زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دكتر علیرضا طالبیان؛ جراح – دندانپزشك

عوامل ایجادكننده بوی دهان (Etiology)

بوی دهان بیشتر بر اثر فعالیت باكتری‌های بی‌هوازی (anaerobic bacteria) كه تركیبات گوگرد‌دار آمین‌دار و اسیدهای چرب تولید می‌كنند، ایجاد می‌گردد.این باكتریها كه در دهان همه افراد وجود دارند، بیشتر بر روی زبان و حلق زندگی می ‌كنند و كارشان كمك به هضم تركیبات پروتئینی موجود در دهان است.

این پروتئین‌ها(proteins) عبارتند از پروتئین‌‌های غذائی، پروتئین‌های بزاق و خلط، پروتئین‌های ترشحات حلقی، پروتئین‌های موجود در خون و بافت‌های سطحی مرده و فرسوده‌ای كه از سطوح دهانی جدا می‌شوند. در شرایط ویژه‌، میزان فعالیت این باكتری‌ها زیاد شده، مقادیر زیادی پروتئین‌ تجزیه می‌گردد كه نتیجه آن تولید مواد بد مزه و بدبویی است كه حاوی عنصر گوگرد می‌باشند. اصولا گوگرد و تركیبات حاوی آن بد بو هستند.

پروتئین‌ها از واحدهای ساختمانی به نام اسیدهای آمینه(amion acids)  تشكیل شده‌اند. در ساختمان دو نوع اسیدآمینه به نام‌های سیستئین (cysteine) و متیونین(methionine)، اتم‌های گوگرد شركت دارند كه پس از تجزیه این اسیدهای آمینه، تركیبات گوگرددار بدبو و بدمزه تولید می‌شود. این تركیبات به مرور متصاعد شده، با مخلوط شدن در هوای بازدم، ایجاد بوی دهان می‌كنند. به همین دلیل آن‌ها را تركیبات فرارگوگرددار می‌نامند.

این تركیبات كه عمدتا عبارتند از: سولفید هیدروژن (hydrogen sulfide)، متیل مركاپتان(methyl mercaptan)، اسكاتول (skatol)، كاداورین (cadaverine)، پوتریسین (putrescine) و اسید ایزووالریك (isovaleric acid)، در بعضی موارد بیشتر گازهای بدبوی دهان را تشكیل می‌دهند.

نكاتی مهم درباره باكتری‌های دهان (Bacteriology)

1- در دهان همه ما، حدود 400 نوع میكروارگانیسم (از انواع مختلف باكتری، قارچ و غیره) زندگی می کنند که حدود 80 نوع آن‌ها بوی دهان را تولید می‌کنند. این باكتری‌های مفید در دهان همه افراد حتی كسانی كه به بوی دهان مبتلا نیستند نیز یافت می‌شوند.

2- اگر چه علت بوی دهان باكتری‌ها هستند، اما به طور قاطع نمی‌توان گفت كه بوی دهان مانند سایر عفونت‌های باكتریال قابل انتقال به دیگران می‌باشد (حتی از طریق بوسیدن).

3- چون این باكتری‌ها مفید بوده و به طور طبیعی در دهان وجود دارند، نمی‌توان آن‌ها را به طور دائم از محیط دهان ریشه كن كرد، حتی با استفاده از آنتی بیوتیك (antibiotic)، دهان‌شویه‌ها و نیز مسواك زدن روی زبان حذف كامل این باكتری‌ها ممكن نیست.

برهم زدن تركیب باكتریال دهان موجب ایجاد عفونت‌های قارچی نظیر كاندیدیازیس(candidasis)  می‌گردد كه در برخی موارد بدتر از بوی دهان است. تنها روش علمی و عملی این است كه به طرق مختلف تعداد و فعالیت آن‌ها را كاهش دهیم. همچنین تركیبات گوگرددار تولید شده را به نمك‌های آلی بی‌بو و بی‌مزه تبدیل نماییم.

