زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر احمد شجاعی باغینی؛ جراح و متخصص قرنیه

چرا عینک آفتابی؟

اشعه آفتاب طیفی از طول موج‌های مرئی و نامرئی است ولی چشم انسان فقط طول موج‌های بین 400 تا 760 نانومتر را می‌بیند.

این قسمت از طول موج‌های آفتاب نه تنها برای چشم مضر نیست بلکه نعمت بینایی و دید رنگ‌‌های طبیعی را فراهم می‌‌سازد.

طول موج‌های پایین‌تر از 400 نانومتر، اشعه ماوراء بنفش نامیده می‌‌شود؛ که چشم بطور طبیعی قادر به دیدن آن نمی‌باشد.

درصد بسیار زیادی از اشعه ماوراء بنفش در برخورد با اتمسفر و لایه ازن جذب و یا منعکس می‌‌شوند.

در تابش عمودی آفتاب (در استوا، فصل تابستان و ساعت‌های بین 10 صبح تا 2 بعدازظهر) میزان تابش اشعه ماوراء بنفش به زمین بیشتر است.

در نتیجه در این شرایط میزان ورود این اشعه به چشم نیز بیشتر می‌‌شود.

مهمترین دلیل استفاده از عینک آفتابی، محافظت در مقابل اشعه‌های مضر آفتاب و تامین سلامت چشم‌ها در موقعیت‌های مختلف است.

مطالعات نشان داده‌اند که ساعت‌ها اقامت در شرایط آفتابی بدون حفاظ کافی در مقابل چشم شانس بروز بیماری‌های چشم را افزایش می‌‌دهد.

توصیه می‌شود كه هرگاه تا حدی درمقابل آفتاب قرار می‌گیرید كه احتمال برنزه شدن پوست و یا سوختگی ناشی از آفتاب وجود دارد، بویژه در ارتفاعات و یا در نزدیكی خط استوا، از عینك‌های آفتابی استاندارد جاذب اشعه ماورا بنفش استفاده نمایید.

مشکلات چشمی مرتبط با اشعه ماورا بنفش

اشعه ماورای بنفش دارای سه نوع طول موج A ،B و C است؛ که در این بین طول موج C کمترین خطر را برای چشم دارد.

مشکلات چشمی مرتبط با اشعه ماورا بنفش عبارتند از:

التهاب سطح قرنیه (فتوکراتیت)

قرار گرفتن طولانی مدت در معرض اشعه ماوراء بنفش می‌‌تواند سبب التهاب سلول‌های قرنیه شود که به آن فتوکراتیت می‌‌گویند.

فتوکراتیت در میان اسکی بازان و جوشکاران زیاد دیده می‌شود. فتوکراتیت دیده شده در اسکی بازان به "برف کوری" معروف است.

اگر فردی حتی به مدت 20 دقیقه بدون عینک آفتابی در ارتفاعات و در محیطی که برف تازه باریده است قرار گیرد ممکن است به این عارضه دچار شود.

علائم ابتدا با سوزش چشم شروع شده و پس از حدود 6 ساعت، درد و قرمزی چشم‌ها، ترس از نور، احساس جسم خارجی، تورم پلک و کاهش موقت بینایی ایجاد می‌‌گردد.

بستن چشم‌ها و استراحت، امتناع از مالش آن، قرار گرفتن در اتاق تاریک یا استفاده از عینک آفتابی، کمپرس سرد راه‌های درمان این بیماری می‌باشند.

این علائم معمولا حدود 18 تا 24 ساعت بعد بهبود می‌‌یابند.

آسیب قسمت حساس شبکیه (ماکولا)

ماکولا مسئول دید رنگ و تیزبینی است. نگاه مستقیم به خورشید، خصوصاً هنگام کسوف باعث صدمه‌ی لکه زرد یا ماکولا در شبکیه چشم و اصطلاحا سوختن آن می‌شود.

