نباید مانع خروج این مواد شد. متأسفانه امروزه با بروز اولین نشانه‌های سرماخوردگی مصرف آنتی‌هیستامین و قرص سرماخوردگی مانع خروج این مواد شده و مدتی بعد سرماخوردگی به‌صورت حادتر و همراه با عفونت برگشت می‌كند كه بدلیل سركوب اولیه كه نامناسب بوده است، اتفاق می‌افتد. در روزهای اول زكام حمام رفتن و تعریق در حمام مضر است ولی در روزهای آخر مفید است. پس از استحمام هم حتماً سر را باید پوشاند.
مصرف حریره‌ای كه با نشاسته، شكر و روغن بادام شیرین تهیه شده باشد بسیار مفید است. همچنین آش حاوی اسفناج و ماش پوست كنده و نیز آش جو با عناب یا حریره حاوی سبوس گندم، مغز بادام و عسل همگی مناسب هستند. بخور با تركیبی از شوید، بومادران، بابونه و آویشن بسیار مفید است و باعث خروج سریع‌تر مواد دفعی و سبكی سر می‌شود. در مراحل اولیه احساس بروز سرماخوردگی قرقره كردن آب ولرم همراه نمك یا جوش شیرین، نوشیدن فراوان مایعات گرم و شیرین، استفاده از هوای آزاد در محیط بیرون و تنفس عمیق و استفاده از بخورهای گیاهی مثل بخور اكالیپتوس توصیه می‌شود.
مصرف این مواد در پاییز مفیداست و توصیه می‌شود
گوشت بره، شتر، بلدرچین، گندم (نان، جوانه، در آش و سوپ)، نخود و لوبیا (با خیساندن نفخ آن گرفته شود)، سیب، مواد غذایی آبپز و یا كبابی (سرخ كردنی بسیار كم)، میوه‌های شیرین و آبدار (انار شیرین و انگور شیرین)، كشمش، مویز، بادام، زرده تخم‌مرغ (آب پز یا عسلی)، شیره خرما و انگور، مربای بالنگ، به، سبزیجات، چغندر، ترب، هل و دارچین، خربزه شیرین، انجیر، شیر با عسل، شیر برنج، فرنی و كنجد.
مصرف این مواد در پاییز باید به حداقل برسد
غذاهای آماده و حاضری، غذاهای فریز شده و مانده، سرخ كردنی‌های مانده، انواع سس، انواع كنسرو، پنیر پیتزا، انواع تنقلات بسته‌بندی شده، كاكائو، قهوه، نسكافه، چای پر رنگ، مواد حاوی افزودنی و نگهدارنده، بادمجان، گوشت گاو و گوساله، ماهی شور و دودی، آب لیمو، آبغوره، سركه، پنیر شور، ماست و دوغ و كشك، نان باگت یا خمیر، قارچ، گوجه‌فرنگی، میوه‌های ترش (لیموترش، گریپ‌فروت، انارترش و پرتقال)، عدس، لوبیا سبز، گوجه‌فرنگی، ترشی‌جات.
