تحریریه مجله دنیای تغذیه
به اعتقاد دكتر بزرگمهر، مشكلات عمده‌ای كه تغذیه غلط و نامناسب و به طور كلی اختلالات تغذیه‌ای در سلامت كودكان ایجاد می‌كنند، عبارتند از: چاقی، كم وزنی، لاغری، كوتاه قدی، كاهش قدرت ایمنی و كمبود مقاومت در برابر بیماری‌ها، كاهش قدرت یادگیری، كم خونی، یبوست، بی‌حالی، خستگی، سستی و بی‌رغبتی به تحصیل و برخی عوارض دیگر.
بدخوری: یكی از شایع‌ترین اختلالات تغذیه‌ای در بین كودكان بخصوص كودكان دبستانی، بد غذایی است. بد غذایی می‌تواند در وعده‌های غذایی اصلی (یعنی صبحانه، ناهار و شام) و یا در میان وعده‌ها باشد.استفاده از غذاهای آماده (Fast Foods) به عنوان غذای اصلی و یا میان وعده‌های آماده فرآوری شده، مشكلاتی را در سلامت كودكان بر جای می‌گذارد.در تهیه غذاهای آماده و یا میان وعده‌های آماده فرآوری شده، معمولا مقدار زیادی روغن بخصوص روغن‌های جامد كه قیمت ارزان‌تری دارند و حمل و نقل و نگهداری آنها آسان‌تر است، استفاده می‌شود. همچنین اكثرا مقدار نمك اضافه شده به این غذاها یا مواد خوراكی زیاد و خیلی بیش از مقدار توصیه شده توسط مجامع علمی بین‌المللی است.
برخی از میان وعده‌های آماده فرآوری شده، مانند انواع نوشابه‌های گازدار، پودر شربت‌‌های آماده، آبمیوه‌های آماده و امثال آن نیز حاوی مقدار زیادی شكر هستند. این سه ماده یعنی روغن، نمك و شكر چنانچه به طور نامناسب و به مقدار زیاد یا مكرر مورد استفاده قرار گیرند، بسیار مضر و برای سلامت انسان خطرناك خواهند بود.
پرخوری: بسیاری از كودكان، عادت به پرخوری و مصرف زیاد غذا دارند. این افراد، سرسفره بشقاب خود را از غذا پر می‌كنند و یا به دفعات غذا در بشقاب خود می‌كشند. همچنین در فواصل بین وعده‌های اصلی غذایی نیز مقدار زیادی میان وعده، بخصوص میان وعده‌های فاقد ارزش تغذیه‌ای میل می‌كنند.
كم‌خوری: برخی از كودكان به علت كم اشتهایی ناشی از اختلالات جسمی و یا استرس‌های ناشی از رفتن به مدرسه، امتحان، ترس از عدم موفقیت تحصیلی و یا عوارض عصبی ناشی از مسائل خانوادگی، قادر به مصرف مقدار كافی و لازم غذا و میان وعده نیستند. این كودكان به علت كم‌خوری نمی‌توانند نیازهای تغذیه‌ای خود را تامین كنند و دچار اختلالات و عوارض ناشی از كمبود‌های تغذیه‌ای خواهند شد.
نخوردن صبحانه: نخوردن صبحانه و یا استفاده از صبحانه مختصر و ناكافی یكی از عادات شایع در بین كودكان دبستانی است. این عادت نامناسب گاه تا سنین بالاتر یعنی دوران نوجوانی، جوانی و حتی سالمندی نیز ادامه خواهد داشت. برخی از افراد تصور می‌كنند كه نخوردن صبحانه، یعنی حذف مهم‌ترین و مفیدترین وعده غذایی، یك امر عادی و بی‌ضرر است و انسان می‌تواند به هر دلیلی این وعده مهم را از برنامه غذایی خود حذف كند. این تصور به هیچ‌وجه صحیح نیست. وی معتقد است وعده صبحانه به دلایل زیر برای همه افراد، بخصوص كودكان، اهمیت فراوان و حیاتی داشته و دلایل خود را اینگونه شرح میدهد:
عادت غلط نخوردن صبحانه متاسفانه در كودكان دبستانی گستردگی زیادی دارد و جمعیت قابل توجهی را در برمی‌گیرد.صبح پس از برخاستن از خواب، چون سلول‌های بدن برای مدتی نسبتا طولانی از مواد غذایی محروم بوده‌اند، لذا نیاز زیادی به دریافت مواد مغذی حاصل از صبحانه دارند.نظر به اینكه كودكان پس از برخاستن از خواب، روز پر تحرك و فعالی را از نظر جسمی و فكری در پیش دارند، لذا نیازشان به صبحانه بسیار زیاد است. به علت نخوردن صبحانه، میزان قندخون كاهش می‌یابد و احتمال بروز عوارض عصبی از قبیل بی‌حوصلگی، پرخاشگری، عصبانیت، خستگی و كوفتگی، افسردگی و حتی سرگیجه و سردرد در كودكان زیاد خواهد بود.كاهش قدرت یادگیری و تمركز و در نتیجه افت تحصیلی به علت كاهش قندخون از عوارض شایع نخوردن صبحانه است.