این آسیب که عموماً ناشی از اشعه مادون قرمز می‌باشد، در ابتدا در کاهش شدید بینایی همراه بوده و بعد از آن بهبودی نسبی دید بتدریج حاصل می‌گردد.

در صورتی‌که تخریب ماکولا شدید باشد، کاهش دید دائمی خواهد بود؛ بنابراین نگاه کردن مستقیم به خورشید فقط با صافی‌های مخصوص جایز بوده و عینک آفتابی حفاظت لازم و کافی برای این منظور فراهم نمی‌کند.

ناخنک

یک بافت گوشتی اضافی مثلثی شکل دارای عروق است که در ناحیه سفیدی چشم (بیشتر در بخش داخلی) در مجاورت قرنیه بوجود می‌‌آید.

این ضایعه بیشتر در افرادی که در نواحی گرم و خشک زندگی می‌‌کنند و یا طولانی مدت در معرض نور خورشید و یا باد قرار دارند دیده می‌شود.

شاخی شدن پوست (آکتنیک کراتوزیس)

قرارگیری بلند مدت پلک‌ها در برابر اشعه ماورابنفش، بدون محافظ، باعث ایجاد این عارضه شده و زائده‌های زگیل مانند را در اطراف پلک ایجاد می‌کنند.

آب مروارید (کاتاراکت)

آسیب ناشی از اشعه ماوراء بنفش نوع A و به میزان بسیار کمتری مادون قرمز در طولانی مدت می‌تواند باعث از بین رفتن شفافیت عدسی و ایجاد آب مروارید زودرس شود.

بدخیمی‌های چشم

ملانوم شایعترین تومور چشمی میان بزرگسالان است محققان در بررسی آثار مخرب اشعه UV بر چشم دریافتند که قرار گرفتن طولانی مدت در برابر اشعه ماوراء بنفش می‌تواند با افزایش خطر ابتلا به ملانوم چشمی همراه باشد.

در حقیقت بعد از پوست، چشم شایع‌ترین محل بروز ملانوم به شمار می‌رود.

عوامل موثر در میزان آسیب به چشم در اثر نور آفتاب

ناحیه‌ی جغرافیایی: میزان اشعه ماوراءبنفش در نواحی استوائی و گرمسیر که مدت زمان تابش نور آفتاب در آن مناطق بیشترو عمودی‌تر است خطرناک تر می‌باشد.

هرچه از نواحی استوائی به سمت نواحی سردسیرتر با طول روز کمتر برویم از میزان خطر کاسته می‌شود.

ارتفاع: با افزایش ارتفاع و رقیق شدن هوا میزان اشعه UV افزایش می‌‌یابد.

زمان روز و سال: میزان اشعه UV در فصل تابستان بیشتر از سایر فصول بوده و در طول شبانه روز حدود 60 درصد اشعه UV بین ساعت 10 صبح تا 2 بعد ازظهر به زمین می‌رسد.

محیط: میزان اشعه در محیط‌‌های باز مانند دشت و بیابان یا در کوهستان پوشیده از برف، بیشتر و در محیط‌‌های شهری که ساختمان‌ها باعث ایجاد سایه می‌شوند کمتر است.

نکته بسیار با اهمیت این است که وجود ابر به طور عمده در میزان اشعه ماوراءبنفش موجود در محیط تاثیر نمی‌گذارد چون این اشعه برخلاف نور مرئی به راحتی از ابر عبور می‌کند بنابراین حتی در روزهای ابری نیز خطر آسیب چشم در اثر اشعه وجود دارد و نباید به صرف ابری بودن هوا تصور کرد که محافظت از چشم‌ها لزومی ندارد.

سابقه عمل جراحی: افرادی که تحت عمل آب مروارید، لیزیک یا لازک قرار گرفته‌اند، باید در مواجهه با آفتاب از عینک‌های آفتابی مناسبی که توسط پزشک تجویز شده، استفاده کنند.

انواع عدسی شیشه (عینک آفتابی)

عینک‌‌های سایه روشن

عدسی‌های سایه روشن تك سایه ( تیره در بالا و روشن‌تر در پایین)، می‌تواند خیرگی نور آسمان را از بین برده و در عین حال امكان دید مناسبی را از قسمت پایینی فراهم كنند.

این عینکها برای رانندگی مناسب بوده ولی برای شرایط برفی و یا در ساحل دریا مناسب نمی‌باشند.

  عدسی‌های سایه روشن دو سایه  (تیره در بالا و پایین و روشن در وسط)، ممكن است برای ورزش‌هایی از قبیل قایقرانی و یا اسكی كه شعاع‌های نورانی از سطح آب یا برف برمی گردد مناسب تر باشند.

عینک‌‌های آینه‌ای

پوشش آین‌‌های در واقع لایه نازكی از مواد فلزی مختلف است كه روی سطح عدسی‌های معمولی پرداخت شده است.

گرچه پوشش مزبور مقدار نور ورودی به چشم را كاهش می‌دهد، اما بیشتر جنبه‌ی زیبایی داشته و به تنهایی قابلیت كاملی در حفاظت چشم شما در مقابل اشعه UV نخواهد داشت.

لذا نکته‌ی مهم در خرید عینک‌‌های آینه‌ای توجه به کیفیت عدسی و استاندارد بودن میزان جذب اشعه‌ی UV آن است.

عینک‌‌های بلو ك‌‏كننده نور آبی

نور آبی، در محدوده‌ی بالاتر از 400 نانومتر طیف مرئی نور قرار دارد.

درخشندگی زیاد نور منعکس شده از روی برف یا آب، حاوی نور آبی است.

بعضی از مطالعات نشان داده‌اند که  مواجهه‌ معمول با نور آبی، طی سالیان متمادی، می‌تواند باعث پیری شبکیه و افزایش خطر نابینایی در برخی از افراد بالای 60 سال شود. 

البته مضر بودن نور آبی برای چشم هنوز هم مورد بحث است. این عینک‌ها بیشتر توسط اسكی‌بازان، شكارچیان، قایقرانان و یا خلبانان استفاده می‌شوند.

عدسی‌هایی كه نور آبی را بلوك می‌کنند ته رنگ كهربایی دارند سبب می‌‌شوند محیط اطراف به رنگ زرد یا نارنجی دیده شود.

باعث می‌‌شوند اشیا دور بویژه در شرایطی که سرعت حرکت زیاد یا محیط پوشیده از برف است واضح‌تر دیده شوند.

عدسی‌های پولاریزه

نور خورشید در برخورد با سطوح صاف نظیر آب و جاده بازتاب پیدا می‌کند. برای حذف این بازتاب می‌توان از عینک‌های پولاریزه استفاده کرد.

عدسی‌های پولاروید اجازه‌ی عبور پرتوهای نور فقط در یک راستا را فراهم کرده و با فیلتر نور در سایر محورها شدت نور منعکس شده را به طور موثر کاهش می‌دهند همچنین با کاهش خیرگی و حذف سایه‌های اطراف اجسام و سایه‌های داشبورد روی شیشه‌ی ماشین دید بهتری هنگام رانندگی ایجاد می‌کنند. 

این عدسی‌ها برای ماهیگیری نیز مناسب هستند به گونه‌ای که  فرد قادر است تا حدی عمق آب را ببیند.

علیرغم  دارا بودن خصوصیات فوق عینک‌های  پولاریزه به تنهایی محافظت بیشتری در مقابله با اشعه‌ی آفتاب ایجاد نمی‌کنند.

ولی امروزه با ترکیب مواد بلوک کننده اشعه UV به عدسی پولاروید، عینک‌های آفتابی با ویژگی‌‌های عدسی‌های پولاریزه ساخته می‌شوند.

جهت اطمینان بیشتر به برچسب"حداکثر محافظت در مقابل "UV درج شده روی عینک پولاریزه توجه نمائید.