4- نكته دیگر اینكه این باكتریها را در دسته بی‌‌هوازی طبقه‌بندی می‌كنند. خصوصیت آن‌ها این است كه تا حد امكان از محیط‌های غنی از اكسیژن فرار می‌كنند، لذا در محیط دهان در محل‌هایی مانند لابه‌لای پرزها و شیارهای زبان، حفرات لوزه‌ها و زیر زبان زندگی می‌كنند. به همین دلیل است كه تمیز كردن سطح زبان به تنهایی كاربرد ندارد و باید از روش‌های شیمیایی (مانند استفاده از دهانشویه‌ها) نیز كمك گرفت.

5- تركیبات گوگرددار تولید شده توسط باكتری‌ها، در واقع محصولات فرعی باكتری‌ها محسوب می‌شوند. باكتری‌ها پروتئین‌ها را به تركیبات كوچكتر و قابل هضم‌تری تجزیه می‌كنند. همه ما برای هضم پروتئین‌ به این باكتری‌ها نیاز داریم. اما متاسفانه در افراد مبتلا به بوی دهان، تعداد و فعالیت این باكتری‌ها زیادتر از حد معمول است. اگر چه مكانیسم دقیق آن هنوز تحت بررسی و پژوهش بوده، اما تغییرات هورمونی، استفاده از داروها و حتی وراثت را در این رابطه دخیل می‌دانند.

بعضی افراد به طور وراثتی زبانشان شیاردار(fissured tongue)  و یا پرزهای زبانشان درازتر از معمول است که اصطلاحا آن را زبان مودار(hairy tongue)  می‌گویند.در این موارد، زمینه رشد باكتری‌ها و تولید بوی دهان بیشتر است.

6- یكی از روش‌های كاهش بوی دهان، كاستن از تعداد باكتری‌های دهان است. این باكتری‌ها به تمام سطوح دهانی و دندانی می‌چسبند. بنابراین هر عاملی كه باعث كنده شدن آن‌ها از این سطوح گردد باعث كاهش تعداد باكتری‌ها و در نتیجه كاهش بوی دهان می‌شود. بنابراین شستشوی مكرر دهان، خوردن غذا، غرغره كردن دهانشویه، استفاده ازمسواك و نخ دندان باعث  كاهش تعداد باكتری‌ها و بوی دهان می‌گردد.

7- یكی دیگر از روش‌های كاهش تعداد باكتری‌ها از بین بردن آن‌ها به وسیله مواد شیمیایی است. این مواد یا از طریق خون و ترشح در بزاق و مایع لثه‌ای به محیط دهان می‌رسند ( مانند آنتی‌بیوتیك‌ها)، یا به طور مستقیم از طریق دهانشویه‌های ضد میكروبی مانند دهانشویه كلرهگزیدین  (chlorhexidine). استفاده از آنتی‌بیوتیك و دهانشویه كلرهگزیدین در كمتر از 2 هفته مجاز است و استفاده از آن برای مدت بیشتر به منظور حذف بوی دهان توصیه نمی‌شود.

برای كاهش بوی دهان در طولانی مدت لازم است از دهانشویه‌های مخصوص استفاده شود تا بدون ایجاد عوارض جانبی، بوی دهان را كاهش دهند. در حال حاضر تاثیر دهانشویه‌های تركیبی بیشتر از دهانشویه‌های صنعتی است. دهانشویه‌های تركیبی با كنترل فعالیت باكتری‌ها و خنثی كردن تركیبات بد بوی دهان بدون برجا گذاشتن عوارض جانبی، در عرض چند دقیقه، بوی دهان را به شدت كاهش می‌دهند.

در بعضی موارد نیز تا حدود 24 ساعت تولید بوی دهان متوقف می‌شود. تنها اشكال استفاده از دهانشویه‌ها كوتاه بودن مدت اثر آن‌ها است، به گونه‌ای كه بیماران مجبورند دائما از آن‌ها استفاده كنند.