دكتر فرزاد اصغری‌زاده متخصص قلب و عروق
بر اساس مطالعات آماری رسمی، ارتباط مستقیم و غیرقابل انكار بین آلودگی هوا و بروز بیماری‌های قلبی- عروقی وجود دارد. به‌دلیل افزایش شهرنشینی، این مسأله تبدیل به یك موضوع مهم در حیطه بهداشت عمومی شده و تحقیقات جدید در صدد تبدیل این یافته‌های آماری به نتایج بالینی و نهایتاً ارائه راهنماهای عملی و كاربردی در این زمینه است.
در سال‌های اخیر آگاهی از آثار مخرب آلودگی هوا بر سیستم قلبی- عروقی افزایش یافته و مراجع علمی معتبر در این بیماری‌ها مانند (American- AHA Heart Association) نیز بر این موضوع صحه گذاشته‌اند. از مدت‌ها قبل دیده شده كه دوره‌های عمده آلودگی شدید (مثل مورد شهر لندن در سال 1952) با افزایش مرگ و میر همراه می‌باشد كه قسمت عمده این موارد ناشی از عوارض قلبی- ریوی بوده است.
یك مطالعه تحقیقی در شهر تیانجین چین با اندازه‌گیری روزانه غلظت دی‌اكسیدسولفور (SO2) و دی‌اكسید نیتروژن (NO2) نشان داد كه این دو ماده قویاً همراه با افزایش مرگ و میر قلبی و ریوی در جمعیت شهری است. حتی در جوامعی كه سطوح آلودگی كمتری دارند، اثبات شده كه همین میزان اندك نیز دارای اثرات مخرب بر روی سلامتی است؛ به‌خصوص كه انواع این آلاینده‌ها نیز در حال تبدیل به موارد خطرناك‌ترند.
گروه‌های خاصی از جمعیت، مثل افراد مسن و افرادی كه زمینه بیماری‌های قلبی دارند، بیشتر در معرض خطر هستند. با وجود اینكه احتمال نسبی بروز بیماری ریوی ناشی از آلودگی هوا بیشتر است، ولی میزان قدر مطلق كل خطرات ناشی از بیماری‌های قلبی به‌وجود آمده بیشتر و بزرگ‌تر می‌باشد.
عوارض جسمی آلودگی شامل اختلال در سیستم تنفسی، پاسخ ایمونوژیك (مربوط به سیستم ایمنی بدن)، و اختلالات انعقادی است؛ ولی به نظر می‌رسد مشكلات قلبی- عروقی نقطه پایان و مشترك همه آنها باشد. سلول‌های پوششی دیواره عروق (سلول‌های اندوتلیال، Endothelial cells) و پاسخ‌های عمومی معیوب، مثل افزایش غیرطبیعی و نابجای فرایندهای التهابی و استرس اكسیدان‌ها روی سلول‌های قلب و رگ‌ها.
این فرایندهای غیرطبیعی از مهم‌ترین عوامل ایجادكننده بیماری‌های عضله قلب و دیواره رگ‌های كرونری (رگ‌های خونی خود قلب) و سایر رگ‌های محیطی بدن می‌باشند. استنشاق ذرات آلاینده ابتدا سبب التهابات ریوی و اثرات عمومی ثانویه می‌شوند و سپس وقتی به جریان خون راه یابند، اثر مستقیم مهمی روی قلب و عروق می‌گذارند.
از طریق القای مكانیسم اكسیدكننده سلول‌ها و راه‌های التهابی است كه این ذرات هم سبب پیدایش و هم پیشرفت مشكلات قلبی بیماری تصلب شرائین (آترو اسكلروز- بیماری تنگ‌كننده رگ‌های بدن و قلب) می‌شوند؛ به‌خصوص كه روی پلاكت‌ها، دیواره عروق و خود بافت عضله قلب هم تأثیر می‌گذارند. متهم اصلی در این میان، به‌نظر نانوذراتی هستند كه با ذرات فلزات و مواد آلی همراه می‌باشند.
مطالعات نشان داده‌اند كه میزان مرگ و میر و آمار بستری به‌دلیل بیماری‌های قلبی، با سطوح مقادیر ذرات معلق در هوا در ارتباط مستقیم بوده است و این پدیده با الگوی فصلی تغییرات مرگ و میر قلبی عروقی نیز همخوانی دارد. آلودگی هوا در كوتاه‌مدت منجر به سكته قلبی یا حملات حاد آنژین صدری (دردهای قلبی) و تشدید نارسایی قلبی شده است.
مواجهه طولانی‌مدت و مزمن نیز طبق آمار موجب افزایش احتمال وقوع مرگ ناشی از بیماری عروق كرونری (عروق خونرسانی قلب) در طول زندگی می‌شود؛ به‌طوری كه پیامدهای مرگبار چنین آلودگی‌هایی، مانند سكته قلبی و حملات ایسكمی كرونری (حملات حاد اختلال خونرسانی رگ‌ها به بافت قلب) چه بعد از مواجهه‌های حاد و چه بعد از مواجهه مزمن به اثبات رسیده است.
شدت آثار مخرب بر روی قلب به حدی است كه سبب تغییراتی حتی در نوار قلب افراد می‌شود و مشاهده این تغییرات حتی به‌عنوان روشی برای بررسی آلوده‌كننده‌های مختلف مطرح شده‌اند. دیگر عوامل مربوط به تاثیر ترافیك شهری است كه در این زمینه می‌توان به پارامترهایی مثل میزان ترافیك در نزدیكی محل زندگی افراد یا مدت زمان قرار گرفتن در ترافیك اشاره كرد.
به نظر می‌رسد مطالعات جدید و آینده باید كاربردی‌تر و بالینی باشد و كلیدها و راهنماهای عملی در اختیار مسؤولان و نهادها قرار دهد تا هشدارهای آماری جای گوشزدهای كلی را بگیرند و با پدیده آلودگی هوا به‌طور جدی مقابله شود. در این صورت شاید نقش آلودگی هوا در بروز بیماری قلبی- عروقی، به اندازه عوامل خطر شناخته‌شده‌ای مانند دیابت، مصرف سیگار، چربی خون بالا و فشار خون بالا مورد توجه قرار گیرد.
