دکتر پروانه صفایی مقدم؛ روانشناس بالینی
بی‌اشتهایی روانی یکی از اختلالات هیجانی تهدید کننده حیات است که ویژگی اصلی آن وسواس فکری با باریک اندامی می‌باشد.
نوجوانی یکی از دوره‌هایی است که آسیب‌پذیری در اختلالات خوردن در طی آن افزایش می‌یابد. حدود ۵ _ ۱۰ درصد موارد مذکر و باقی مؤنث و معمولاٌ ۱۲ _ ۱۸ ساله هستند.
بی‌اشتهایی عصبی یا آنورِکسیا که به‌طور خلاصه به آن بی‌اشتهایی می‌گویند یک اختلال است.
خصوصیات این عارضه کاهش وزن و ترس غیرطبیعی از افزایش وزن و برآورد نادرست از میزان وزن توسط خود فرد است.
افرادی که به بی‌اشتهایی عصبی دچار هستند، بیش‌ازحد به کنترل وزن و تناسب اندام خود اهمیت و تلاش زیادی برای تغییر زندگی خود انجام می‌دهند.
فشارهای واردشده از طرف جامعه و عزت نفس پایین باعث ایجاد بیماری بی‌اشتهایی عصبی (بیماری آنورکسیا) می‌شود. این بیماری می‌تواند اثرات جبران‌ناپذیری روی سلامتی فرد بگذارد.
برای جلوگیری از افزایش وزن، این افراد سعی می‌کنند به‌شدت میزان مواد غذایی مصرفی را کنترل کنند.
آنها حتی با بالا آوردن غذا بعد از خوردنش، سعی می‌کنند که کالری مصرفی را کنترل کنند.
آنها از ملین‌ها، مواد ادرارآور و تنقیه برای این کار استفاده و برای کاهش وزن به‌شدت تمرین می‌کنند.
مهم نیست که فرد چقدر وزن از دست می‌دهد، آنها همیشه از افزایش وزن می‌ترسند.
بی‌اشتهایی در مورد خود غذا نیست. بلکه یک راه ناسالم برای برخورد با مشکلات عاطفی در زندگی است.
وقتی به بی‌اشتهایی عصبی مبتلا هستید، ارزش خود را برابر با میزان لاغری خود می‌دانید.
نشانه‌های بی‌اشتهایی عصبی
نشانه‌ها و علائم فیزیکی بی‌اشتهایی عصبی شبیه به گرسنگی است.
آنورکسیا همراه با مشکلات عاطفی و رفتاری و برداشت نادرستی از میزان وزن بدن و همین‌طور ترس از افزایش دوباره وزن و چاقی است.
شناسایی نشانه‌های این عارضه کمی مشکل است، چرا که وزن پایین برای هر شخص متفاوت است و بعضی‌ها چندان لاغر نیز به‌نظر نمی‌رسند.
از طرفی مبتلایان به بی‌اشتهایی عصبی سعی می‌کنند لاغر بودن، عادات غذایی یا مشکلات فیزیکی خود را مخفی کنند.
نشانه‌های عاطفی و رفتاری بی‌اشتهایی عصبی
نشانه‌های رفتاری آنورکسیا به این صورت سبب کاهش وزن عمل می‌شوند: محدود کردن شدید غذای دریافتی از طریق رژیم گرفتن و روزه گرفتن؛ انجام ورزش‌های سنگین؛ پرخوری و بعد از آن بالا آوردن عمدی غذا و مصرف ملین‌ها و داروهای گیاهی برای کاهش مصرف کالری. اشتیاق به درست کردن مواد غذایی برای دیگران اما مصرف نکردن آن؛ مرتب طفره رفتن از صرف وعده‌های غذایی؛ انکار گرسنگی و بهانه‌جویی برای غذا خوردن؛ خوردن بعضی مواد غذایی خاص، مخصوصاً موادی که چربی و کالری کمی دارند؛ داشتن قوانین عجیب برای غذا خوردن مثل جویدن غذا و بعد تف کردن آن؛ نداشتن تمایل به غذا خوردن در اجتماع؛ دروغ گفتن در مورد میزان غذای مصرفی؛ ترس از افزایش وزن که شامل وزن کردن خود به صورت پیاپی است؛ شکایت کردن از چاق بودن؛ خود را با لباس‌های زیاد پوشاندن؛ بی‌تفاوتی و بی‌احساسی نسبت به اطراف و اطرافیان؛ دوری از اجتماع؛ کج‌خلقی؛ بی‌خوابی؛ کاهش میل جنسی.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
متأسفانه عده‌ی زیادی از مبتلایان به این عارضه به‌دنبال درمان نیستند. نگرانی آنها در مورد لاغری، چشم آنها را روی مشکلات سلامتی می‌بندد.
