سعید نریمانی؛ عضو باشگاه پژوهشگران جوان ونخبگان دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک
اشاره
از جمله ی موادّ دخانی ای که استعمال آن طی سال های اخیر در میان نوجوانان و جوانان خاصّه در ساعات اوقات فراغت به شدّت محبوبیّت یافته، قلیان است. مصرف قلیان علاوه برافزایش خطر ابتلا به سرطان های دهان، دستگاه گوارش وکاهش عملکرد دستگاه تنفسی، خطر ابتلا به مصرف موادّ مخدّر را نیزدر میان نوجوانان وجوانان به شدّت افزایش داده است. اهمیّت این مسئله درکشوری چون ایران به علّت داشتن جمعیتّی جوان ضرورت توجّه، پیشگیری وکنترل را خاصّه در میان خانواده ها و توسّط والدین دوچندان می سازد.
بدین منظور نوشتار حاضر در راستای پیشگیری،کنترل و کاهش مصرف این مادّه ی دخانی، اوّلین و مهم ترین افراد در پیشگیری،کنترل و کاهش استعمال قلیان نوجوانان و جوانان یعنی والدین را مدّنظر قرار داده و برآن است تا علاوه برآشنا ساختن آنان با نقش پیشگیری وکنترل خود درزمینه ی سوء مصرف قلیان فرزندان با ارائه ی راهکارهای مناسب، گامی مهم در جهت پیشگیری،کنترل و کاهش استعمال قلیان در بین نوجوانان و جوانان بردارد .
یافته ها
نقش والدین در گرایش و یا عدم گرایش فرزندان به مصرف قلیان
والدین مهم ترین و تعیین کننده ترین افراد در ساخت بنیان های شخصیّتی فرزندان هستند. اگر منشأ اغلب آسیب های اجتماعی در جامعه بررسی شود نقش والدین در کیفیت رشد شخصیّت فرزندان به خوبی آشکارمی گردد.
درمورد نقش والدین در گرایش و یا عدم گرایش فرزندان به مصرف قلیان، والدین به دو دسته تقسیم می شوند، الف: والدینی که خود زمینه ی مصرف قلیان را در فرزندانشان به وجود می آورند و ب: والدینی که خود زمینه ساز مصرف قلیان نیستند ولی باید توجّه بیشتری به اعمال، رفتار و دوستی های فرزندان خود نشان دهند.
الف: نقش والدین زمینه ساز مصرف قلیان در گرایش فرزندان به مصرف قلیان
روابط میان فرزندان و والدین را می توان هم چون نظام یا شبکه ای دانست که بخش های آن در کنش متقابل با یکدیگرند. همان طور که والدین در کنترل و کاهش انحرافات فرزندان می توانند نقش مفید و مؤثری را ایفا کنند به همان اندازه می توانند زمینه ساز بروز انحرافات و آسیب های اجتماعی در آنان نیز بشوند.
در این نوشتار والدین زمینه ساز مصرف قلیان نیز از دو بعد مورد بررسی قرار خواهند گرفت؛بعد اوّل: کمبود عاطفه دروالدین و گرایش فرزندان به استعمال قلیان وبعد دوم : مصرف قلیان توسّط خود والدین و گرایش فرزندان به استعمال قلیان
بعد اوّل - کمبود عاطفه دروالدین و گرایش فرزندان به مصرف قلیان: محرومیّت عاطفی که معمولاً از تیرگی روابط والدین به وجود می آید از مهم ترین دلایل انحراف نوجوانان و جوانان است. فرزندانی که به علّت برخوردهای نامناسب والدین، کمبود محبّت و بی توجّهی درکودکی، جامعه پذیری آن ها مناسب نیست، سرخوردگی و ناکامی را بیشتر تجربه می کنند. در نتیجه ی فشار وسر خوردگی نگرش های ضدّ اجتماعی در آنان بر انگیخته می شود که این امرآن ها را به سمت انجام فعالیّت ها ی نا درستی سوق می دهدکه یکی از آن ها استعمال مواد ّدخانی ای هم چون قلیان است.
بنابراین والدین باید بدانندکه اگر به حمایت عاطفی فرزندان خود نپردازند احتمال مصرف قلیان در بین آن ها افزایش خواهد یافت و در واقع یکی از کارهایی که والدین در زمینه ی پیشگیری،کنترل و کاهش استعمال قلیان فرزندان نوجوان و جوان خود می توانند انجام دهند، بالا بردن حمایت عاطفی خود از آن ها و برقرای رابطه ی دوستانه با آنان است.
بعد دوم - والدین مصرف کننده ی قلیان و گرایش فرزندان به استعمال قلیان: بین شیوه های فرزند پروری والدین و بروزرفتار های سازنده و یامخرّب فرزندان به دلیل تأثیر پذیری عمیق فرزندان از اعمال و رفتار والدین، رابطه ی معناداری وجود دارد. اعمال و رفتار مناسب و یا نامناسب والدين در محیط خانواده الگویی برای شکل گیری رفتارهای مناسب و یا بروز رفتارهای نامناسب ازجانب فرزندان است.
حتّي زماني كه والدين آگاهانه نیز تلاش نمي كنند و تصميم ندارند الگويي در اختيار فرزندان خود قرار دهند، فرزندان رفتار آن ها را سرمشق خود قرار مي دهند. بنابراين، والدین مي توانند با رفتارها و واكنش هاي صحيح خود الگوي مناسبي برای فرزندان خود باشند و یا با رفتارهای نامناسب زمینه ی شکل گیری رفتارهای نادرست را در آنان فراهم سازند.
از جمله اعمال نامناسبی که والدین درمحیط خانواده با مبادرت به انجام آن زمینه ی تکرار آن عمل توسّط فرزندان خودرا به وجود می آورند استعمال قلیان است و با اطمینان می توان گفت والدینی که در محیط خانواده قلیان مصرف می کنند فرزندان آن ها گرایش بیشتری به استعمال قلیان خواهند داشت.
بنابراین در راستای امر پیشگیری، کنترل وکاهش مصرف قلیان نوجوانان وجوانان، والدین با پرهیز ازاستعمال دخانیات خاصّه قلیان درمحیط های خانوادگی، می توانند نقش مفید و مؤثری را ایفا کنند.
