زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

آزاده نجارزاده دانشجوی دوره دكترای تخصصی تغذيه

ناباروری به عدم توانایی زن یا مرد در باروری پس از گذشت یك سال از تصمیم به فرزنددار شدن اطلاق می‌گردد. همچنین در مواردی كه بارداری نتواند به تولد نوزاد بینجامد نیز مشكل ناباروری وجود خواهد داشت. ناباروری علل بسیار متفاوتی می‌تواند داشته باشد.

ژنتیك، دیابت، مشكلات تیروئید و غدد فوق كلیوی، ناهنجاری‌های آناتومیك و عوامل محیطی از جمله مهمترین علل ناباروری به شمار می‌روند. یك سوم از موارد ناباروری مربوط به مردان بوده و در یك‌سوم دیگر، عامل زنانه دخیل می‌باشد. در برخی موارد نیز زن و شوهر، هر دو دچار مشكل می‌باشند.

بنابراین می‌توان گفت در نیمی از موارد ناباروری عامل مردانه به تنهای یا همراه با عامل زنانه وجود دارد. در 70 سال اخیر تعداد و كیفیت اسپرم مردان روند كاهشی داشته است كه به احتمال زیاد رژیم غذایی و آلاینده‌های محیطی در این كاهش سهم بسزایی دارند. 

یكی از عواملی كه در چند دهه اخیر به مطالعه نقش آن در ناباروری پرداخته شده است، استرس اكسیداتیو می‌باشد. سلول‌های اسپرم به دلیل داشتن مقادیر فراوان اسیدهای چرب غیراشباع در سیتوپلاسم و غشاء سلولی، نسبت به استرس اكسیداتیو بسیار حساس می‌باشند. 

فلزات سنگین نظیر سرب و كادمیم از جمله فلزات بسیار سمی برای انسان و سایر پستانداران به شمار می‌روند. این فلزات، خاصیت اكسیدكنندگی رادیكال‌های آزاد را افزایش می‌دهند. در مطالعه‌ای كه بر روی 85 نفر از كاركنان باجه‌های اخذ عوارض جاده‌ای، كه بسیار در معرض آلودگی با سرب قرار دارند، انجام گرفت مشاهده شد كه این افراد در مقایسه با مردان هم‌سن كه در همان منطقه زندگی می‌كردند اسپرم‌های ضعیف‌تری داشتند.

استعمال دخانیات نیز دارای اثرات بسیار مخرب بر روی اسپرم می‌باشد. دود تنباكو حاوی بیش از 4000 تركیب سمی نظیر آلكالوئیدها، نیتروزامین‌ها و ملكول‌های غیرآلی می‌باشد. بین مصرف سیگار با تجزیه DNA اسپرم ارتباط قوی مشاهده شده است.

استعمال دخانیات باعث افزایش تولید هورمونی به نام نوراپی‌نفرین می‌شود. این هورمون باعث تبدیل تستوسترون (هورمون مردانه) به استروژن (هورمون زنانه) می‌گردد. در واقع كشیدن سیگار باعث كاهش سطح هورمون مردانه در مردان می‌گردد.

همچنین مطالعات زیادی نشان داده است كه استعمال دخانیات، سطح رادیكال‌های آزاد را در اسپرم افزایش داده و باعث كاهش آنتی‌اكسیدان‌ها می‌گردد. امروزه كاملا مشخص شده است كه مصرف سیگار، سطح ویتامین ‌ث را در خون كاهش می‌دهد.

در واقع نیاز افراد سیگاری به این ویتامین، دو برابر نیاز افراد سالم است. در یكی از بررسی‌های انجام شده، كیفیت اسپرم افراد سیگاری پس از مصرف مكمل ویتامین ث به مدت یك ماه بهبودی قابل توجهی پیدا كرد. در مردان غیرسیگاری نیز، مصرف ویتامین ث دارای اثرات مثبتی بر روی تعداد و كیفیت اسپرم می‌باشد.

در واقع نتایج مطالعات، حاكی از تاثیر قابل توجه ویتامین ث بر روی فاكتورهای اسپرم است.

از دیگر آنتی‌اكسیدان‌های قابل توجه در این خصوص می‌توان به ویتامین E، سلنیم و بتاكاروتن اشاره نمود. نشان داده شده است كه ویتامین E نقش اصلی را در مهار آسیب‌رسانی رادیكال‌های آزاد به اسیدهای چرب غیراشباع موجود در غشاء اسپرم ایفا می‌نماید.

مصرف مكمل این ویتامین در مقادیر  600 تا 800 واحد بین‌المللی در روز تاثیر مفیدی بر تعداد و حركت اسپرم‌ها دارد.

از بین املاح معدنی، روی دارای بیشترین رابطه با مشكلات ناباروری مردان می‌باشد. كمبود این ماده ضروری باعث كاهش سطح تستوسترون و تعداد اسپرم‌‌های متحرك می‌شود. نتایج مطالعات مختلف، فواید استفاده از مكمل روی را در مردان نابارور تایید می‌نماید.

گرچه موارد شدید كمبود روی بسیار نادر است اما رژیم بسیاری از افراد، میزان توصیه شده روزانه 15 میلی‌گرم را تامین نمی‌نماید.

یكی دیگر از ویتامین‌هایی كه به نظر می‌رسد كمبود آن در كاهش تعداد اسپرم‌ها و نیز حركت انها نقش داشته باشد ویتامین B12 است. همچنین به نقش كارنی‌تین و اسیدآمینه‌ آرژنین نیز در بسیاری از مطالعات اشاره شده است.

ویتامین B12 و آرژنین در نسخه‌برداری سلولی نقش دارند و بدین جهت مقادیر كافی آنها برای شكل‌گیری اسپرم ضروری است. مكمل آرژنین به خصوص در الیگواسپرمی (اختلالی كه در آن تعداد اسپرم‌ها كمتر از میزان طبیعی است) مورد توجه است.

نقش كارنی‌تین در ایجاد انرژی در سلول‌های اسپرم می‌باشد. از آنجا كه این تركیب برای انتقال اسیدهای چرب به داخل میتوكندری و ایجاد انرژی از آنها ضروری می‌باشد، كمبود آن سبب كاهش میزان استفاده از اسیدهای چرب و كاهش تولید انرژی می‌گردد.

كمبود انرژی در سلول‌های اسپرم، كاهش قدرت حركت آنها را در پی خواهد داشت و در نهایت قدرت باروری كاهش می‌یابد. از دیگر تركیباتی كه احتمالا در افزایش قدرت باروری مردان نقش دارند می‌توان به گلوتاتیون، N استیل N سیستئین، كاروتنوئیدها و كوانزیم كیوتن (Q10) اشاره نمود.

چربی‌‌ها و روغن‌های مصرفی نیز از مسائل قابل توجه در ناباروری به شمار می‌روند. توصیه كلی چنین است كه مصرف اسیدهای چرب اشباع، روغن‌های هیدروژنه، اسیدهای چرب ترانس روغن پنبه‌دانه بایستی به حداقل رسیده و از روغن‌های حاوی اسیدهای چرب غیراشباع بیشتر استفاده شود.

به طور خلاصه می‌توان گفت مردان دچار مشكل ناباروری بایستی مصرف سیگار، دخانیات و الكل را ترك نموده، مصرف روغن‌های هیدروژنه و اشباع را به حداقل رسانده، روزانه 10-8 واحد سبزیجات و 4-2 واحد میوه و یك‌دوم لیوان از مغزها و دانه‌‌ها مصرف نموده و سهم حبوبات را در رژیم غذایی خود افزایش دهند.