اگر کسی از نزدیکان شما دچار این مشکل است، از او بخواهید که یک پزشک را ملاقات کند.
دلایل بی‌اشتهایی عصبی
دلایل اصلی بی‌اشتهایی عصبی نامشخص است. درست مثل خیلی از بیماری‌های دیگر، ترکیبی از عوامل بیولوژیکی، روانشناسی و محیطی است.
بی اشتهایی عصبی بیشتر در میان زنان و دختران جوان شایع است. هر چند شمار مردان مبتلا به این بیماری نیز به‌خاطر فشارهای اجتماعی در حال افزایش است. بی‌اشتهایی عصبی در میان نوجوان‌ها بیشتر شایع است.
هر چند هر فردی در هر سنی می‌تواند به این عارضه دچار شود. البته در میان افراد بالای ۴۰ سال کمتر شایع است.
نوجوان‌ها به خاطر تغییرات زیادی که در بدن خود در دوران بلوغ مشاهده می‌کنند، بیشتر شاهد ابتلا به این بیماری هستند.
آنها در مقابل فشارها ناتوان‌تر هستند و حساسیت بیشتری به انتقاد در مورد وزن بدن نشان می‌دهندعوارض جانبی.
علاوه بر عوارض جانبی فیزیکی، افراد مبتلا به بی‌اشتهایی آنورکسیا دچار سایر مشکلات ذهنی نیز هستند، شامل:
افسردگی و اضطراب؛
اختلالات شخصیتی؛
اختلالات وسواس فکری؛
تلاش برای خودکشی و آسیب رساندن به بدن.
پیشگیری از بی‌اشتهایی عصبی
* هیچ راه تضمین‌شده‌ای برای پیشگیری از بی‌اشتهایی عصبی (آنورکسیا) وجود ندارد.
پزشک عمومی می‌تواند نشانه‌های اولیه را تشخیص دهد و جلوی گسترش بیشتر آن را بگیرد. به‌عنوان مثال پزشک می‌تواند پرسش‌هایی در مورد عادت‌های غذا خوردن بیمار مطرح کند.
* اگر متوجه شدید که یکی از اعضای خانواده یا دوستان‌تان اعتماد به نفس کمی دارد، رژیم‌های غذایی سخت می‌گیرد و از ظاهر خود ناراضی است تلاش کنید با او در مورد این مسائل صحبت کنید.
ممکن است نتوانید جلوی ایجاد اختلالات غذایی را بگیرید اما می‌توانید رفتار و عادت‌های بهتری را مدنظر قرار بدهید.
تشخیص بی‌اشتهایی عصبی
اگر پزشک در مورد ابتلای شما به بی‌اشتهایی آنورکسیا شک داشته باشد، چندین آزمایش برای تشخیص بیماری انجام می‌دهد.
ابتدا به دلایل پزشکی که می‌توانند باعث کاهش وزن شوند، نگاهی می‌اندازد.
١. آزمایش‌های فیزیکی
٢. آزمون‌های ازمایشگاهی
٣. آزمایش‌های روانشناسی
٤. سایر مطالعات
درمان بی‌اشتهایی عصبی
درمان بیماری آنورکسیا عموماً از طریق تیمی از پزشک‌ها، روانشناس‌ها و متخصصان تغذیه صورت می‌گیرد انجام می‌شود که بسیار ضروری است.
