زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر محمدعلی نیلفروش زاده؛ متخصص پوست و مو

استفاده از کرم‌های ضد آفتاب هر دو تا سه ساعت، با غلظت كافی و مناسب می‌‌‌تواند پوشش محافظتی خوبی در برابر آفتاب به شمار رود اما اعتماد كامل به آنها جایز نیست.

امروزه آثار زیان آور پرتوی فرابنفش نورخورشید بر روی پوست انسان به صورت پیری زود هنگام و بروز سرطانها شناخته شده است و کرم‌های ضدآفتاب پوشش‌‌های محافظتی ساده و در دسترسی هستند كه می‌‌‌توانند تاثیر این پرتو را بر روی پوست كم كنند اما بعضی‌‌ها با وجود آنكه از مقدار كافی آن هم استفاده نمی كنند، ساعت‌ها در ساحل دریا یا فضای باز در مقابل آفتاب می‌‌‌خوابند یا آمد و شد می‌‌‌كنند. 

اشعه‌‌هایی كه به زمین می‌رسند از سه جزء تشكیل شده‌اند

نور قابل رؤیت (50 درصد)، اشعه مادون قرمز (40 درصد) و اشعه ماوراء بنفش (10 درصد).

اشعه ماوراء بنفش یعنی عامل اصلی آسیب رساندن به پوست از طیف‌‌های مختلفی تشكیل شده است كه مهم‌ترین آن‌‌ها اشعه‌‌های UVA و UVB هستند.

با توجه به اینکه تمام قسمت‌های بدن به اشعه آفتاب حساس است، لازم است صورت، دست‌ها، پاها و مناطقی از بازوها كه در آقایان باز هستند با غلظت مناسبی از كرم یا لوسیون ضد آفتاب پوشیده شوند.

مقدار مناسب كرم برای صورت، معادل نصف قاشق چایخوری و درنهایت یك بند انگشت است.

امروزه با توجه به رواج استفاده از لباس‌های باز و كوتاه در كودكان و همچنین مراجعه به استخرهای روباز در فصل تابستان، حملات آفتاب سوختگی در دوران كودكی بخصوص آنهایی كه پوستی روشن دارند، می‌‌‌تواند زمینه ساز بدترین نوع سرطان پوست یا ملانوم  بدخیم در بزرگسالی باشد.

با آنكه كشور ما كشوری آفتابی است اما به نظر می‌‌‌رسد اغلب مردم آگاهی كافی از آثار زیان بخش آفتاب ندارند یا به محافظت از آن اهمیت نمی‌دهند، این امرمتاسفانه موجب شیوع ملانوم بدخیم در ایران شده است.

در پاسخ به این سوال كه آیا محافظت دائمی از نور آفتاب مانع تولید ویتامین «D» ضروری در بدن و بروز پوكی استخوان نمی‌شود؟

می‌توان گفت: فعالیت هورمونی بدن انسان آنچنان منظم است كه قرار گرفتن دقایقی كوتاه آنهم تنها صورت و پشت دست‌ها برای تولید ویتامین «دی» در بدن بزرگسالان كفایت می‌‌‌كند و در صورت تامین غذای كافی و مناسب، جای نگرانی نیست اما بیشتر نگرانی ما در شیرخواران و سالمندان است.

علاوه بر لزوم استفاده از لبنیات و ماهی در سالمندان، در این گروه و همچنین نوزادان دریافت جبرانی ویتامین «D» به صورت قرص، شربت یا قطره ضروری است.

مقدار اشعه فرابنفش لامپ‌های مهتابی یا صفحات نمایشگر رایانه ناچیز بوده و اگر در برابر آفتاب محافظت شود، در این موارد نگرانی وجود نخواهد داشت.

باید دقت کرد که کرم‌های ضد آفتابی كه در ورزش اسكی و همچنین در كودكان استفاده می‌‌‌شود، متفاوت است و توصیه می‌‌شود، کرم‌های ضد آفتابی با توجه به جنس، سن و نوع پوست تجویز شود و به همین دلیل افرادی كه از این کرم‌ها استفاده می‌‌‌كنند آنرا به دیگران معرفی نكنند زیرا برخی افراد به دلیل پوست حساس به کرم‌های فاقد مواد معطر یا رنگی نیاز دارند.

به طور کلی در کاربرد صحیح کرم‌‌های ضد آفتاب نکات زیر قابل توجه است

1- از هر گونه مواجهه غیر ضروری با نور آفتاب خودداری كنید. سعی كنید بین ساعت‌‌های 10 صبح تا 3 بعد از ظهركه بیشترین میزان اشعه مضر آفتاب وجود دارد (به خصوص در فصل تابستان) از خانه یا محیط‌‌های سربسته خارج نشوید.

سعی كنید در سایه حركت كنید و از مكان‌‌هایی كه نور آفتاب به طور مستقیم می‌‌تابد عبور نكنید.

2- با روش‌‌های مختلف، جلوی تابش نور آفتاب به پوست را بگیرید. مثلاً لباس‌‌های آستین دار و جوراب‌‌های ضخیم بپوشید.

وقتی می‌‌خواهید از جایی عبور كنید كه آفتاب مستقیم می‌‌تابد، می‌‌توانید اگر مجله و یا چیزی مشابه آن را در دست دارید جلوی صورت خود بگیرید.

حتی خانم‌‌هایی كه چادر می‌‌پوشند، با دقت آن را مقابل صورت قرار دهند. در مورد دست‌‌ها نیز بهتر است دستكش بپوشید و یا آن‌‌ها را زیر چادر نگه دارید.

داخل خانه یا جاهایی كه پوشش كامل ندارید به هیچ وجه در مقابل نور مستقیم آفتاب قرار نگیرید و از سایبان، چتر، و یا كلاه‌‌های لبه دار استفاده كنید.

استفاده از این كلاه، به ویژه برای افرادی كه در مزارع كار می‌‌كنند، بسیار مهم است. اندازه لبه این كلاه‌‌ها، باید حداقل 5/7 سانتی متر باشد.

3- هر روز به طور مرتب از فرآورده‌‌های ضد آفتاب استفاده كنید. به نوشته‌‌های روی جعبه این فرآورده‌‌ها دقت كنید و عدد مربوط به عیار حفاظتی یا SPF را بخوانید؛ این عدد باید حداقل برابر 15 باشد. حتی در فصل زمستان و در هوای ابری و حتی در مواقعی كه در منزل هستید نیز از ضد آفتاب استفاده كنید.

4- از برنزه كردن پوست بپرهیزید و كمتر حمام آفتاب بگیرید. از رفتن به سالن‌‌های مخصوص برنزه كردن پوست كه از اشعه مصنوعی فرابنفش A برای این كار استفاده می‌‌كنند خودداری كنید.

در صورتی كه خیلی تمایل دارید كه رنگ پوستتان برنزه باشد، از کرم‌های مخصوص برنزه كردن استفاده كنید تا ضمن در امان ماندن از اشعه آفتاب رنگ دلخواهتان را نیز به دست آورید؛ البته استفاده از این کرم‌ها نیز بی ضرر نیست.

5- از آموزش به دیگران غافل نباشید، به خصوص به كودكانتان یاد بدهید كه از آفتاب دوری كنند.

دوران كودكی، مهم ترین سن از نظر دریافت اشعه مضر آفتاب است و بسیاری از عوارض آفتاب كه در سنین میانسالی و پیری ظاهر می‌‌شود به ویژه یكی از سرطان‌‌های بسیار خطرناك پوست به نام ملانوم بدخیم، حاصل تماس با آفتاب در سنین كودكی است.

كودكان به دلیل فعالیت بیشتر و بازی‌‌های خاص این دوران كودكی، بیشتر در معرض تابش آفتاب قرار می‌‌گیرند؛ لذا از پوشاندن لباس‌‌های بدون آستین به آن‌‌ها، به خصوص در فصل تابستان، خودداری كنید و آنها را به استفاده از كلاه عادت دهید.

آموزش به كودكان در زمینه دوری از آفتاب و استفاده از ضد آفتاب‌‌ها اهمیت زیادی دارد.

به دیگر افراد بزرگسالی كه نسبت به این مساله آگاهی ندارند هشدار دهید و آن‌‌ها را از خطرهای آفتاب آگاه سازید. 

پیری زودرس

استفاده از ضد آفتاب برای جلوگیری از سرطان پوست و پیری زودرس و دیگر آثار مخرب آفتاب ضروری است.

در حقیقت، استفاده از یك ضد آفتاب مناسب میزان تأثیر اشعه ماوراء بنفش را بر روی پوست كاهش می‌‌دهد و علاوه بر جلوگیری از آثار دیررس آفتاب مثل سرطان، از آثار زود رس آن مثل آفتاب سوختگی، قرمزی و تیره شدن پوست نیز می‌‌كاهد.

در صورتی كه به‌طور مرتب از ضد آفتاب استفاده كنید، احتمال ایجاد لكه‌‌های پوستی به ویژه روی صورت بسیار كمتر می‌‌شود.

همچنین، ضد آفتاب به دلیل جلوگیری از تخریب الیاف پروتئینی پوست، یعنی كلاژن و الاستین، از پیر شدن پوست و افتادگی آن، پیشگیری می‌كند. 

ضد آفتاب‌های فیزیکی و شیمیایی

به طور كلی، دو نوع ضد آفتاب وجود دارد: ضد آفتاب‌‌های فیزیكی و ضد آفتاب‌‌های شیمیایی.

در ساختمان ضد آفتاب‌‌های شیمیایی، از موادی مانند PABA، سالیسیلات‌‌ها و سینامات‌‌ها كه جلوی اشعه UVB را می‌‌گیرند و بنزوفنون‌‌ها و دی بنزوئیل متان‌‌ها كه جلوی اشعه UVA را می‌‌گیرند، استفاده می‌‌شود.

البته گاهی پیش می‌‌آید كه افراد به یكی از این مواد حساسیت دارند و استفاده از این مواد موجب قرمزی و خارش پوست صورت آن‌‌ها می‌‌شود.

در ساختمان ضد آفتاب‌‌های فیزیكی، از موادی مانند اكسید روی و دی اكسی تیتانیوم استفاده می‌‌شود كه احتمال حساسیت به آن‌‌ها بسیار اندك است.

توصیه ما این است كه برای كودكان و نیز در افراد مبتلا به بیماری‌‌های پوستی خاص كه پوست آن‌‌ها تحریك پذیر است، از ضد آفتاب‌‌های فیزیكی استفاده شود.

به چند نكته بر روی برچسب ضد آفتاب دقت كنید: شماره SPF آن باید حداقل 15 یا بالاتر باشد. مقاوم و یا عایق در برابر آب باشد. ضد تعریق و شستشو باشد.

جلوی اشعه‌‌های UVA و UVB را بگیرد. تاریخ مصرف آن نگذشته باشد. ساخت یك شركت معتبر باشد و تقلبی نباشد.

توصیه می‌‌كنیم انتخاب ضد آفتاب مناسب برای پوست خود را به یك متخصص پوست واگذار كنید؛ چون هر نوع ضد آفتابی برای هر پوستی مناسب نیست.

به عنوان مثال، برای پوست‌‌های مستعد به آكنه (جوش غرور جوانی) و چرب، باید از ضد آفتاب‌‌هایی استفاده كرد كه حداقل چربی را داشته باشند یا به اصطلاح oil free باشند.

كیفیت برخی محصولات خارجی بسیار خوب است (البته نه همه آنها) و البته قیمت بالایی هم دارند، با توجه به اینكه ضد آفتاب را باید به طور مداوم استفاده كرد و با توجه به اینكه شركت‌‌های مختلفی در كشورمان ضد آفتاب‌‌های متنوع و بعضاً با كیفیت‌‌های قابل مقایسه با انواع خارجی تولید كرده اند برای اكثر خانواده‌‌ها استفاده از ضد آفتاب‌‌های ایرانی تایید شده توسط متخصصان پوست اقدامی مقرون به صرفه و مناسب است.

تجربه خود شما در انتخاب ضد آفتاب هم بسیار مهم است. ضد آفتابی كه مثلاً برای دوست شما بسیار مناسب است می‌‌تواند برای شما مضر باشد.

ممكن است شما یك ضد آفتاب خوب و با قیمت بالا تهیه كنید؛ اما هنگام استفاده احساس راحتی نكنید مثلاً احساس گرمی و خفكی داشته باشید یا به آن حساسیت داشته باشید و پوست‌تان قرمز شود یا خارش پیدا كند.

از همه مهم‌تر اینكه ممكن است صورت شما هنگام مصرف آن جوش بزند. همه اینها، علل خوبی برای عوض كردن ضد آفتاب است. آنقدر تجربه كنید تا نوع مناسب را برای پوست خود بیابید. 

مصرف ضد آفتاب در کودکان

استفاده از ضد آفتاب در دوران كودكی حتی مهم تر از جوانی است؛ بنابراین كودكانتان را به مصرف آن عادت دهید.

هر روز باید از ضد آفتاب استفاده كنید و حتی در فصل زمستان و در هوای ابری نیز آن را ترك نكنید در صورتی كه در فصل زمستان یا در هوای ابری هستید و كارتان در خانه و محلی است كه نور مستقیم آفتاب وجود ندارد، مصرف یك بار در روز ضد آفتاب كافی است؛ اما در صورتی كه در بیرون خانه و در هوای آفتابی قرار دارید هر 4-3 ساعت ضد آفتاب مصرف كنید.

در مصرف ضد آفتاب صرفه جویی نكنید. به دلیل گرانی قیمت، بعضی از مصرف كنندگان فقط پوست خود را كمی چرب می‌‌كنند كه این كافی نیست برای صورت باید حدود نصف قاشق چای خوریی معادل یك بند انگشت ضد آفتاب استفاده كرد.

ضد آفتاب فقط مخصوص صورت نیست و باید به هر قسمت از پوست كه روباز باشد مانند گردن، گوش‌‌ها و پشت دست‌‌ها مالیده شود.

ضد آفتاب را مستقیماً روی پوست بمالید و كرم دیگری مثل لوازم آرایش را زیر آن مصرف نكنید. توصیه می‌‌شود ضد آفتاب حداقل 30-15 دقیقه قبل از بیرون آمدن از خانه و تماس با آفتاب مصرف شود.

بهتر است ضد آفتاب نزدیك چشم مالیده نشود به ویژه اگر ورزش یا فعالیت زیادی می‌‌كنید؛ زیرا مواد شیمیایی ضد آفتاب می‌‌توانند موجب تحریك چشم شود.

برای محافظت از پوست دور چشم خود (برای پیش گیری از آب مروارید) بهترین راه استفاده از عینك مقاوم در برابر اشعه ماوراء بنفش (UV) است.

نكته آخر و مهم تر از همه آن كه مصرف ضد آفتاب به این معنی نیست كه می‌‌توانید بدون هیچ اشكالی مقابل آفتاب بروید. چنین فكری باعث می‌‌شود كه ضرر ضد آفتاب بیش از نفع آن شود بنابراین باید ضمن استفاده مرتب از ضد آفتاب، از نور مستقیم آفتاب نیز دور بود و سایر روش‌‌های مقابله با آفتاب مانند لباس پوشیدن و استفاده از كلاه و سایه بان و غیره را نیز فراموش نكرد.

البته اثرات مفید نور آفتاب برای ساختن ویتامین D نیز نباید دور از نظر بماند اما لازم به ذكر است كه مقدار ویتامین D لازم با رژیم غذایی مناسب قابل دستیابی است و اگر از رژیم غذایی مناسب استفاده شود كمبود آن مشخص نخواهد شد.