عینک‌های پولاریزه برای رانندگی، ماهی‌گیری، اسکی، کوهنوردی، قایق سواری، مو ج سواری، پیاده‌روی و حتی استراحت در محیط‌های باز بسیار مناسب هستند.

یک روش ساده و مطمئن برای شناسایی عینک پولاریزه این است که عینک را مقابل یک نمایشگر LCD بگیرید و آن را بچرخانید. تصویر در یک زاویه خاص محو می‌شود.

عدسی‌های آنتی رفلکس (ضد بازتاب)

این عدسی‌ها دارای پوششی از جنس اکسید تیتانیوم هستند. پوشش ضد بازتاب (Anti reflex) و پوشش شفاف کننده در دو سطح عدسی، بازتاب نور را به حداقل رسانده و امکان عبور نور تا 99 درصد را فراهم می‌کنند.

از ویژگی-های شیشه آنتی رفلکس نیز می‌توان  در ساخت عینک آفتابی بهره برد.

ویژگی‌ها عبارتند از

- ایجاد دید شفاف‌تر (با استفاده از پوشش ضد بازتاب)

- ایجاد خش ناپذیری (با استفاده از پوشش مقاوم کننده)

- جلوگیری از ورود نورهای مضر خورشید (با استفاده از پوشش فلزی)

- جذب و فیلتر پرتو فرابنفش نور خورشید (با استفاده از پوشش )UV-400

- عدم جذب ذرات گرد و غبار بر روی عدسی و تمیز ماندن آن (با استفاده از پوشش آنتی استاتیک)

- فراهم کردن دید بهتر و جلوگیری از خستگی چشم هنگام کار با کامپیوتر (با استفاده از پوشش EMI که ضد اشعه یا الکترو مغناطیس مانیتور است).

به افراد دارای این عینک‌ها توصیه می‌شود

- برای پاک کردن شیشه عینک از دستمال و اسپری مخصوص استفاده نمایند.

- در مکان‌هایی مثل سونا که حرارت بالایی دارند از عینک استفاده نکنند.

- در هوای داغ تابستان از قرار دادن عینک روی داشبورد ماشین، خودداری کنند.

- در صورت تماس با مواد شیمیایی نظیر حشره‌کش‌ها و مواد آرایشی، عینک سریعاً با آب و الکل (با نسبت چهار به یک) تمیز شود.

افزایش وضوح دید با استفاده از عینک آنتی رفلکس

عدسی‌های فتوکرومیک

عدسی‌های فتوکرومیک، در شرایط نوری مختلف تغییر رنگ می‌دهند، این عدسی‌ها به طور خودکار درمواجهه با اشعه UV، تیره و با از بین رفتن اشعه روشن‌تر می‌شوند.

میزان درجه حرارت می‌تواند سرعت تغییر رنگ عدسی فتوکرومیک را تغییر دهد.

هرچه هوا سردتر باشد، عینک سریع‌تر تیره و دیرتر روشن می‌شود درصد تیره بودن یا شفاف بودن شیشه عینک نیز تا حد زیادی به محیط کار و فعالیت شخص بستگی دارد.

اگر فرد در محیطی قرار دارد که میزان اشعه ماوراء بنفش زیاد است، استفاده از عینک تیره‌تر توصیه می‌‌شود و بالعکس.

از طرفی تیرگی زیاد عدسی منجر به کاهش بینایی و عدم تشخیص دقیق جزئیات اشیاء می‌گردد لذا همیشه باید توازنی بین این دو موضوع وجود داشته باشد.

عینک فتوکرومیک نمی‌تواند بطور کامل جایگزین عینک آفتابی شود، چون ممکن است تیرگی آن در نور شدید برای حفاظت از چشم‌ها  کافی نباشد، اما به عنوان یک عینک عادی برای افراد فعالی که مکرراً در محیط‌های روشن و محیط سربسته رفت و آمد می‌کنند کارایی خوبی دارد.

هرچند که برای انطباق با شرایط مختلف نوری، مدت زمانی به طور ناخواسته صرف می‌شود.

عدسی‌های فتوکرومیک تاریخ انقضاء دارند و به مرور زمان کهنه شده و توانایی روشن شدن را از دست می‌دهند، لذا استفاده از عینک فتوکرومیک کهنه، هنگام رانندگی شبانه می‌تواند خطرآفرین باشد.

با توجه به تیره‌تر بودن عدسی‌‌های فتوکرومیک نسبت به شیشه‌های سفید ساده، این عدسی چشم‌ها مناسب عینک مطالعه نمی‌باشند.

رنگ عدسی

رنگ‌های اصلی موجود عبارتند از:

1) دودی روشن و تیره،  2) دودی مایل به آبی تیره، 3) مشکی روشن و تیره،  4) قهوه‌ای روشن و تیره، 5) سبز روشن و تیره (ری‌بنی)

انتخاب رنگ خیلی اهمیتی ندارد و بیشتر به سلیقه‌ی فرد برمی‌گردد.

عینک‌های آفتابی خاکستری (دودی تیره) و قهوه‌ای، بدون تغییر دادن رنگ اشیا و محیط اطراف، فقط شدت نور را کاهش داده و طبیعی‌ترین دید ممکن را فراهم می‌سازند.

عینک‌های قهوه‌ای برای رانندگی‌های طولانی نیز مطلوب هستند. رنگ زرد به دلیل فراهم ساختن کیفیت مطلوب بینایی، در شرایطی مثل اسکی که سرعت حرکت بسیار زیاد است و یا برای وضوح بهتر تصاویر در افرادی که مرکز شبکیه‌شان  دچار مشکل شده، توصیه می‌گردد.

در نوع خاصی ازکوررنگی، تجویز عدسی قرمز کمرنگ، حدت بینایی بهتری را برای بعضی بیماران فراهم کرده و توان فرد را در تفکیک رنگ‌ها افزیش می‌دهد.

رنگ سبز به دلیل کاهش درک نورهای زرد و قرمز و اختلال در افتراق رنگهای چراغ راهنمایی برای رانندگی مناسب نمی‌باشد.

رنگ آبی نیز بدلیل اختلال در دید رنگ توصیه نمی‌شود. 

عینک‌های زرد کهربایی، سبز و خاکستری باعث بلوک بیشتر نور ورودی به چشم نمی‌شوند  بلکه فقط میزان کنتراست را افزایش می‌دهند.

از این نظر این رنگ‌ها  جهت انجام ورزش‌های بیس‌بال و گلف مناسبند.

تیرگی عدسی

عینک آفتابی غیر استاندارد که قادر به جذب اشعه ماوراءبنفش به میزان کافی نباشد به جای محافظت از چشم، در واقع با گشاد کردن مردمک اجازه‌ی  ورود مقدار بیشتری از این اشعه را به چشم داده و آسیب بیشتری به چشم وارد می‌کند.

تیرگی ایده‌آل برای شیشه‌ی عینک آفتابی باید به گونه‌ای باشد که وقتی در یک اتاق با نور معمولی در فاصله‌ی نیم متری با عینک آفتابی به آینه نگاه می‌کنید قادر به دیدن چشمان خود باشید ولی خارج از آن فاصله چشمان شما از پشت عینک آفتابی قابل رویت نباشد.

لنز با تیرگی متوسط برای استفاده روزمره مناسب است اما اگر از عینک آفتابی در محیط‌های خیلی روشن استفاده می‌کنید عینکی با شیشه‌هایی تیره‌تر انتخاب نمائید ولی توجه داشته باشید که تیرگی بیش از حد عدسیِ عینک آفتابی با جذب بیشتر اشعه‌ی UV همراه نیست.

میزان جذب اشعه UV

همواره عینكی را خریداری كنید كه 99 تا 100 درصد اشعه UV را جذب كند. یک روش برای بررسی میزان جذب اشعهUV، استفاده از دستگاه‌های UV سنج می‌باشد که معمولاً در عینک‌فروشی‌ها وجود دارد.

هنگام استفاده از UV سنج به عدد 400 توجه کنید، اگر همین عدد را نشان داد از فروشنده بخواهید تا عینک دیگری را برایتان تست کند تا از عملکرد صحیح دستگاه مطمئن شوید.

روش دیگر بررسی این است که یک عینک با شیشه فتوکرومیک، زیر عینک آفتابی گذاشته و عینک آفتابی را به مدت یک دقیقه در معرض نور خورشید قرار دهید مشروط برآنکه نور فقط از طریق عینک آفتابی به عدسی فتوکرومیک برسد نه از اطراف آن، چنانچه بعد از این مدت با کنار گذاشتن عینک آفتابی، شیشه عینک فتوکرومیک تغییر رنگ داده و به سمت تیره شدن پیش رفته باشد نشانگر میزان جذب اشعه UV کمتر از حد استاندارد عینک آفتابی است.

نکات و توصیه‌ها

- اشعه‌ی ماوراءبنفش یا UV، نور شدید و خیره‌کننده و احتمالاً مواجه‌ی طولانی مدت با نور آبی می‌توانند به چشم آسیب برسانند.

با انتخاب عینک آفتابی استاندارد و استفاده از آن تا حد زیادی می‌توان از بروز آسیب به چشم ناشی از عوامل فوق جلوگیری کرد.

- برف حدود 80 درصد نور خورشید را منعکس می‌کند که این میزان سه برابر بیشتر از آب و پنج برابر بیشتر از ساحل دریاست. لذا استفاده از عینک آفتابی استاندارد در فصل زمستان که زمین پوشیده از برف و هوا آفتابی است نیز ضروری می‌باشد.

- عینک آفتابی چشم‌ها را در مقابل نورهای شدید نظیر جوشکاری، سولاریوم و خیره شدن به خورشید خصوصاً هنگام کسوف محافظت نمی‌کند.

نگاه کردن به منابع نوری فوق بدون استفاده از محافظ مخصوص می‌تواند باعث ایجاد درد شدید قرنیه (فتوکراتیت) و آسیب شبکیه (از دست دادن دید مرکزی) شود.

- اگر از عینک طبی استفاده می‌کنید در صورت تمایل می‌توانید از عینک‌های آفتابی مخصوص که جلوی عینک طبی قرار می‌گیرند، استفاده نمایید و یا برای عینک طبی خود شیشه‌های فتوکرومیک یا شیشه‌های جاذب UVسفارش دهید.

- هرچند امروزه بسیاری از لنزهای تماسی یا همان کانتکت لنزها، تا حدی قابلیت محافظت در مقابل اشعه UV را دارند ولی ضروری است در مواجهه با نور آفتاب جهت محافظت بیشتر چشم‌ها از عینک آفتابی نیز استفاده شود.

- اگر رنگ چشمان شما آبی یا سبز است با پوشیدن کلاه لبه‌دار و استفاده از عینک آفتابی استاندارد از چشمانتان محافظت کنید برخی مطالعات نشان داده‌اند که احتمال ایجاد بدخیمی‌های نادر نظیر ملانوم عنبیه در چشمان با رنگ روشن بیشتر بوده است.

- در محیط‌هایی مانند تونل‌های شهری و بین جاده‌ای به دلیل کم بودن نور محیط و افزایش احتمال بروز حادثه از عینک آفتابی استفاده نفرمایید.

- برای تهیه عینک آفتابی با چشم پزشک یا اپتومتریست مشورت کنید.

- ترجیحاً یک روز آفتابی را برای خرید عینک آفتابی اختصاص دهید تا تأثیر عدسی و رنگ را در نور طبیعی آفتاب بسنجید.

- جهت خرید به عینک فروشی‌های معتبر مراجعه نمایید ولی قیمت عینک را معیار انتخاب قرار ندهید.