بی‌اشتهایی عصبی
بی‌اشتهایی عصبی عوارض زیادی دارد. در بدترین شرایط می‌تواند کُشنده هم باشد. حتی این مرگ می‌تواند ناگهانی باشد. این موضوع به‌دلیل ضربان نامنظم قلب و تعادل‌نداشتن الکترولیت‌ها مثل سدیم، پتاسیم و کلسیم در بدن است. کم خونی؛ مشکلات قلبی مثل افتادگی دریچه‌ی میترال قلب، ضربان نامنظم قلب یا ایست قلبی؛ پوکی استخوان و افزایش احتمال شکستگی استخوان؛ از دست دادن عضله؛ اختلال دوران قاعدگی؛ کاهش سطح هورمون تستوسترون در مردان؛ بیماری‌های گوارشی مثل یبوست، نفخ شکم و حالت تهوع؛ تعادل نداشتن الکترولیت‌ها مثل کاهش میزان پتاسیم در خون، سدیم و کلرید؛ مشکلات کلیوی.
اگر فردی در اثر ابتلا به بی‌اشتهایی عصبی دچار سوء تغذیه شود، هر ارگان حیاتی در بدن می‌تواند صدمه ببیند. این آسیب می‌تواند برگشت‌ناپذیر باشد.
در ادامه به درمان‌هایی که برای بیماران مبتلا به بی‌اشتهایی آنورکسیا در نظر گرفته می‌شود، نگاهی می‌اندازیم:
1- بستری شدن در بیمارستان و سایر برنامه‌ها
اگر جان شما در خطر باشد باید زود بستری شوید؛ مخصوصاً در صورت ایجاد مشکلاتی مثل بی‌نظمی در ضربان قلب، کم‌آبی، نداشتن تعادل الکترولیت یا مشکلات اورژانسی روانشناسی.
بستری شدن در بیمارستان برای افرادی که مشکلات حاد روانشناسی، سوءتغذیه یا مصرف‌نکردن مکرر غذا دارند، لازم است.
2- مراقبت‌های پزشکی
به‌خاطر ماهیت پیچیده‌ی این بیماری، به نظارت دائمی علائم حیاتی، سطح آب بدن و الکترولیت‌ها نیاز دارید.
3- بازگرداندن به وزن طبیعی و سالم
اولین هدف درمان این است که به وزن طبیعی خود بازگردیم.
بدون رسیدن به وزن مناسب و آموزش‌های غذایی لازم نمی‌توانید از این بیماری خلاص شوید.
4- روان درمانی
5- داروها
هیچ دارویی برای درمان بی‌اشتهایی عصبی تأییدنشده چراکه هیچ‌کدام به‌خوبی تأثیرگذار نیستند.
6- تغییر سبک زندگی و استفاده از درمان‌های خانگی. به برنامه‌ی درمانی خود متعهد بمانید. از جلسات درمانی خود غافل نشوید و به برنامه غذایی خود پایبند باشید؛ حتی اگر رعایت آن آسان نیست.
در مورد مصرف انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز بدن و مکمل‌های غذایی مناسب با پزشک خود مشورت کنید.
اگر خوب غذا نمی‌خورید، احتمالاً مواد مغذی لازم مثل ویتامین D و آهن را دریافت نمی‌کنید. البته توصیه می‌شود این ویتامین‌ها و مواد معدنی را از برنامه غذایی دریافت کنید.
از انزوا خارج شوید (غلبه بر تنهایی) و با دوستان و خانواده که می‌خواهند شما سالم باشید، معاشرت کنید. مطمئن باشید که آنها به صلاح شما فکر می‌کنند.
چالش درمان بی‌اشتهایی عصبی
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های درمانی بی‌اشتهایی عصبی این است که بیمار نمی‌خواهد از روش‌های درمانی استفاده کند.
این موانع شامل: فکر کردن به اینکه به درمان نیاز ندارند؛ ترس از افزایش وزن؛ تلقی نکردن بی‌اشتهایی به‌عنوان بیماری و آن را یک سبک زندگی دانستن.
جلسات روانشناسی در طول زمان استرس می‌تواند کمک کند که سالم بمانید.
بیشتر بخوانید:
