زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر حمید رضا اکبری گیلانی؛ متخصص ارولوژی

 برگشت ادرار از مثانه به کلیه که به آن ریفلاکس ادراری نیز گفته می‌‌شود بیماری شایع دوران کودکی است که در صورت بی‌توجهی و بروز عفونت‌‌های ادراری ناشی از آن کلیه‌‌های فرد قادر به رشد طبیعی در سنین رشد کودک نخواهند بود. در صورت ادامه این روند در نهایت به نارسایی کلیه منجر می‌‌شوند. 

ادرار تولید شده در هر کلیه توسط لوله حالب مربوط به آن کلیه به مثانه وارد می‌‌شود و تا زمان تخلیه در مثانه نگه داری می‌‌شود.

در واقع لوله‌‌های حالب باعث انتقال ادرار از کلیه‌‌ها به مثانه می‌‌شوند. در حالت طبیعی محل اتصال حالب به مثانه به صورت دریچه‌ای یک طرفه عمل می‌‌کند که تنها امکان عبور ادرار از بالا به پایین را می‌‌دهد و ادرار داخل مثانه، اجازه برگشت به حالب‌‌ها و کلیه‌‌ها را نخواهد داشت. در حقیقت این دریچه‌‌ها باعث حفاظت کلیه‌‌ها از ادرار داخل مثانه که گهگاه عفونی می‌‌شود، می‌‌گردند.

وقتی این دریچه‌‌ها عملکرد صحیحی ندارند، امکان عفونت‌‌های کلیه بسیار زیاد می‌‌شود و چون برگشت ادرار اغلب در سنین کودکی و در دوره رشد کلیه‌‌ها اتفاق می‌‌افتد، عفونت‌‌های مکرر ناشی از ریفلاکس ادراری مانع رشد طبیعی کلیه می‌‌گردند و ایجاد اسکار در کلیه‌‌ها می‌‌کند.

ریفلاکس ادراری

ریفلاکس ادراری در حدود 10 درصد کودکان وجود دارد. در دختربچه‌‌ها بیشتر از پسربچه‌‌ها دیده می‌‌شود. ممکن است با سابقه فامیلی مشابه همراه باشد و حدود 30 درصد افراد فامیل کودک مبتلا برگشت ادرار خواهند داشت. در صورت ایجاد عفونت ادراری در کودک، پزشک بعد از درمان اولیه عفونت، از نظر برگشت ادرار بررسی‌‌های لازم را انجام می‌‌دهد.

روش مطمئن تشخیص ریفلاکس ادراری، عکس رنگی از مثانه است. عکس رنگی مثانه، وجود ریفلاکس ادراری و درجه آن را مشخص می‌‌کند. برحسب شدت برگشت ادرار به کلیه‌ها، پنج درجه رفلاکس وجود دارد. 15درصد کلیه‌‌های دارای درجات پایین ریفلاکس (درجات 1 و 2 و 3) اسکار خواهند داشت و در درجات 4 و 5 ریفلاکس، تا 65 درصد کلیه‌‌ها ریفلاکس خواهند داشت.

در نهایت ریفلاکس شدید منجر به فشارخون کلیوی و نارسایی کلیه می‌‌شود. دوپلیکاسیون کلیه‌‌ها (کلیه دوقلو) نیز اغلب با ریفلاکس پل تحتانی کلیه همراه است. مثانه نروژنیک (مثانه عصبی) ناشی از بیماری‌‌های ستون فقرات در کودکان (مثل مننگومیلوسل) با ریفلاکس ادراری در 30 تا 50 درصد کودکان مبتلا همراه است.

 درمان

گفته شد که برحسب شدت برگشت ادرار به کلیه‌‌ها، پنج درجه ریفلاکس وجود دارد.  درجات پایین‌تر ریفلاکس، امکان بهبود خود بخودی درحین رشد کودک را خواهند داشت. در واقع در اثر تکامل دریچه محل اتصال حالب به مثانه همزمان با رشد کودک، برگشت ادرار کمتر و کمتر شده و در نهایت متوقف می‌‌گردد.

در این بیماران، وظیفه مهم پزشک و والدین، پیشگیری از ایجاد عفونت ادراری تا زمان بهبود تدریجی و خودبخودی ریفلاکس است. میزان بسیار کمی‌‌از داروی آنتی بیوتیک، هر شب به کودک داده می‌‌شود تا از ایجاد عفونت جلوگیری شود. هر شش ماه یکبار وضعیت برگشت ادرار با عکس رنگی مثانه چک می‌‌شود تا این کاربهبودی کامل و توقف ریفلاکس ادامه می‌‌یابد.

بعد از اطمینان از برگشت نیافتن ادرار، آنتی‌بیوتیک قطع می‌‌شود. درجات بالای ریفلاکس امکان بهبود خودبخود را ندارند و از همان ابتدا و قبل از آسیب به کلیه‌‌ها، درمان جراحی برای اصلاح دریچه نارسای حالب به مثانه، انجام خواهد شد. عمل جراحی به صورت عمل باز و یا بصورت تزریق از راه مجرای ادرار ماده تنگ کننده سوراخ حالب خواهد بود.