به علت آنكه معده كودكان كوچك است و نمی‌توانند مقدار زیادی غذا در یك وعده مصرف كنند، بنابراین مواد مغذی مورد نیاز آنها در دو وعده اصلی غذایی دیگر (ناهار و شام) تامین نمی‌شود.كمبود تحرك و بازی و جست‌وخیز از دیگر عوارض نخوردن صبحانه است كه این امر موجب اختلال در رشد و بروز رخوت و سستی در كودك می‌شود. نخوردن صبحانه، موجب روی آوردن كودك به میان وعده‌های آماده فرآوری شده می‌گردد.به علت استفاده از میان وعده‌های آماده كه اكثرا چرب یا شیرین هستند، كودك اشتهای لازم برای صرف غذای كافی در وعده ناهار را ندارد. به این ترتیب، این عادت نامناسب كه متاسفانه شیوع زیادی نیز در بین كودكان دبستانی دارد، می‌تواند لطمات و زیان‌های بسیاری برای این گروه سنی حساس در پی داشته باشد.
دكتر بزرگمهر به اهمیت تغذیه در رشد كودك اشاره كرده و می‌‌افزاید: كودكان در مورد رشد و قدرت یادگیری خود حساسیت زیادی دارند و باید آنان را متوجه نمود كه تغذیه غلط و استفاده از مواد فاقد ارزش تغذیه‌ای كافی می‌تواند به رشد و قدرت یادگیری آنان لطمات مهم و گاه جبران ناپذیری وارد سازد. عامل مهم دیگر در برقراری عادات غذایی صحیح در كودكان، وضعیت تغذیه خانواده از دوران خردسالی آنان است. چنانچه والدین و سایر اعضای خانواده از الگوی غذایی صحیح استفاده نمایند، كودك نیز عادت به مصرف مواد خوراكی با ارزش تغذیه‌ای بالا میكند.
وی همچنین به نقش مربیان و معلمان در شكل گیری عادات غذایی كودكان اشاره كرده و تصریح میكند: معلمین و مربیان مدرسه نیز تأثیر زیادی در شكل‌گیری عادات غذایی صحیح در كودكان دارند، زیرا آنان در هر مورد از جمله تغذیه، الگوهای مهمی برای كودكان هستند. مواد غذایی كه در بوفه‌های مدارس به فروش می‌رسند، چنانچه مناسب، با ارزش تغذیه‌ای بالا و بهداشتی باشند، كودكان را به سوی استفاده از الگوی غذایی صحیح سوق می‌دهند.
توصیه‌هایی جهت سلامت هر چه بیشتر مواد غذایی در بوفه‌های مدارس
1- از میان وعده‌هایی استفاده شود كه حاوی ارزش تغذیه‌ای بالایی باشند، مثلا به‌جای آبمیوه‌هایی كه صرفاً دارای مقدار زیادی شكر و نیز رنگ، اسانس و افزودنی هستند، بهتر است آب معدنی و دوغ عرضه گردد. 2- بهتر است بجای كیك‌های آماده كه معمولا بسیار چرب و شیرین هستند از بیسكویت‌های سبوسدار استفاده شود كه شكر موجود در آنها از كیك‌های آماده كمتر و روغن موجود در آنها نیز بسیار متعادل‌تر است. 3- شكلات‌های تلخ دارای خواص تغذیه‌ای خوبی هستند، ضمنا مقدار شكر موجود در آنها نیز خیلی كمتر از شكلات‌های معمولی است، همچنین چربی آنها نیز از نوع اسیدهای چرب اشباع شده نمی‌باشد و كودكان و نوجوانان معمولا طعم شكلات‌های اصطلاحاً (نه واقعاً) تلخ را دوست دارند و بهتر است آنان را با این نوع شكلات كه خیلی مفیدتر از شكلات‌های معمولی هستند آشنا نمود، البته مصرف شكلات تلخ نیز باید به میزان متعادل باشد تا موجب افزایش وزن و كاهش اشتها برای غذای اصلی در آنان نشود. 4- بستنی‌های پاستوریزه معمولی به بستنی یخی ترجیح دارند، زیرا ماده اصلی آنها را شیر تشكیل میدهد، ولی مصرف مداوم و روزانه بستنی مفید نیست و قدرت چاق كنندگی زیادی دارد. ضمناً به‌علت چربی بالا به سلامت قلب و عروق لطمه می‌زند. 5- بهتر است به‌جای میان وعده‌های آماده فرآوری شده، از میوه‌های تازه فصل استفاده نمود، البته مساله شستشو و ضد‌عفونی كردن میوه‌های تازه بسیار مهم است، در غیر این صورت منجر به بیماری می‌شود، ضمنا میوه‌های تازه باید در ظروف یا بسته‌بندی‌های تمیز قرار گیرند.
6- مغز دانه‌ها (آجیل) بشرط آنكه تازه و بدون نمك باشند و در جای خشك و خنك و در شرایط بهداشتی نگهداری شوند بسیار خوشمزه و مفید هستند. 7- شیر از مواد غذایی مفیدی است كه در رشد و سلامت كودكان و نوجوانان اهمیت زیادی دارد. لازم است كودكان و نوجوانان را به مصرف این ماده غذایی مفید تشویق نماییم.
